Wesołowska Agnieszka, Mechanizm podzielonej płatności

Mechanizm podzielonej płatności funkcjonuje w Polsce od 1.07.2018 r., kiedy to na mocy przepisu art. 108a ustawy o VAT do krajowego porządku prawnego wprowadzono tę zupełnie nową, nieznaną wcześniej instytucję. Nadrzędnym celem tej decyzji było zapewnienie lepszej ściągalności zobowiązań w podatku od towarów i usług. Mechanizm ten, przyjęty z wielkimi obawami przez środowisko bankowe oraz przedsiębiorców, został pozytywnie oceniony przez ustawodawcę oraz Ministerstwo Finansów, czego efektem było rozpoczęcie prac nad mechanizmem o charakterze obligatoryjnym. Instytucja ta, której wprowadzenie wymagało przeprowadzenia procedury przewidzianej na gruncie przepisu art. 395 ust. 1 dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L 347, s. 1, ze zm.) dotyczącej wprowadzania przez państwa członkowskie szczególnych środków stanowiących odstępstwo od przepisów tej dyrektywy w celu upraszczania poboru VAT lub zapobiegania niektórym formom uchylania się od opodatkowania lub unikania opodatkowania, została wprowadzona na grunt ustawy o VAT z dniem 1.11.2019 r.

Na mocy decyzji derogacyjnej stosowanie mechanizmu możliwe jest w Polsce do 31.12.2021 r. Okres obowiązywania tego mechanizmu może zostać przedłużony i na podstawie dotychczasowych prac legislacyjnych zmieniających przepisy dotyczące mechanizmu podzielonej płatności należy uznać, że tak właśnie się stanie, jeżeli oczywiście rząd polski uzyska odpowiednią zgodę Komisji Europejskiej. Nie ma obecnie wątpliwości, że okres obowiązywania na gruncie krajowego porządku prawnego przepisów dotyczących mechanizmu podzielonej płatności to czas, w którym przede wszystkim przedsiębiorcy musieli mierzyć się ze sporym wyzwaniem w zakresie zarówno samego rozumienia przepisów dotyczących mechanizmu, jak i stosowania tych przepisów w praktyce i często kwestii technicznych. Należy tutaj zaznaczyć, że w okresie obowiązywania tego mechanizmu, niespełna dwuletniego, wydanych zostało ponad 180 interpretacji indywidualnych oraz 13 wyroków sądów administracyjnych, których zakres przedmiotowy bezpośrednio dotyczył split paymentu.

Obecnie wydaje się, że mechanizm podzielonej płatności spotyka się z większym zrozumieniem na rynku, co przede wszystkim jest zasługą wprowadzonych oraz planowanych zmian legislacyjnych w tym zakresie. Pierwsze z nich, które obowiązują od 1.01.2021 r., zwane Pakietem Slim VAT (ang. Simple Local And Modern VAT), miały na celu uproszczenie rozliczania podatku VAT, a ich wprowadzenie spowodowane było bezpośrednio postulatami zgodnie prezentowanymi na rynku przez podatników podatku VAT, wielością wydawanych interpretacji i wskazywanych w ich treści wątpliwościami oraz, czego nie można uznać za element pomijalny, pandemią COVID-19, która w sposób znaczący wpłynęła na zasady funkcjonowania większości przedsiębiorstw. Jak możemy przeczytać na stronie rządowej , Minister Finansów wskazał, że „ostatnio skupiamy się na rozwiązaniach ułatwiających funkcjonowanie biznesu w czasie epidemii. Zależy nam jednak również na wprowadzeniu trwałych zmian ułatwiających działanie małym firmom. To czego najbardziej potrzebują, to skrócenie do minimum czasu, jaki poświęcają na wypełnianie obowiązków podatkowych. W MF [Ministerstwie Finansów – przyp. A.W.] zrobiliśmy audyt obowiązków podatników, tak by wyeliminować lub zredukować te, które stanowią barierę dla rozwoju polskiej przedsiębiorczości”. W tym kontekście dodano, że „«SLIM VAT to akronim utworzony ze słów simple, local and modern» – zaznaczył wiceminister finansów Jan Sarnowski. «Oznacza podatek prosty w obsłudze, dostosowany do lokalnej specyfiki państwa, w którym funkcjonuje. Jest to też podatek nowoczesny, w którym wdrażanie kolejnych rozwiązań technologicznych i e-usług administracji łączy się ze zmniejszaniem obowiązków ciążących na podatnikach»” . Pakiet Slim VAT objął swoim zakresem zdecydowanie szerszy katalog aniżeli tylko mechanizm podzielonej płatności: w sposób znaczący zmienił zasady ujmowania faktur korygujących in minus, wprowadził zmiany w zakresie podatku VAT naliczonego, zasady wspólnych kursów walut dla podatku dochodowego i podatku VAT oraz, w końcu, zmiany o charakterze upraszczająco-doprecyzowującym w mechanizmie podzielonej płatności. Tak jak modyfikacje dotyczące faktur korygujących spotkały się ze sporą krytyką ze strony podatników, którzy mieli i wciąż mają wiele wątpliwości natury interpretacyjnej w tym zakresie, tak wprowadzone od 1.01.2021 r. zmiany dotyczące mechanizmu podzielonej płatności w sposób znaczący ułatwiły zasady stosowania tej instytucji. Pakiet ten nie jest jednak ostatnią zmianą, która bezpośrednio wpłynie na zasady funkcjonowania omawianego mechanizmu. Z dniem 1.10.2021 r. na gruncie krajowego porządku prawnego zaczęły obowiązywać zmiany wynikające z Pakietu Slim VAT 2, na które składa się 15 rozwiązań stanowiących bezpośrednią odpowiedź na postulaty zgłaszane przez przedsiębiorców. Ich celem jest zdecydowane uproszczenie zasad rozliczania podatku VAT przy jednoczesnym wprowadzaniu zasad, które skutkowałyby neutralnością tego podatku również pod kątem stricte finansowym u podatników. W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów 25.05.2021 r. został opublikowany projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy – Prawo bankowe. Projekt został przyjęty w błyskawicznym tempie 26.05.2021 r. przez Radę Ministrów, a zmiany weszły w życie z dniem 1.10.2021 r., pomimo że pierwotnie zapowiadano, iż zaczną obowiązywać w styczniu 2022 r. Obok modyfikacji dotyczących rozliczania dla potrzeb podatku VAT transakcji międzynarodowych, w tym przede wszystkim importu towarów oraz wydłużenia okresu na skorzystanie z ulgi na złe długi, projekt zakłada zmiany poprawiające płynność finansową w związku ze stosowaniem mechanizmu podzielonej płatności. Pakiet przewiduje w tym zakresie przede wszystkim wprowadzenie możliwości przekazywania środków między rachunkami VAT w różnych bankach oraz stworzenie możliwości przeznaczenia środków zgromadzonych na rachunku VAT na składki na ubezpieczenie rolników KRUS.

Warto również zwrócić uwagę, co podkreślają Jan Sarnowski – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów, oraz Paweł Selera – Dyrektor Departamentu VAT Ministerstwa Finansów – autorzy raportu „Dwa lata obowiązywania w Polsce mechanizmu podzielonej płatności w VAT – doświadczenia i wnioski” , że mechanizm podzielonej płatności staje się coraz popularniejszym sposobem dokonywania rozliczeń między przedsiębiorcami. Jak możemy przeczytać w dokumencie, „O ile szacunkowy udział mechanizmu podzielonej płatności w kwocie całkowitej VAT wyniósł w 2018 roku średnio 9,4%, o tyle w 2019 r. zanotowano wzrost do 24,26%. Wzrostu tego nie można tłumaczyć jedynie wprowadzeniem od dnia 1 listopada 2019 roku obligatoryjnej formuły tego rozwiązania. W 2020 roku wynik okazał się jeszcze lepszy. Szacunkowy udział w całkowitej kwocie VAT wyniósł bowiem za okres styczeń–sierpień 2020 roku średnio 48,0%. Szczególnie istotnym egzaminem dla mechanizmu podzielonej płatności był okres pierwszej fali pandemii. Brak rzeczywistego zapotrzebowania na ten mechanizm oraz rosnące potrzeby płynnościowe firm mogłyby sprawić, że wolumen obrotu rozliczanego w ten sposób spadłby drastycznie. Tymczasem pomimo trudności gospodarczych firm – rwących się łańcuchów dostaw i lockdownu – okazało się, że jest odwrotnie. Czas epidemii jest okresem wzmożonego, intensywnego korzystania firm ze split paymentu. Miesiące zamrożenia gospodarki były zarazem okresem, w którym ten mechanizm bił rekordy popularności – w kwietniu jego udział w całkowitej kwocie VAT wzrósł aż do 52,0%. (...) W ciągu 2 lat działania tego mechanizmu firmy zrealizowały przy jego użyciu ponad 78 mln transakcji. Blisko 1,3 bln zł to łączna wartość transakcji przeprowadzonych przez firmy z wykorzystaniem tego rozwiązania w ciągu 2 lat jego funkcjonowania w Polsce”. Powyższe wskazuje jednoznacznie, że podatnicy coraz częściej stosują mechanizm podzielonej płatności. Jak czytamy: „Po ponad dwóch latach funkcjonowania mechanizmu podzielonej płatności prawie połowa równowartości podatku od towarów i usług wpłacanego sprzedawcom przez ich kontrahentów trafia na rachunek VAT” . Co prawda nie da się jednoznacznie wskazać, opierając się na danych z cytowanego dokumentu, jaki jest stosunek mechanizmu podzielonej płatności obligatoryjnego do mechanizmu dobrowolnego, jednak na pewno należy zauważyć, że staje się on coraz bardziej popularny wśród podatników, a na rynku coraz rzadziej spotyka się umowy wyłączające możliwość dokonywania płatności z wykorzystaniem split paymentu. Mechanizm ten przestał być traktowany przez podatników w sposób negatywny. Niewątpliwie przyczynił się do tego argument, zgodnie z którym dokonanie płatności w ramach mechanizmu podzielonej płatności stanowi obecnie bardzo ważny elementem dochowania należytej staranności i spełnienia przesłanki bezpiecznej transakcji – bezpiecznego odliczenia VAT naliczonego, co wprost wynika z „Metodyki w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych” opracowanej przez Ministerstwo Finansów. Jak wynika z tego dokumentu, stosowanie przez podatników mechanizmu dodatkowo istotnie zwiększa prawdopodobieństwo dochowania przez nich należytej staranności i otrzymania zwrotu VAT.

Niewątpliwie wpływ na popularyzację mechanizmu ma również charakter wprowadzonych oraz planowanych zmian legislacyjnych dotyczących mechanizmu podzielonej płatności. Zmiany te wskazują na swoisty trend mający na celu uproszczenie zasad funkcjonowania tej instytucji, co należy ocenić pozytywnie. Niemniej jednak to dopiero, jak zawsze, praktyka pokaże, czy modyfikacje dotyczące tej stosunkowo nowej instytucji przyniosą oczekiwane efekty. Obecnie podatnicy stosujący mechanizm podzielonej płatności, tak dobrowolny, jak i obligatoryjny, są zdecydowanie w łatwiejszej sytuacji aniżeli półtora roku temu. Nie zmienia to jednak faktu, że zawsze powinni dokonywać rozliczeń z należytą starannością, a weryfikując własne stanowiska, powinni opierać się na brzmieniu obowiązujących przepisów prawa, jak również na bogatej linii interpretacyjnej oraz orzeczniczej, która szczegółowo zostanie omówiona w niniejszym opracowaniu.