Karolczyk Bartosz (red.), Postępowanie cywilne w sprawach własności intelektualnej. Komentarz dla pełnomocników procesowych i sędziów

Komentarze
Opublikowano: WKP 2021
Stan prawny: 1 lipca 2021 r.
Autorzy komentarza:

Postępowanie cywilne w sprawach własności intelektualnej. Komentarz dla pełnomocników procesowych i sędziów

Autorzy fragmentu:

WSTĘP

Znaczenie praw własności intelektualnej wzrasta wraz z postępem globalnej gospodarki oraz zwiększaniem inwestycji w innowacje. Ten trend daje się zaobserwować na przykładzie szybko rosnącej liczby zgłoszeń przedmiotów własności intelektualnej (Intellectual Property – IP) oraz zarejestrowanych praw IP.

W 2014 r. (w porównaniu z 2013 r.) liczba zgłoszeń patentowych na całym świecie wzrosła o 4,5%, do około 2,7 mln, natomiast liczba znaków towarowych – do około 7,44 mln (wzrost o 6%). Więcej praw własności intelektualnej oznacza więcej związanych z nimi sporów. Większa liczba procesów sądowych nie tylko podnosi świadomość społeczną w kwestii znaczenia egzekwowania praw własności intelektualnej, ale także prowadzi do częstszych refleksji na temat wydajności, rzetelności i przewidywalności rozstrzygnięć takich procesów.

W Polsce w ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby spraw IP . W 2018 r. przybyło spraw, zarówno cywilnych, jak i gospodarczych, dotyczących praw autorskich, praw własności przemysłowej oraz zwalczania nieuczciwej konkurencji. Szczególnie duży wzrost nastąpił w odniesieniu do spraw z zakresu prawa autorskiego. Łączny wpływ takich spraw był w 2018 r. największy od 2014 r. i o 29,7% większy niż w roku 2017 .

W odpowiedzi na postulaty zgłaszane przez środowiska prawnicze oraz sędziowskie 5.01.2017 r. Minister Sprawiedliwości powołał Zespół do spraw opracowania koncepcji utworzenia sądów własności intelektualnej (Dz.Urz. Min. Spraw. poz. 1 ze zm.) .

Dnia 3.12.2019 r. Rada Ministrów przyjęła nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego przygotowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości, przewidującą rozpoznawanie spraw IP w specjalnie utworzonych wydziałach oraz w ramach postępowania odrębnego. Nowelizacja ta została uchwalona 13.02.2020 r. i weszła w życie 1.07.2020 r.

Działania rodzimego legislatora wpisują się w szerszy trend, który w ostatnich latach można zaobserwować w systemach prawnych innych państw. Jest nim dążenie do specjalizacji lub centralizacji obsługi sporów dotyczących własności intelektualnej przez tworzenie przeznaczonych do tego jednostek. Celem tych zmian jest zwiększenie specjalizacji sądowej w kwestiach związanych z własnością intelektualną, promowanie spójności i przewidywalności zapadających rozstrzygnięć oraz zmniejszenie ryzyka błędów. Takimi wyspecjalizowanymi jednostkami mogą być trybunały, sądy albo stałe wydziały (izby) w sądzie cywilnym, handlowym lub organie administracyjnym. Jednostki takie posiadają wyłączną kompetencję do rozpoznawania wszelkich sporów dotyczących IP lub spraw określonego rodzaju.

Problem wyspecjalizowania w zakresie spraw IP odnosi się w największej mierze do postępowań dotyczących naruszenia i unieważnienia praw własności intelektualnej. Sprawy związane z rejestracją praw własności intelektualnej od wielu lat należą bowiem do wyłącznej kompetencji odpowiednich organów administracyjnych (np. Urząd Patentowy RP, Europejski Urząd Patentowy, Urząd Patentów i Znaków Towarowych USA). Analogiczna sytuacja dotyczy spraw związanych np. z wyceną praw IP czy też ich zbiorowym zarządem. W zakresie praw autorskich w Polsce takimi sprawami zajmuje się Komisja Prawa Autorskiego.

Kategorie jednostek upoważnionych do rozstrzygania spraw IP oraz zakres ich kompetencji różnią się od siebie w zależności od jurysdykcji. W niektórych państwach (Chiny, Japonia, Rosja) jednostkom takim przyznano kompetencję do rozwiązywania sporów zarówno administracyjnych, jak i cywilnych. W innych krajach delegowane sprawy mogą mieć charakter wyłącznie cywilny lub wyłącznie administracyjny. Tak jest również w Polsce. Organem posiadającym kompetencję wyłączną do rozpoznawania spraw IP o charakterze administracyjnym jest Urząd Patentowy RP. W przeszłości Urząd Patentowy uprawniony był jednak także do rozstrzygania spraw o charakterze cywilnym, takich jak sprawy o ustalenie, że dana działalność produkcyjna nie jest objęta określonym patentem .

Specjalne sądy powołane do rozpoznawania spraw IP zostały ustanowione m.in. w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Najdłuższą historię ma niemiecki sąd do spraw patentowych powstały na mocy ustawy z 23.03.1961 r. Sąd ten (z siedzibą w Monachium) rozpoznaje także sprawy dotyczące innych praw IP, takich jak znaki towarowe.

Federalny Sąd Patentowy (Bundespatentgericht) orzeka w sprawach odwołań od decyzji wydanych przez niemiecki Urząd Patentów i Znaków Towarowych. Sąd ten jest właściwy również w sprawach o unieważnienie krajowych patentów niemieckich i patentów europejskich ważnych w Republice Federalnej Niemiec. Oprócz tego orzeka w sprawach powództw związanych z licencjami przymusowymi czy też w sprawach odwołań od decyzji wydanych przez komitety odwoławcze Federalnego Urzędu Ochrony Odmian Roślin. Nie ma jednak kompetencji w zakresie sporów dotyczących naruszenia praw własności przemysłowej – należą one do właściwości sądów powszechnych (cywilnych). Szczególną cechą Federalnego Sądu Patentowego jest to, że w jego składach zasiadają zarówno prawnicy, jak i sędziowie posiadający kwalifikacje techniczne. Podobnie jak sędziowie o wykształceniu prawniczym eksperci techniczni są sędziami mianowanymi, ze wszystkimi prawami i obowiązkami zawodowego sędziego. Sędziowie posiadający kwalifikacje techniczne uczestniczą we wszystkich postępowaniach dotyczących (przynajmniej częściowo) zagadnień technicznych, np. w postępowaniach dotyczących udzielenia lub unieważnienia patentu lub w postępowaniach w sprawie unieważnienia wzorów użytkowych. Natomiast w postępowaniach dotyczących znaków towarowych w skład komisji orzekających wchodzą wyłącznie członkowie posiadający kwalifikacje prawne. Sprawy dotyczące naruszenia patentu rozpoznawane są w dwunastu sądach okręgowych, spośród których szczególne znaczenie (ze względu na liczbę rozpoznawanych spraw) mają sądy w Düsseldorfie, Monachium i Mannheim. W sądach tych utworzono oddzielnie wydziały patentowe, a w składach orzekających zasiadają sędziowie, którzy zajmują się wyłącznie lub prawie wyłącznie sprawami patentowymi. To wszystko przekłada się na szybkość postępowania oraz jakość wydawanych rozstrzygnięć.

W Wielkiej Brytanii od lat 80. funkcjonuje Sąd ds. Patentów, który stanowi część Chancery Division angielskiego High Court of Justice. W sądzie tym rozpoznawane są sprawy dotyczące patentów, wzorów przemysłowych oraz odmian roślin, a także odwołania od decyzji wydawanych przez Comptroller General of Patents. Pierwszym sędzią wyspecjalizowanym w sprawach patentów był George H. Lloyd-Jacob, powołany na urząd w 1950 r. Sąd ds. Patentów został utworzony w 1980 r. na mocy art. 96 Patents Act z 1977 r., który następnie został uchylony i zastąpiony art. 60 ustawy o sądach powszechnych z 1981 r. W Sądzie ds. Patentów zasiadają wyznaczeni sędziowie Wydziału Chancery High Court.

Szwajcarski Federalny Sąd Patentowy został powołany ustawą z 20.03.2009 r. o Federalnym Sądzie Patentowym. Posiada on wyłączną jurysdykcję w sprawach cywilnych dotyczących zarówno ważności, jak i naruszenia patentów. Odwołania od decyzji Federalnego Sądu Patentowego rozpatrywane są przez Federalny Sąd Najwyższy. Federalny Sąd Patentowy rozpoczął działalność 1.01.2012 r.

Za wschodnią granicą Polski w 2011 r. ustanowiono system sądów arbitrażowych ds. praw własności intelektualnej oraz Sąd ds. Własności Intelektualnej funkcjonujący w Rosji. Natomiast na Ukrainie w 2017 r. przyjęto przepisy wprowadzające specjalny sąd ds. własności intelektualnej .

Przegląd wyspecjalizowanych instytucji utworzonych w celu rozpoznawania spraw własności intelektualnej nie będzie kompletny bez wzmianki o Jednolitym Sądzie Patentowym. Sąd ten tworzony jest na podstawie umowy międzynarodowej – porozumienia z 19.02.2013 r. w sprawie Jednolitego Sądu Patentowego (dalej: porozumienie JSP). Został on przewidziany do rozpoznawania spraw o naruszenie oraz unieważnienie patentów europejskich o jednolitym skutku, jak również tzw. klasycznych patentów europejskich oraz dodatkowych praw ochronnych udzielonych do tych patentów (właściwość wyłączna).

Ratyfikacja porozumienia JSP będzie skutkować wyłączeniem spraw dotyczących tych praw wyłącznych z jurysdykcji sądów polskich oraz ze stosowania prawa polskiego. Jednolity skutek patentów europejskich ma wyrażać się w ich automatycznej skuteczności na obszarach państw członkowskich Unii Europejskiej uczestniczących w systemie jednolitej ochrony patentowej (tzn. bez konieczności tzw. walidowania patentu w danym państwie, jak ma to miejsce obecnie w przypadku „klasycznego” patentu europejskiego).

Losy zarówno jednolitej ochrony patentowej, jak i Jednolitego Sądu Patentowego są obecnie niepewne. Niezbędnym składnikiem całego systemu jednolitej ochrony patentowej miał być udział Wielkiej Brytanii . Od 1.02.2020 r. Wielka Brytania nie jest już członkiem Unii Europejskiej. Komplikuje to możliwość jej uczestniczenia w tym systemie , niezależnie jednak od tego przestała być nim w ogóle zainteresowana . Nie jest to równoznaczne z całkowitym fiaskiem przewidywanego systemu, ale z pewnością będzie wymagać wprowadzenia zmian w przepisach porozumienia JSP oraz opóźni jego ewentualne wejście w życie.

Również w Niemczech (których udział jest niezbędny do uruchomienia JSP) proces ratyfikacji porozumienia przebiega w sposób co najmniej trudny. Niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny stwierdził 13.02.2020 r., że akt ratyfikujący porozumienie JSP jest sprzeczny z niemiecką Konstytucją ze względu na brak uchwalenia go wymaganą większością 2/3 głosów. W czerwcu 2020 r. niemiecki rząd wprowadził do parlamentu nowy projekt ratyfikujący umowę, tym razem przy założeniu wymaganej większości dwóch trzecich głosów. Na początku lipca 2020 r. projekt był na etapie konsultacji w organizacjach zawodowych i innych instytucjach. W mediach sygnalizowano jednak dalsze problemy w zakresie zgodności porozumienia JSP z niemiecką Konstytucją oraz zapowiadano wniesienie kolejnych skarg konstytucyjnych . Pod koniec 2020 r. niemieckie organy ustawodawcze: Bundestag i Bundesrat, ponownie zatwierdziły ratyfikację porozumienia JSP, jednak 18.12.2020 r. do Niemieckiego Federalnego Sądu Konstytucyjnego wpłynęły dwie kolejne skargi konstytucyjne. W styczniu 2021 r. Federalny Sąd Konstytucyjny zwrócił się do prezydenta o wstrzymanie się z podpisaniem porozumienia JSP. Wpływ kolejnych skarg konstytucyjnych może spowodować dalsze opóźnienie wejścia w życie porozumienia JSP, gdyż rozpatrywanie ich prawdopodobnie zajmie przynajmniej kilka miesięcy (jeżeli nie lat – rozpoznanie poprzednich skarg konstytucyjnych zajęło mniej więcej 3 lata) .

W Polsce sądy ds. IP przybrały postać odrębnych jednostek organizacyjnych (wydziałów) utworzonych w ramach sądownictwa powszechnego. Do ich kompetencji należy rozstrzyganie spraw IP w jak najszerszym zakresie – wyznacznikiem jest tu pojęcie własności intelektualnej.

Pojęcie to ustawodawca rozumie w znaczeniu zasadniczo zgodnym z art. 2 pkt viii Konwencji o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej z 14.07.1967 r. , tj. jako prawa odnoszące się do dzieł literackich, artystycznych i naukowych, interpretacji artystów interpretatorów oraz do wykonań artystów wykonawców, do fonogramów i do programów radiowych i telewizyjnych, wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej, odkryć naukowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych i usługowych, jak również do nazw handlowych i oznaczeń handlowych, ochrony przed nieuczciwą konkurencją oraz wszelkich innych praw dotyczących działalności intelektualnej w dziedzinie przemysłowej, naukowej, literackiej i artystycznej. Intencją ustawodawcy jest ujęcie w sprawach własności intelektualnej także spraw związanych z dobrami osobistymi (zwłaszcza wizerunkiem). W przypadku ochrony dóbr osobistych do właściwości sądów IP będą należały te sprawy, w których występuje związek ochrony z komercyjnym wykorzystaniem dobra osobistego lub z działalnością naukową, lub wynalazczą podmiotu, który poszukuje ochrony prawnej. Dotyczy to spraw, w których powód żąda ochrony o charakterze wyłącznie majątkowym, jak też o charakterze wyłącznie niemajątkowym, czy też zgłasza w jednym postępowaniu oba rodzaje roszczeń (tj. zarówno roszczenie o charakterze majątkowym, jak i roszczenie o charakterze niemajątkowym) .

Zmianę wprowadzoną w polskim systemie prawnym należy ocenić jako pozytywną dla systemu sądownictwa. Do należytego rozpoznawania spraw IP konieczne jest zagwarantowanie właściwego wyszkolenia sędziów oraz zapewnienia im możliwości uzyskania niezbędnego doświadczenia, dzięki któremu będą oni znać problemy związane z własnością intelektualną. Warto dodać, że nowe przepisy wymagają również, aby strony w sprawach dotyczących własności intelektualnej były reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników: adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych. W założeniu powinno to wpłynąć na szybkość i efektywność postępowań w sprawach IP.

Ponadnarodowa tendencja do tworzenia wyspecjalizowanych sądów ds. IP, jakkolwiek cieszy się przychylnością wśród praktyków prawa IP, nie oznacza jednak bezkrytycznej akceptacji wprowadzanych rozwiązań. Wyspecjalizowane sądy ds. IP mają zarówno zalety, jak i wady.

Wśród zalet tych sądów wymienia się potencjalną poprawę szybkości i wydajności obsługiwania spraw dotyczących IP, a także gwarancję rozstrzygania ich w sposób fachowy. W przypadku spraw IP szybkość wydawania rozstrzygnięć sądowych ma znaczenie szczególne. Bardzo często sięga się w tych sprawach do instytucji zabezpieczenia roszczenia pozwalającej na zastosowanie środków tymczasowych w celu natychmiastowego zapobieżenia naruszaniu praw IP. Wyspecjalizowane sądy sprzyjają także spójności oraz przewidywalności orzecznictwa.

Przeciwnicy wyspecjalizowanych sądów wskazują natomiast na to, że założenie i utrzymywanie takich sądów może się wiązać z wysokimi kosztami. Ponadto niewielkie grono sędziów rozpoznających sprawy IP i spotykających się często z tymi samymi pełnomocnikami może być mniej obiektywne w rozstrzyganiu spraw. Wreszcie, specjalizacja sądów może także sprzyjać hamowaniu wymiany pomysłów i doświadczeń z sędziami rozpoznającymi sprawy z innych dziedzin, nie wspominając o utrwalaniu negatywnych praktyk lub błędów.

Doświadczenia krajów, w których funkcjonują już wyspecjalizowane sądy ds. IP, pokazują, że najlepsze efekty dla jakości sądownictwa uzyskano dzięki następującym działaniom:

mianowaniu sędziów o reprezentatywnym poziomie wiedzy specjalistycznej w odpowiednich dziedzinach;

zapewnieniu sędziom możliwości dalszego kształcenia i szkolenia, a dzięki temu śledzenia ewolucji własności intelektualnej, sporów dotyczących IP oraz innych ważnych koncepcji prawnych i zmian wykraczających poza prawo IP;

ustanowieniu systemu, w którym odwołania od orzeczeń wyspecjalizowanych sądów ds. IP rozpoznawane są przez sądy niewyspecjalizowane – gdyż pozwala to na zapewnienie zgodności orzeczeń dotyczących spraw IP z ogólnymi zasadami prawnymi.

Nowy model rozpoznawania spraw własności intelektualnej wprowadzony w polskim porządku prawnym obejmuje zarówno system wyspecjalizowanego sądownictwa, jak i szczególne środki prawne podyktowane specyfiką spraw IP. Ograniczenie liczby sądów rozpoznających sprawy IP do kilku w skali kraju oraz obsadzenie ich odpowiednio przeszkolonymi sędziami może się przyczynić do tego, że sprawy IP będą rozpatrywane na odpowiednim poziomie merytorycznym, co nie było dotychczas regułą. Zarazem w pewnym sensie taki model sądownictwa w polskim porządku prawnym funkcjonował już dla spraw wspólnotowych znaków towarowych (znaków unijnych) oraz wzorów wspólnotowych, o których orzekano w wyspecjalizowanym wydziale warszawskiego sądu okręgowego (XXII Wydział). Rozwiązanie to sprawdziło się w praktyce.

Warto wspomnieć, że praktycznie do ostatnich dni przed wejściem w życie omawianej w niniejszym komentarzu nowelizacji (1.07.2020 r.) nie było pewne, czy wyspecjalizowane sądy zostaną uruchomione, gdyż dopiero 29.06.2020 r. wydano rozporządzenia przekazujące sprawy IP wybranym sądom, po czym rozpoczęto tworzenie odpowiednich wydziałów oraz wyznaczanie zasiadających w nich sędziów. Jak się później okazało, niejeden sędzia musi obecnie łączyć rozpoznawanie spraw IP oraz spraw w innych wydziałach. Wciąż trwa proces kształcenia sędziów orzekających w sprawach własności intelektualnej – szkolenia prowadzone są m.in. przez ekspertów Urzędu Patentowego RP.

Jakość sądownictwa IP w Polsce w dużej mierze zależy także od przepisów dotyczących samej procedury. O ile założenia leżące u podstaw rozwiązań proceduralnych wprowadzanych nowelizacją spotykają się z ogólną aprobatą, o tyle ich szczegóły pozostawiają już wiele do życzenia. Liczne przepisy zredagowane zostały w sposób co najmniej niespójny lub prawdopodobnie nie doczekają się regularnego zastosowania. Poza tym generalnie nowe środki prawne korzystniej kształtują sytuację prawną uprawnionego z prawa IP niż naruszyciela. Uprawnieni będą jednak mogli cieszyć się z takiego ukształtowania przepisów jedynie w przypadku sprawnego i przewidywalnego funkcjonowania sądów. Wszelkie niedociągnięcia w tym zakresie będą z kolei działać raczej na korzyść naruszyciela. Praktyka pokaże, na ile wprowadzone uregulowania ustrojowe i proceduralne, dotychczasowe i przyszłe doświadczenia sądów oraz działania stron postępowania przyczynią się do powstania w polskim porządku prawnym nowoczesnego i harmonijnego systemu ochrony praw własności intelektualnej.

Autor fragmentu:
Art. 87art(87)Rozszerzenie uprawnień rzeczników patentowych
Art. 87 § 1art(87)par(1)

1.

Dotychczasowe uprawnienia rzeczników patentowych w postępowaniu cywilnym. Do 1.07.2020 r. rzecznicy patentowi mogli reprezentować strony wyłącznie w postępowaniach w sprawach własności przemysłowej, a więc w sprawach, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 2 p.w.p. Były to sprawy dotyczące wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych, topografii układów scalonych oraz projektów racjonalizatorskich. W innych sprawach dotyczących praw własności intelektualnej (np. praw autorskich, praw pokrewnych) lub zasad uczciwej konkurencji udział rzecznika patentowego był co do zasady wyłączony.

2.

Na gruncie takiego stanu prawnego wątpliwości budził udział rzeczników patentowych jako pełnomocników w sprawach, w których dochodziło do kumulacji podstaw ochrony prawnej , np. spraw łączących ochronę na podstawie któregoś z praw własności przemysłowej (np. wzór przemysłowy) z...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX