Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie wykładni i stosowania ustaw karnych dotyczących warunkowego umorzenia postępowania.
M.P.1971.15.112
Akt jednorazowyOBWIESZCZENIE
PIERWSZEGO PREZESA SĄDU NAJWYŻSZEGO
z dnia 22 lutego 1971 r.
o wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie wykładni i stosowania ustaw karnych dotyczących warunkowego umorzenia postępowania.
ZAŁĄCZNIK
UCHWAŁA POŁĄCZONYCH IZB KARNEJ I WOJSKOWEJ
UCHWAŁA POŁĄCZONYCH IZB KARNEJ I WOJSKOWEJ
Sąd Najwyższy w składzie:
Przewodniczący: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego - Z. Resich, Prezes Sądu Najwyższego F. Wróblewski, Sędziowie Sądu Najwyższego: E. Binkiewicz, płk M. Bieniaszewski, M. Budzianowski, Z. Chełmicki, L. Chmielewski, K. Czajkowski, S. Dąbrowski, W. Dąbrowski, płk J. Drohomirecki, Z. Durkiewicz (sędzia sądu wojewódzkiego delegowany do Sądu Najwyższego), J. Dziowgo, płk Z. Furtak, ppłk J. Gawrysiak, T. Gdowski, K. Grzebuła, L. Jax, S. Kaciczak, A. Kafarski, F. Karolus, I. Kazimierczak, H. Kempisty (sprawozdawca), S. Kotowski, płk Z. Krasuski, T. Krokosz, płk A. Kruszka, R. Kryże, Z. Kubec, ppłk H. Kwaśny, płk C. Lipski, T. Majewski (sprawozdawca), J. Matysiak, ppłk S. Mendyka, płk K. Mioduski (sprawozdawca), S. Mirski, Z. Neumann, B. Nizieński (sędzia delegowany do Sądu Najwyższego), Z. Nyczaj, M. Paluch, J. Polony, płk A. Porzecki, J. Pustelnik, A. Pyszkowski, płk W. Sieracki, R. Staszkiewicz, W. Sutkowski, J. Szamrej, M. Szczepański, K. Wagner, A. Żylewicz,
protokolanci - sędzia sądu wojewódzkiego A. Dembicka oraz sędzia sądu wojewódzkiego J. Gaj, członkowie Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego,
przy udziale zastępcy Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej K. Kukawki i Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości K. Zawadzkiego,
po rozpoznaniu w dniach 20 marca 1970 r., 24 kwietnia 1970 r., 22 maja 1970 r., 10 czerwca 1970 r., 24 czerwca 1970 r., 2 października 1970 r., 30 października 1970 r., 11 grudnia 1970 r., 15 stycznia 1971 r. i 29 stycznia 1971 r. wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1969 r. o ustalenie przez Sąd Najwyższy wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie wykładni i stosowania przepisów ustaw karnych dotyczących warunkowego umorzenia postępowania oraz po wysłuchaniu wniosku zastępcy Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wypowiedzi Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - na podstawie art. 24 lit. c) i art. 28 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 11, poz. 54)
uchwalił
wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie wykładni i stosowania ustaw karnych dotyczących warunkowego umorzenia postępowania.
I.
Istota i znaczenie instytucji warunkowego umorzenia postępowania.
Istota i znaczenie instytucji warunkowego umorzenia postępowania.
Warunkowe umorzenie postępowania powinno służyć za środek pogłębiania indywidualizacji odpowiedzialności karnej oraz za środek resocjalizacji, umożliwiający znaczne ograniczenie stosowania krótkoterminowych kar pozbawienia wolności, a także kar nie związanych z pozbawieniem wolności oraz zastępowania takich kar, gdy chodzi o nie karanych dotychczas sprawców przestępstw drobnej wagi, środkami oddziaływania wychowawczego, zdolnymi zapewnić poprawę sprawcy i wpłynąć dodatnio na przestrzeganie prawa bez potrzeby wydania wyroku skazującego.
Jak z tego widać, warunkowe umorzenie postępowania nie jest ani formą, ani odmianą warunkowego skazania, a wynikające z omawianej instytucji dobrodziejstwa sięgają znacznie dalej aniżeli dobrodziejstwa związane z zastosowaniem względem sprawcy warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności.
II.
Przesłanki stosowania warunkowego umorzenia postępowania.
Przesłanki stosowania warunkowego umorzenia postępowania.
Okoliczność, że w danej sprawie wchodzi w grę obligatoryjne lub fakultatywne stosowanie grzywny (np. na podstawie art. 36 § 3 lub § 4 Kodeksu karnego) nie wyłącza dopuszczalności warunkowego umorzenia postępowania, jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą granic wskazanych w art. 27 § 2 (292 § 3) K.k.
Elementy przedmiotowe, decydujące o stopniu społecznego niebezpieczeństwa czynu, to przede wszystkim rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo, charakter i rozmiar szkody wyrządzonej lub grożącej dobru chronionemu, a także sposób działania sprawcy. Również czas i miejsce popełnienia czynu mogą mieć istotne znaczenie dla określenia rozmiarów społecznego niebezpieczeństwa (np. czas klęski żywiołowej). Poważne znaczenie praktyczne ma tu rozmiar szkody - materialnej lub niematerialnej - wyrządzonej przestępstwem. W związku z tym podjęcie decyzji w sprawie warunkowego umorzenia postępowania wymaga dokładnego ustalenia szkody powstałej w następstwie czynu przestępnego.
Elementy podmiotowe, składające się na społeczne niebezpieczeństwo czynu, to przede wszystkim umyślność i jej odcienie (np. premedytacja w przeciwstawieniu do zamiaru nagłego) oraz stopień lekkomyślności lub niedbalstwa w razie przestępstwa nieumyślnego, a także pobudki, motywy i cele sprawcy. Przy określaniu stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu istotne znaczenie mają podmiotowe okoliczności czynu. Może tu chodzić zwłaszcza o pobudki i cel działania sprawcy (mogą one zasługiwać na względy, ale także mogą zasługiwać na potępienie). Na korzyść sprawcy będzie przemawiać np. działanie pod wpływem wzburzenia wywołanego prowokacją lub zaczepką, nikły stopień lekkomyślności lub niedbalstwa w razie przestępstwa nieumyślnego, działanie pod przemożnym wpływem innej osoby, a także pad wpływem przymusu, groźby lub obawy. Na niekorzyść sprawcy będzie przemawiać upór w dążeniu do osiągnięcia przestępnego celu, premedytacja, dokładność w przygotowaniu przestępstwa, bezwzględność w działaniu.
Za karaną nie może uchodzić osoba, w której sprawie umorzono postępowanie z jakichkolwiek względów, nie wyłączając amnestii, osoba, w której sprawie sąd odstąpił od wymierzenia kary, oraz osoba, której wymierzono tylko karę przewidzianą w wojskowych przepisach dyscyplinarnych (art. 292 § 4 lub § 5 K.k.). Za karaną nie może uchodzić także osoba, względem której zastosowano środki wychowawcze lub umieszczenie w zakładzie poprawczym.
Oceniając postawę sprawcy, należy zwrócić uwagę zwłaszcza na jego stosunek do popełnionego czynu i zachowanie się po popełnieniu przestępstwa, a w odniesieniu do żołnierza - także na to, czy i za jakie przewinienie był karany dyscyplinarnie i czy ponosił odpowiedzialność za naruszenie honoru i godności żołnierskiej.
Istotne znaczenie przy stosowaniu instytucji warunkowego umorzenia postępowania powinna mieć skrucha sprawcy okazana w toku postępowania, zwłaszcza jeśli przybrała ona czynną postać naprawienia przez sprawcę szkody wyrządzonej przestępstwem.
Prawidłowa prognoza co do przyszłego zachowania się sprawcy wymaga od organu właściwego do podjęcia decyzji o warunkowym umorzeniu postępowania dokładnej analizy zebranych materiałów osobowopoznawczych (art. 8 K.p.k.).
III.
Zakres stosowania warunkowego umorzenia postępowania.
Zakres stosowania warunkowego umorzenia postępowania.
Kryteria oceny stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu stanowiącego przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego nie różnią się od kryteriów, według których oceniać należy stopień społecznego niebezpieczeństwa przestępstw ściganych z urzędu. Odnosi się to także do przestępstw z oskarżenia prywatnego o charakterze chuligańskim oraz do przestępstw popełnionych w stanie nietrzeźwości.
Przepisy art. 27-29 K.k. mają na uwadze czyny o takim stopniu niebezpieczeństwa, że zagrażają one określonym układom stosunków społecznych, godzą w dobra podlegające ochronie prawa karnego, ale ze względu na to, że zagrożenie to lub wielkość szkody społecznej nie są znaczne, potępienie społeczne sprawcy czynu nie musi następować w postaci skazania i wymierzenia kary. Natomiast znikomość społecznego niebezpieczeństwa oznacza tak niski jego stopień, że czyn nie zagraża realnie określonym stosunkom społecznym ani dobrom znajdującym się pod ochroną ustawy karnej. Do takich czynów nie mają zastosowania przepisy art. 27-29 K.k., natomiast stosować do nich należy normy art. 26 K.k. i art. 11 pkt 2 K.p.k.
IV.
Poręczenie.
Poręczenie.
Poręczenie to polega na zapewnieniu podjęcia starań, aby sprawca przestrzegał porządku prawnego, a zwłaszcza aby nie popełnił ponownie przestępstwa.
W razie przyjęcia poręczenia, osoba wykonująca obowiązki poręczającego składa oświadczenie o przyjęciu tych obowiązków, jeżeli oświadczenie takie nie zostało złożone łącznie z wnioskiem.
Poręczenie może nastąpić wskutek inicjatywy sprawcy lub chcącej za niego udzielić poręczenia osoby godnej zaufania albo w wyniku samorzutnej decyzji grupy społecznej, która powziąwszy wiadomość o toczącym się przeciwko jej członkowi postępowaniu karnym, zgłasza gotowość poręczenia przewidzianego w art. 28 § 1 K.k. Udzielenie poręczenia może być również inspirowane przez organ uprawniony do warunkowego umorzenia postępowania, jeżeli organ ten dochodzi do wniosku, że poręczenie byłoby w danej sprawie potrzebne, a nikt z inicjatywą udzielenia poręczenia nie występuje.
Poręczający może się zwrócić do organu, który przyjął jego poręczenie, o zwolnienie go od obowiązków związanych z poręczeniem, przytaczając na uzasadnienie swego wniosku ważne motywy. Jeżeli motywy te wskazują na rażąco niewłaściwe zachowanie się sprawcy w okresie próby, może to mieć znaczenie dla decyzji o podjęciu warunkowego umorzenia postępowania w myśl art. 29 K.k.
Udzielający poręczenia ma obowiązek zawiadomić organ, który zastosował warunkowe umorzenie postępowania, o wiadomym mu naruszeniu przez sprawcę porządku prawnego, jak również o niestosowaniu się oskarżonego do wymagań stawianych mu w ramach poręczenia.
Gdy chodzi o rodzaj przestępstwa, to należy uznać, że celowe jest korzystanie z instytucji poręczenia przede wszystkim w sprawach o przestępstwa umyślne.
V.
Nałożenie obowiązków na sprawcę.
Nałożenie obowiązków na sprawcę.
VI.
Funkcje organu stosującego warunkowe umorzenie postępowania w okresie próby.
Funkcje organu stosującego warunkowe umorzenie postępowania w okresie próby.
VII.
Podjęcie postępowania karnego.
Podjęcie postępowania karnego.
VIII.
Orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania.
Orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania.
Wydanie zaś przez sąd postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania może nastąpić dopiero po stwierdzeniu, że wniesiony akt oskarżenia odpowiada przewidzianym przez ustawę warunkom formalnym i że nie zachodzi potrzeba wydania jednego z możliwych postanowień, o których mówi art. 299 § 1 pkt 1-4 K.p.k. Wydanie przy tym przez sąd postanowienia o warunkowym umorzeniu może nastąpić nie później niż przed rozpoczęciem przewodu sądowego na rozprawie głównej. Po rozpoczęciu bowiem przewodu sądowego o warunkowym umorzeniu postępowania sąd może orzec tylko wyrokiem (arg. z art. 299 § 1 pkt 5, a w szczególności art. 361 § 1 K.p.k.).
Niedopuszczalne więc jest w każdym razie wydanie zarówno przez sąd, jak i przez prokuratora postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania, jeżeli postępowanie przygotowawcze wymaga uzupełnienia (art. 278, 284 § 1 in fine, art. 299 § 1 pkt 2 K.p.k.) albo jeżeli zachodzi oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia (art. 280, art. 299 § 1 pkt 4 K.p.k.), albo też jeżeli zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, o których mowa w art. 11 K.p.k., lub okoliczność uzasadniająca zawieszenie postępowania (art. 284 § 1, art. 299 § 1 pkt 1, art. 15 K.p.k.).
Niedopuszczalne jest także wydanie postanowienia w wypadku, gdy okoliczności popełnienia przez sprawcę przestępstwa budzą wątpliwości (arg. z art. 27 § 1 K.k.).
Istotną wreszcie przeszkodę przy orzekaniu o warunkowym umorzeniu postępowania powinien stanowić brak w sprawie wystarczających danych osobopoznawczych, określonych ogólnie w art. 8 K.p.k.
Sąd lub prokurator, rozstrzygając o warunkowym umorzeniu postępowania, daje tym samym wyraz nie budzącemu wątpliwości przekonaniu, że oskarżony jest sprawcą przestępstwa opisanego w części wstępnej orzeczenia.
Postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania powinno zawierać w miarę potrzeby rozstrzygnięcie co do tego, jak zabezpieczyć dowody na wypadek podjęcia postępowania (art. 286 § 4, art. 299 § 3 K.p.k.).
Orzeczenie przepadku narzędzi lub innych przedmiotów określonych w art. 48 § 1 i § 2 K.k. mogłaby nastąpić na podstawie art. 104 K.k. tytułem środka zabezpieczającego, przy czym wniosek prokuratora do sądu w tym względzie znajdowałby podstawę w art. 282 § 1 K.p.k.
Uzasadnienie tego rodzaju postanowienia, opierając się na całokształcie okoliczności ujawnionych, a mających znaczenie dla podjętych rozstrzygnięć (art. 85 K.p.k.), powinno przede wszystkim wyjaśnić podstawy ustalenia, że okoliczności popełnienia czynu, ściśle przy tym określonego, nie budzą wątpliwości, a następnie powinny wskazywać na występowanie w konkretnej sprawie wszystkich pozostałych przesłanek stosowania warunkowego umorzenia, przewidzianych w art. 27 K.k. Jeżeli zaś postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania obejmuje również zobowiązanie sprawcy do określonego zachowania się lub świadczenia, niezbędne jest także przytoczenie w uzasadnieniu konkretnych okoliczności, które tego rodzaju rozstrzygnięcia uzasadniają.
W razie wydania przez sąd postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania odpis tego postanowienia wraz z jego uzasadnieniem należy doręczyć oskarżycielowi publicznemu, a w sprawie z oskarżenia prywatnego - oskarżycielowi prywatnemu, w każdym zaś wypadku pokrzywdzonemu i oskarżonemu, z wyjątkiem jedynie takiej sytuacji, gdy któraś z tych osób brała udział w posiedzeniu sądu lub przynajmniej była obecna przy ogłoszeniu postanowienia. Przy ogłoszeniu, jak i doręczeniu przez sąd odpisu postanowienia niezbędne jest także pouczenie zainteresowanych o przysługujących im środkach zaskarżenia (art. 10, art. 91 § 6 K.p.k. w związku z art. 288 i 289 K.p.k.). Dokonanie tego pouczenia wymaga odpowiedniego udokumentowania.
IX.
Zaskarżanie postanowień o warunkowym umorzeniu postępowania.
Zaskarżanie postanowień o warunkowym umorzeniu postępowania.
W razie wniesienia sprzeciwu od postanowienia sądu traci ono moc. Jeśli zaś przedtem, jednocześnie lub później, wniesione zostały zażalenia (np. pokrzywdzonego, prokuratora), pozostawia się je bez rozpoznania (art. 299 § 3 i art. 288 § 1 i 2 K.p.k.), a prezes sądu (przewodniczący wydziału) kieruje sprawę na posiedzenie jedynie wtedy, gdy po wniesieniu sprzeciwu ujawni się potrzeba rozstrzygnięcia przewidzianego w art. 299 § 1 pkt 1-4 K.p.k. W innym wypadku dalszy tok postępowania odbywa się tak jak w każdej sprawie skierowanej na rozprawę główną (art. 302 i następne K.p.k.).
W razie wniesienia sprzeciwu od postanowienia wydanego przez prokuratora traci ono również swoją moc, a postępowanie przygotowawcze toczy się dalej, tak jak w każdej innej sprawie znajdującej się w końcowym etapie postępowania przygotowawczego (art. 284 K.p.k.).
W dalszym postępowaniu - po uzupełnieniu dowodów, a zwłaszcza po rozpoznaniu sprawy przez sąd na rozprawie - nie można wyłączyć ewentualności ponownego warunkowego umorzenia postępowania.
X.
Orzekanie z powodu wniesionych zażaleń.
Orzekanie z powodu wniesionych zażaleń.
Również w wypadku uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy o warunkowe umorzenie do ponownego rozpoznania - choćby na podstawie art. 388 lub art. 389 K.p.k. - nie może zapaść w dalszym postępowaniu orzeczenie mniej korzystne dla oskarżonego aniżeli orzeczenie zaskarżone, chyba że zażalenie było wniesione na niekorzyść oskarżonego.
Za takim pojmowaniem postanowienia sądu jako odwoławczego przemawia zarówno ustawowy obowiązek stosowania przez ten sąd w stosunku do zaskarżonych postanowień prokuratorskich przepisów art. 388 i 389 K.p.k., jak i konsekwencje wynikające z unormowań przewidzianych w art. 294 § 1 (zdanie drugie) oraz w art. 484 § 2 K.p.k.
XI.
Postanowienia o podjęciu postępowania warunkowo umorzonego.
Postanowienia o podjęciu postępowania warunkowo umorzonego.
XII.
Postępowanie po podjęciu postępowania warunkowo umorzonego.
Postępowanie po podjęciu postępowania warunkowo umorzonego.
Jeżeli nawet o podjęciu postępowania warunkowo umorzonego orzekł sąd, a w toku dalszego postępowania zostanie stwierdzone, że podjęcie nie było zasadne albo że warunkowe umorzenie postępowania jest celowe ze względu na nowe ujawnione okoliczności, to wówczas jest dopuszczalne ponowne warunkowe umorzenie postępowania.
Jeżeli o podjęciu postępowania warunkowo umorzonego orzekł sąd na podstawie art. 484 § 2 K.p.k., zarządza on przekazanie sprawy właściwemu prokuratorowi w celu postąpienia stosownie do dyspozycji art. 284 § 1 K.p.k.
XIII.
Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
Dokumenty powiązane
Jeżeli chcesz mieć dostęp do wszystkich dokumentów powiązanych, zaloguj się do LEX-a Nie korzystasz jeszcze z programów LEX? Zamów dostęp testowy »