Ghazal Nicholas, Cyfryzacja i udostępnianie zbiorów przez instytucje dziedzictwa kulturowego w świetle przepisów dyrektywy o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym

Prawodawca unijny uznał, że instytucje dziedzictwa kulturowego są tymi podmiotami, które powinny mieć szeroką możliwość korzystania z określonej kategorii utworów . Wyjątki i ograniczenia z dyrektywy o prawie autorskim w społeczeństwie informacyjnym , dotyczące prawa zwielokrotniania oraz prawa publicznego udostępniania, zostały ocenione jako niewystarczające do realizacji takich wartości, jakimi są ochrona i rozpowszechnianie dziedzictwa kulturowego. Obowiązujące dotychczas uregulowania prawa unijnego w istotnym stopniu ograniczały lub mogły ograniczać funkcjonowanie instytucji dziedzictwa kulturowego w zakresie zabezpieczania (zachowywania) i udostępniania dóbr kultury w środowisku cyfrowym. Remedium na tę sytuację jest dyrektywa o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym . Unormowania dyrektywy 2019/790 – mające ułatwić digitalizację i rozpowszechnianie kopii utworów online – odnoszą się do tych dóbr niematerialnych, których egzemplarze pozostają w dyspozycji danej instytucji dziedzictwa kulturowego. Przepisy powyższego aktu prawnego ustanawiają na rzecz m.in. bibliotek, muzeów, archiwów:

– instytucję licencji ustawowej z art. 6 dyrektywy 2019/790 (wyjątek od praw autorskich),

– szczególną postać systemu rozszerzonego zarządu zbiorowego z art. 8 ust. 1 dyrektywy 2019/790,

– szczególną postać licencji ustawowej z art. 8 ust. 2 dyrektywy 2019/790 (wyjątek od praw autorskich lub ograniczenie praw autorskich), która ma subsydiarny charakter wobec mechanizmu licencyjnego z art. 8 ust. 1 dyrektywy 2019/790.

Powołane uregulowania, choć wprowadzają odmienne konstrukcje prawne, stanowią kolejny wyłom od zasady, że korzystanie z utworu wymaga uprzedniej zgody uprawnionego.