Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 września 2023 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu, na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę MON 87419, składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (D090109/03 - 2023/2759(RSP))
Dz.U.UE.C.2024.1758
Akt nienormatywnyP9_TA(2023)0307
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 12 września 2023 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu, na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę MON 87419, składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (D090109/03 - 2023/2759(RSP))
(C/2024/1758)
(Dz.U.UE C z dnia 22 marca 2024 r.)
Parlament Europejski,
- uwzględniając projekt decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu, na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę MON 87419, składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (D090109/03),
- uwzględniając rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy 1 , w szczególności jego art. 7 ust. 3 i art. 19 ust. 3,
- uwzględniając głosowanie Stałego Komitetu ds. Roślin, Zwierząt, Żywności i Pasz, o którym mowa w art. 35 rozporządzenia (WE) nr 1829/2003, z 1 czerwca 2023 r., w wyniku którego nie wydano opinii, oraz głosowanie komitetu odwoławczego z 6 lipca 2023 r., w wyniku którego również nie wydano opinii,
- uwzględniając art. 11 i 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 182/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. ustanawiającego przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję 2 ,
- uwzględniając opinię Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) z 30 listopada 2022 r., opublikowaną 20 stycznia 2023 r. 3 ,
- uwzględniając swoje wcześniejsze rezolucje zawierające sprzeciw wobec zatwierdzania organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO) 4 ,
- uwzględniając art. 112 ust. 2 i 3 Regulaminu,
- uwzględniając projekt rezolucji Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności,
A. mając na uwadze, że 31 marca 2017 r. przedsiębiorstwo Monsanto S.A./N.V. z siedzibą w Belgii zwróciło się w imieniu Monsanto Company z siedzibą w Stanach Zjednoczonych do krajowego właściwego organu Niderlandów z wnioskiem dotyczącym wprowadzenia do obrotu, na mocy art. 5 i 17 rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, żywności, składników żywności i paszy zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę MON 87419 ("genetycznie zmodyfikowana kukurydza"), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych ("wniosek"); mając na uwadze, że wniosek ten odnosił się również do wprowadzenia do obrotu produktów zawierających lub mających w swoim składzie genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę do zastosowań innych niż żywność i pasza, z wyjątkiem uprawy;
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 lipca 2021 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną soję DAS-81419-2, składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 99 z 1.3.2022, s. 45);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 lipca 2021 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną soję DAS-81419-2 x DAS-44406-6, składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 99 z 1.3.2022, s. 52);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 lipca 2021 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę 1507 x MIR162 x MON810 x NK6O3 oraz rodzaje genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy łączące dwie lub trzy modyfikacje 1507, MIR162, MON810 i NK603, produktów składających się z wymienionych rodzajów genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 99 z 1.3.2022, s. 59);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 lipca 2021 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji dotyczącej odnowienia zezwolenia na wprowadzenie do obrotu, na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1829/2003, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę Bt 11 (SYN-BT011-1), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 99 z 1.3.2022, s. 66);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 lutego 2022 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną soję GMB151 (BCS-GM151-6), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 342 z 6.9.2022, s. 22);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 lutego 2022 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji dotyczącej odnowienia zezwolenia na wprowadzenie do obrotu, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną bawełnę GHB614 (BCS-GH002-5), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 342 z 6.9.2022, s. 29);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 9 marca 2022 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu, na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną bawełnę GHB811 (BCS-GH811-4), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 347 z 9.9.2022, s. 48);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 9 marca 2022 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady produktów zawierających genetycznie zmodyfikowany rzepak 73496 (DP-073496-4), składających się z niego lub z niego wyprodukowanych (Dz.U. C 347 z 9.9.2022, s. 55);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 6 kwietnia 2022 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1829/2003 produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną soję MON 87769 x MON 89788, składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 434 z 15.11.2022, s. 42);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 23 czerwca 2022 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę DP4114 x MON 810 x MIR604 x NK603 oraz rodzaje genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy łączące dwie lub trzy modyfikacje DP4114, MON 810, MIR604 i NK603, produktów składających się z wymienionych rodzajów genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 32 z 27.1.2023, s. 6);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 23 czerwca 2022 r. w sprawie decyzji wykonawczej Komisji (UE) 2022/797 z dnia 19 maja 2022 r. zezwalającej na wprowadzenie do obrotu na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1829/2003 produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę NK603 x T25 x DAS-40278-9 oraz subkombinację T25 x DAS-40278-9, składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 32 z 27.1.2023, s. 14);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 grudnia 2022 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji dotyczącej odnowienia zezwolenia na wprowadzenie do obrotu, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną soję A5547-127 (ACS-GM006-4), składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Dz.U. C 177 z 17.5.2023, s. 2);
- rezolucja z dnia 14 marca 2023 r. w sprawie projektu decyzji wykonawczej Komisji zezwalającej na wprowadzenie do obrotu produktów zawierających genetycznie zmodyfikowane nasiona oleiste MON 94100 (MON-94100-2), składających się z nich lub z nich wyprodukowanych, na mocy rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady (Teksty przyjęte, P9_TA(2023)0063);
- rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 11 maja 2023 r. w sprawie projektu Decyzji Wykonawczej Komisji dotyczącej odnowienia zezwolenia na wprowadzenie do obrotu, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, produktów zawierających genetycznie zmodyfikowaną bawełnę 281-24-236 x 3006-210-23, składających się z niej lub z niej wyprodukowanych (Teksty przyjęte, P9_TA(2023)0202).
B. mając na uwadze, że 30 listopada 2022 r. EFSA wydał pozytywną opinię w sprawie zezwolenia na genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę i opublikował ją 20 stycznia 2023 r.;
C. mając na uwadze, że genetycznie zmodyfikowaną kukurydzę opracowano w celu nadania jej tolerancji na herbicydy na bazie dikamby i glufosynatu;
Brak oceny herbicydów uzupełniających
D. mając na uwadze, że zdecydowaną większość upraw zmodyfikowanych genetycznie poddano takiej modyfikacji, aby osiągnąć tolerancję na co najmniej jeden z herbicydów uzupełniających, których użycie podczas uprawy rośliny zmodyfikowanej genetycznie nie powoduje jej zamierania, jak miałoby to miejsce w przypadku roślin nietolerujących herbicydów; mając na uwadze, że według licznych badań uprawa genetycznie zmodyfikowanych roślin tolerujących herbicydy prowadzi do częstszego stosowania herbicydów uzupełniających, co w dużej mierze spowodowane jest pojawieniem się chwastów tolerujących herbicydy 5 ;
E. mając na uwadze, że genetycznie zmodyfikowane uprawy tolerujące herbicydy wiążą rolników z systemem zarządzania chwastami, który jest w dużej mierze lub całkowicie uzależniony od herbicydów - wyższa cena nasion zmodyfikowanych genetycznie ma bowiem uzasadnienie tylko wtedy, gdy rolnicy kupujący takie nasiona rozpylają również herbicyd uzupełniający; mając na uwadze, że większe uzależnienie od herbicydów w gospodarstwach prowadzących uprawy tolerujące herbicydy przyspiesza pojawianie się i rozprzestrzenianie chwastów tolerujących herbicydy, co powoduje konieczność jeszcze intensywniejszego stosowania herbicydów; mając na uwadze, że nadmierne uzależnienie od herbicydów będzie mieć negatywne skutki, takie jak pogorszenie zdrowia gleby, jakości wody oraz różnorodności biologicznej na powierzchni ziemi i pod ziemią, a także zwiększy ekspozycję ludzi i zwierząt na herbicydy, potencjalnie również w związku z większymi pozostałościami herbicydów w żywności i paszy;
F. mając na uwadze, że glufosynat zaliczono do substancji działających szkodliwie na rozrodczość (1B), w związku z czym spełnia on kryteria graniczne określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 6 ; mając na uwadze, że zezwolenie na stosowanie glufosynatu w Unii wygasło 31 lipca 2018 r. 7 ;
G. mając na uwadze, że dikamba jest wysoce lotna, co oznacza, że po zastosowaniu może się ulatniać i przedostawać do powietrza, a następnie przemieszczać się z wiatrem aż do opadnięcia na ziemię, co naraża ludzi i rośliny inne niż docelowe, winorośl, drzewa i krzewy na poważne szkody, zwłaszcza gdy ekspozycja trwa kilka lat;
H. mając na uwadze, że przenoszenie się dikamby na pobliskie uprawy, drzewa i winorośl oraz powodowane tym szkody powodują ogromne podziały i nastawiają jedną grupę rolników przeciwko innym rolnikom i mieszkańcom obszarów wiejskich, co prowadzi do zbyt wielu sporów dotyczących utraconych upraw i kosztów ponownego nasadzania; mając na uwadze, że lider sektora nasion soi w Stanach Zjednoczonych stwierdził: "dikamba wyrządziła większe szkody amerykańskiemu rolnictwu niż cokolwiek, co w życiu widziałem" 8 ; mając na uwadze, że od kiedy w 2018 r. w Stanach Zjednoczonych wprowadzono nowy system genetycznie zmodyfikowanych upraw soi i bawełny tolerujących dikambę, do państwowych organów regulacyjnych wpłynęło kilkadziesiąt tysięcy skarg dotyczących poważnych szkód, które dikamba wyrządziła uprawom, drzewom i innej roślinności, w rezultacie czego wprowadzono bardziej rygorystyczne limity dotyczące czasu i sposobu opryskiwania dikambą w kolejnych sezonach wegetacyjnych;
I. mając na uwadze, że w szpitalach w obejmującym 13 stanów regionie Heartland w Stanach Zjednoczonych prowadzony jest projekt badań klinicznych, który ma na celu ustalenie, czy rosnąca ekspozycja prenatalna na herbicydy, w tym dikambę, jest powodem lub przyczynia się do tego, że coraz częściej dochodzi do komplikacji podczas porodów, lub czy zakłóca ona rozwój dzieci;
J. mając na uwadze, że dane z tego projektu badawczego wskazują, iż w wyniku upowszechnienia się upraw soi tolerującej dikambę około trzykrotnie zwiększyła się liczba kobiet eksponowanych na ten herbicyd oraz że średni poziom dikamby w próbkach moczu wzrósł ponad trzykrotnie z powodu sadzenia i opryskiwania soi tolerującej dikambę 9 ; mając na uwadze, że biorąc pod uwagę niedawny dramatyczny wzrost ekspozycji ludzi na dikambę, podmioty finansujące badanie wezwały Agencję Ochrony Środowiska do ponownej oceny prawdopodobieństwa i poziomów ekspozycji ludzi na dikambę drogą wziewną, ze szczególnym uwzględnieniem komplikacji podczas porodu i negatywnych skutków rozwojowych 10 ;
K. mając na uwadze, że w opublikowanym w recenzowanym piśmie naukowym International Journal of Epidemiology badaniu z 2020 r. stwierdzono, iż intensywne stosowanie dikamby zwiększa ryzyko rozwoju raka wątroby i wewnątrzwątrobowych przewodów żółciowych wśród osób aplikujących tę substancję; mając na uwadze, że w badaniu stwierdzono, iż niedawne zatwierdzenie zmodyfikowanych genetycznie upraw odpornych na dikambę przypuszczalnie doprowadzi w nadchodzących latach do intensywniejszego stosowania dikamby w rolnictwie 11
L. mając na uwadze, że uznaje się, iż ocena pozostałości herbicydów i metabolitów znalezionych na roślinach zmodyfikowanych genetycznie nie wchodzi w zakres kompetencji panelu EFSA ds. organizmów modyfikowanych genetycznie, w związku z czym nie dokonuje się jej w ramach procedury zatwierdzania GMO;
Wypełnianie zobowiązań międzynarodowych Unii
M. mając na uwadze, że w sprawozdaniu specjalnego sprawozdawcy Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) ds. prawa do żywności z 2017 r. stwierdzono, iż szczególnie w krajach rozwijających się niebezpieczne pestycydy mają katastrofalne skutki dla zdrowia 12 ; mając na uwadze, że cel zrównoważonego rozwoju ONZ nr 3.9 ma na celu znaczne zmniejszenie do 2030 r. liczby zgonów i chorób spowodowanych niebezpiecznymi chemikaliami oraz zanieczyszczeniem i skażeniem powietrza, wody i gleby 13 ;
N. mając na uwadze, że w grudniu 2022 r. podczas COP15 Konwencji Narodów Zjednoczonych o różnorodności biologicznej uzgodniono globalne ramy różnorodności biologicznej z Kunmingu/Montrealu, które obejmują globalny cel zmniejszenia ryzyka związanego z pestycydami o co najmniej 50 % do 2030 r. 14 ;
O. mając na uwadze, że zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1829/2003 genetycznie zmodyfikowana żywność lub pasza nie może wywierać szkodliwego wpływu na zdrowie ludzi i zwierząt ani na środowisko naturalne, a przy sporządzaniu decyzji Komisja musi brać pod uwagę wszelkie istotne przepisy prawa Unii oraz inne uzasadnione czynniki istotne dla sprawy; mając na uwadze, że takie uzasadnione czynniki powinny obejmować zobowiązania Unii wynikające z celów zrównoważonego rozwoju ONZ i z Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej;
Niedemokratyczny proces podejmowania decyzji
P. mając na uwadze, że 1 czerwca 2023 r. w wyniku głosowania Stałego Komitetu ds. Roślin, Zwierząt, Żywności i Pasz, o którym mowa w art. 35 rozporządzenia (WE) nr 1829/2003, nie wydano opinii, co oznacza, że zezwolenia nie poparła kwalifikowana większość państw członkowskich; mając na uwadze, że w wyniku głosowania 6 lipca 2023 r. komitet odwoławczy po raz kolejny nie wydał opinii;
Q. mając na uwadze, że w trakcie ósmej kadencji Parlament przyjął łącznie 36 rezolucji, w których sprzeciwił się wprowadzeniu do obrotu GMO, w tym 33, w których opowiedział się przeciwko stosowaniu GMO w żywności i paszy oraz 3, w których opowiedział się przeciwko uprawie GMO w Unii; mając na uwadze, że w dziewiątej kadencji Parlament Europejski przyjął już 32 sprzeciwy wobec wprowadzania do obrotu GMO; mając na uwadze, że dla zezwolenia na wprowadzenie żadnego z tych GMO nie uzyskano poparcia kwalifikowanej większości państw członkowskich; mając na uwadze, że powody, dla których państwa członkowskie nie popierają zezwoleń, obejmują brak poszanowania zasady ostrożności w procesie wydawania zezwoleń oraz obawy naukowe związane z oceną ryzyka;
E., International Journal of Epidemiology, sierpień 2020 r., tom 49(4), s. 1326-1337, https://academic.oup.com/ije/advance-artide- abstract/doi/10.1093/ije/dyaa066/5827818?redirectedFrom=fulltext
R. mając na uwadze, że Komisja nadal wydaje zezwolenia na GMO, mimo że sama stwierdziła niedemokratyczność tego procesu, a także mimo braku poparcia ze strony państw członkowskich i mimo sprzeciwu Parlamentu;
S. mając na uwadze, że żadna zmiana w prawie nie jest konieczna, by Komisja mogła nie zatwierdzić GMO, jeżeli w komitecie odwoławczym kwalifikowana większość państw członkowskich nie opowie się za zatwierdzeniem 15 ;
1. uważa, że projekt decyzji wykonawczej Komisji wykracza poza uprawnienia wykonawcze przewidziane w rozporządzeniu (WE) nr 1829/2003;
2. uważa, że projekt decyzji wykonawczej Komisji jest niespójny z prawem Unii, gdyż nie odpowiada celowi rozporządzenia (We) nr 1829/2003 zakładającemu - zgodnie z zasadami ogólnymi określonymi w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 178/2002 16 - stworzenie podstawy do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony życia i zdrowia ludzkiego, zdrowia i dobrostanu zwierząt, środowiska naturalnego oraz interesów konsumentów w związku z genetycznie zmodyfikowaną żywnością i paszą, przy jednoczesnym zagwarantowaniu skutecznego funkcjonowania rynku wewnętrznego;
3. wzywa Komisję do wycofania projektu decyzji wykonawczej oraz do przedłożenia komitetowi nowego projektu;
4. wzywa Komisję, aby nie zezwalała na uprawę zmodyfikowanych genetycznie roślin tolerujących herbicydy ze względu na związane z tym intensywniejsze stosowanie herbicydów uzupełniających, a tym samym większe ryzyko dla różnorodności biologicznej, bezpieczeństwa żywności i zdrowia pracowników;
5. podkreśla w związku z tym, że zezwalanie na import jako żywności lub paszy jakichkolwiek roślin zmodyfikowanych genetycznie, którym nadano tolerancję na herbicydy zakazane w Unii, takie jak glufosynat, jest niezgodne z międzynarodowymi zobowiązaniami Unii wynikającymi m.in. z celów zrównoważonego rozwoju ONZ i Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej, w tym z niedawno przyjętymi globalnymi ramami różnorodności biologicznej z Kunmingu/Montrealu 17 ;
6. oczekuje, że Komisja - w trybie pilnym i przed upływem obecnej kadencji parlamentarnej - wywiąże się ze swojego zobowiązania 18 do przedstawienia wniosku, który zagwarantuje, że niebezpieczne chemikalia zakazane w Unii nie będą produkowane na eksport;
7. z zadowoleniem przyjmuje fakt, że w skierowanym do posłów piśmie z 11 września 2020 r. Komisja w końcu przyznała, iż przy podejmowaniu decyzji o zezwoleniu na wprowadzenie GMO należy uwzględniać zasady zrównoważonego rozwoju 19 ; jest jednak głęboko rozczarowany faktem, że od tego czasu Komisja wciąż zezwala na przywóz GMO do Unii mimo sprzeciwu Parlamentu i większości państw członkowskich;
8. ponownie apeluje do Komisji o uwzględnianie zobowiązań Unii wynikających z umów międzynarodowych, takich jak paryskie porozumienie klimatyczne, Konwencja ONZ o różnorodności biologicznej i cele zrównoważonego rozwoju ONZ; ponawia apel o to, by projektom aktów wykonawczych towarzyszyło uzasadnienie wyjaśniające, w jaki sposób gwarantują one przestrzeganie zasady "nie szkodzić" 20 ;
9. zobowiązuje swoją przewodniczącą do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji, a także rządom i parlamentom państw członkowskich.