Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach przestępstw o charakterze chuligańskim.
M.P.1966.30.158
Akt jednorazowyOBWIESZCZENIE
PIERWSZEGO PREZESA SĄDU NAJWYŻSZEGO
z dnia 23 czerwca 1966 r.
o wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawie przestępstw o charakterze chuligańskim.
ZAŁĄCZNIK
WYTYCZNE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI I PRAKTYKI SĄDOWEJ W SPRAWIE PRZESTĘPSTW O CHARAKTERZE CHULIGAŃSKIM
WYTYCZNE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI I PRAKTYKI SĄDOWEJ W SPRAWIE PRZESTĘPSTW O CHARAKTERZE CHULIGAŃSKIM
po rozpoznaniu w dniach 13 i 28 maja oraz 11 czerwca 1966 r. wniosku Prokuratora Generalnego PRL z dnia 25 czerwca 1965 r. o ustalenie wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawie przestępstw o charakterze chuligańskim oraz po wysłuchaniu wniosku Zastępcy Prokuratora Generalnego PRL i wypowiedzi Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, na podstawie art. 24 lit. c) i art. 28 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 11, poz. 54) uchwalił, co następuje:
I.
W celu umożliwienia skutecznego zwalczania tego szkodliwego zjawiska została wydana ustawa z dnia 22 maja 1958 r. o zaostrzeniu odpowiedzialności karnej za chuligaństwo (Dz. U. Nr 34, poz. 152).
Rozróżnienie przestępstwa o charakterze chuligańskim od przestępstwa nie mającego takiego charakteru ma dla praktyki bardzo istotne znaczenie, ponieważ powołana ustawa o zaostrzeniu odpowiedzialności karnej za chuligaństwo z takim właśnie charakterem przestępstwa wiąże surowsze rygory. W szczególności ustawa ta nakłada na sądy generalny obowiązek zaostrzenia kary, wyłącza w zasadzie stosowanie warunkowego zawieszenia jej wykonania, dopuszcza możliwość ogłoszenia wyroku w prasie, a w określonych wypadkach podwyższa ustawowe granice kary oraz wprowadza tryb przyśpieszony.
Problem odróżnienia przestępstwa o charakterze chuligańskim od przestępstwa nie mającego takiego charakteru uzyskał nadto szczególną wagę w związku z wydaniem dekretu z dnia 20 lipca 1964 r. o amnestii (Dz. U. Nr 27, poz. 174), który w art. 7 pkt 3 wyłączył możliwość jej stosowania do przestępstw o charakterze chuligańskim.
Ustawa z dnia 22 maja 1958 r. - łącząc z chuligańskim charakterem przestępstwa poważne skutki materialno-prawne i procesowe - nie określa pojęcia chuligaństwa ani nie wyjaśnia, jakie kryteria mają rozstrzygać o chuligańskim charakterze przestępstwa lub wykroczenia, pozostawiając tę kwestię orzecznictwu.
Mimo ośmioletniego okresu obowiązywania powołanej ustawy istnieją nadal w powyższej kwestii pewne rozbieżności.
W celu zapewnienia prawidłowego stosowania prawa oraz jednolitości orzecznictwa stało się konieczne wydanie wytycznych ustalających kryteria, które decydują o chuligańskim charakterze przestępstwa oraz wskazują na zadania sądów przy zwalczaniu przestępstw o takim charakterze.
II.
Dotychczasowe orzecznictwo sądów w zasadzie respektowało powyższy pogląd i na tym gruncie osiągnęło pewne pozytywne wyniki w zakresie kształtowania pojęcia chuligańskiego charakteru przestępstwa. Sądy najczęściej dopatrywały się kryteriów rozstrzygających o chuligańskim charakterze przestępstwa w drastycznym sposobie działania, niewspółmiernym w stosunku do przyczyny albo podjętym bez przyczyny i w jaskrawym naruszeniu zasad współżycia społecznego.
Chuligański charakter przestępstwa, za które w myśl art. 2 lub 4 ustawy z dnia 22 maja 1958 r. grozi surowsza sankcja, nadaje temu przestępstwu postać kwalifikowaną.
Ze względu na wagę tej okoliczności, nadaną jej przez przepisy powołanej ustawy, powinny być już w toku postępowania przygotowawczego zebrane dowody potrzebne do ustalenia, czy czyn zarzucany sprawcy ma charakter chuligański.
Jeżeli prokurator nie zarzucił oskarżonemu chuligańskiego charakteru przestępstwa ani w akcie oskarżenia, ani na rozprawie, a sąd dostrzega możność uznania zarzucanego oskarżonemu czynu za przestępstwo mające charakter chuligański - strony powinny być uprzedzone o możliwości zastosowania przepisów art. 2 lub 4 ustawy z dnia 22 maja 1958 r. (art. 324 § 2 k.p.k. lub art. 246 § 2 k.w.p.k.).
Natomiast w innych wypadkach, gdy sąd dostrzega możliwość zastosowania art. 1 powołanej ustawy, przewodniczący sadu powinien dać stronom możność wypowiedzenia się na rozprawie także co do wszystkich okoliczności, mających znaczenie dla uznania czynu za przestępstwo o charakterze chuligańskim (art. 266 § 1 k.p.k. lub art. 203 § 1 k.w.p.k.).
Sądy powinny zatem w każdym konkretnym wypadku poczynić ustalenia co do chuligańskiego charakteru zarzucanego sprawcy przestępstwa. Ustalenie to, zgodnie z art. 328 lit. e) oraz art. 329 lit. a) k.p.k. lub art. 250 § 4 k.w.p.k., musi znaleźć wyraz w sentencji wyroku skazującego, w której należy powołać również przepisy art. 1, 2 lub 4 ustawy stanowiące podstawę wymiaru kary (art. 329 lit. b) k.p.k. lub art. 250 § 4 k.w.p.k.).
Naruszenie w toku postępowania przepisów art. 266 § 1 lub 324 § 2 k.p.k. albo art. 246 § 2 lub 203 k.w.p.k. wówczas tylko stanowi podstawę rewizyjną do uchylenia wyroku skazującego, jeżeli z przebiegu rozprawy wynika, że oskarżony nie miał możności obrony przed zarzutem chuligańskiego charakteru przestępstwa, a mogło to mieć wpływ na treść wyroku.
Przedmiotami tymi są w szczególności: bezpieczeństwo, wolność, godność, nietykalność, zdrowie lub życie człowieka, organy władzy lub administracji państwowej, porządek publiczny oraz całość mienia.
Działanie w sposób agresywny lub wręcz brutalny, naruszające jedno z wymienionych wyżej dóbr, nie sprowokowane ani nie wywołane okolicznościami lub sytuacją tłumaczącą reakcję sprawcy, określane jako działanie bez powodu lub z powodu oczywiście błahego, jest jedną z cech chuligańskiego charakteru przestępstwa. Właśnie sposób tego działania, ze względu na oczywistą dysproporcję między jego intensywnością a oczywiście błahą przyczyną zewnętrzną, która pobudziła sprawcę do działania, albo ze względu na brak takiej przyczyny zewnętrznej - pozwala wnioskować, iż pobudką działania sprawcy była chęć okazania lekceważenia lub nawet pogardy dla zasad współżycia społecznego i porządku prawnego. Pobudka ta polega najczęściej na tym, że sprawca chciał bezwzględnie zadośćuczynić swym indywidualnym zachciankom lub niskim instynktom, lekceważąc zasady współżycia społecznego i porządek prawny.
Sprawca popełnia przestępstwo w sposób agresywny dlatego, że mu to sprawia zadowolenie i że nie chce liczyć się z zasadami współżycia społecznego, które lekceważy lub którymi nawet gardzi.
Przestępstwa o charakterze chuligańskim są przeważnie popełniane publicznie. Dopuszczając się przestępstwa o omawianym charakterze na oczach innych osób, sprawca daje tym świadectwo swej zuchwałości i rażącego lekceważenia zasad współżycia społecznego, co oczywiście budzi tym większe oburzenie.
Zarówno stan nietrzeźwości, jak i publiczne działanie sprawcy, jakkolwiek nie należą do przesłanek, od których zależy uznanie jego czynu za przestępstwo o charakterze chuligańskim, stanowią jednak na ogół okoliczności mające znaczenie przy ustalaniu współdecydujących o tym charakterze pobudek i sposobu popełnienia przestępstwa.
Fakt, że początek zajścia miał charakter chuligański, nie przesądza o takim samym charakterze późniejszych etapów zajścia, jeżeli stanowią one odrębne przestępstwa. Jednakże dalsze zachowanie się sprawcy może być oceniane jako mające charakter chuligański, jeżeli stanowi reakcję na podjęte przez inne osoby czynności przeciwdziałające czynom chuligańskim.
Gdy więc np. sprawca dopuszcza się czynu o charakterze chuligańskim, a następnie znieważa interweniującego z powodu tego czynu przedstawiciela organu władzy lub administracji państwowej albo gdy stawia mu czynny opór lub dopuszcza się na niego czynnej napaści, to taka reakcja sprawcy na legalne i dostosowane do okoliczności działanie przedstawiciela tego organu będzie miała z reguły również cechy przestępstwa o charakterze chuligańskim.
III.
W celu skuteczniejszego zwalczania przestępstw o charakterze chuligańskim sądy powinny przeto, oprócz ogólnych zasad wymiaru kary wyjaśnionych w wytycznych Sądu Najwyższego z 1957 r. i z 1965 r., uwzględniać szczególne wskazania wynikające z ustawy z dnia 22 maja 1958 r.
Wskazując więc na ten charakter czynu, pobudki i sposób działania sprawcy należy w myśl art. 54 k.k. lub art. 49 k.k. W.P. przyjmować za podstawę zdecydowanie surowszego sędziowskiego wymiaru kary.
Badanie takie będzie wymagało zapoznania się z wyrokiem, a w miarę potrzeby także z innymi dokumentami znajdującymi się w aktach poprzedniej sprawy, zwłaszcza w celu ustalenia, czy nie zachodzi w obu czynach identyczność pobudek.
W wypadkach recydywy nie wymienionych w art. 2 ustawy sądy powinny mieć na względzie przepisy art. 60 § 1 k.k. lub art. 51 k.k. W.P. dotyczące zaostrzenia kary.
Prawidłowe orzekanie kar powinno łączyć się także z właściwym stosowaniem art. 3 omawianej ustawy. Orzekanie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności jest w myśl tego przepisu dopuszczalne tylko wyjątkowo. Może ono nastąpić przy przestępstwach o charakterze chuligańskim tylko wtedy, gdy ujemne następstwa czynu są niewielkie i gdy czyn został popełniony przypadkowo, a sprawca - zwłaszcza ze względu na swój nienaganny tryb życia i na osiągnięcia w pracy - daje rękojmię, że nie popełni nowego przestępstwa. Jednakże w tych wypadkach sądy powinny rozważyć celowość zobowiązania skazanego do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem oraz celowość oddania skazanego pod dozór ochronny (art. 62 k.k. lub art. 55 § 3 k.k. W.P. oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 marca 1965 r. w sprawie dozoru ochronnego nad osobami, którym wykonanie kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszono, oraz w sprawie nadzoru nad osobami warunkowo zwolnionymi - Dz. U. Nr 12, poz. 80).
IV.
Dokumenty powiązane
Jeżeli chcesz mieć dostęp do wszystkich dokumentów powiązanych, zaloguj się do LEX-a Nie korzystasz jeszcze z programów LEX? Zamów dostęp testowy »