Chałubińska-Jentkiewicz Katarzyna (red.), Nowikowska Monika (red.), Wąsowski Krzysztof (red.), Media w erze cyfrowej. Wyzwania i zagrożenia

Analiza zagrożeń i wyzwań związanych z funkcjonowaniem mediów w społeczeństwie informacyjnym stanowi aktualny i ważny temat badawczy. XXI wiek stawia przed ludzkością coraz to nowsze wyzwania. Rozwój nowych technologii powoduje powstawanie nowych zjawisk w mediach, a otoczenie technologiczne i prawne podlega ciągłym i dynamicznym zmianom. Należy podkreślić, że problematyka mediów jest bardzo szeroka, jako że działalność mediów jest bardzo różnorodna. Prawo mediów dotyczy takich dziedzin, jak prawo prasowe, prawo autorskie, prawo reklamy, prawo internetu czy funkcjonowanie nadawców radiowych i dostawców audiowizualnych usług medialnych. Zawarte w niniejszym opracowaniu teksty stanowią rezultat badań autorów nad budzącymi ich zainteresowanie naukowe problemami. Wybór zagadnień w publikacji związany jest z szeroko rozumianymi mediami. Celem autorów było przybliżenie Czytelnikom najistotniejszych zagadnień prawnych związanych z prasą drukowaną, radiem i telewizją, internetem oraz zagrożeń i wyzwań towarzyszących ich funkcjonowaniu.

Przekazywana w ręce Czytelników publikacja dotyka problematyki bardzo żywo dyskutowanej zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach. W artykule zatytułowanym „Zmiana paradygmatu wolności środków społecznego przekazu wobec nowych mediów w dobie konwergencji” prof. dr hab. Jacek Sobczak przybliża pojęcie nowych mediów, które wiąże się z upowszechnieniem komputerów i telewizją satelitarną. Autor zauważa, że nowe media zmieniają dotychczasowy model komunikacji masowej, a użytkownik przestaje być biernym odbiorcą, pozbawionym możliwości reagowania na nadawany komunikat. Szczegółowej analizie poddane zostało także pojęcie konwergencji rozumianej jako wzajemna remediacja różnych technologii: telefonu, telewizji i komputera, z których każda jest hybrydą technicznych, społecznych i ekonomicznych praktyk.

Dr hab. Katarzyna Chałubińska-Jentkiewicz w artykule „Redefinicja celów interesu publicznego w nowych mediach. Od deregulacji do ponownej regulacji?” wskazuje, że rozwój nowych technologii wymaga nowego podejścia regulacyjnego, a także redefinicji celów interesu publicznego oraz obowiązków państwa w procesie regulacji tych obszarów, które dotykają kluczowych kwestii związanych z funkcjonowaniem rynku cyfrowego. Autorka omawia prawidłowość polegającą na odejściu od deregulacyjnego podejścia do nowych mediów na rzecz ponownej regulacji. Zmiana technologii komunikowania zasadniczo zmienia zasady funkcjonowania jednostek i całych społeczności. Wolność w środowisku internetowym wymaga zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony podstawowych wartości, w tym aksjologii państwa. W drugim artykule, zatytułowanym „Droga do regulacji? Dezinformacja w przekazie medialnym” przybliżone zostało zjawisko dezinformacji. Autorka wskazuje, że rozwój ery cyfrowej, który miał sprawić, że świat będzie bardziej funkcjonalny, równocześnie utworzył pole dla wielu zagrożeń, które rosną w siłę w bardzo dynamicznym tempie. Chcąc uzyskać informacje o otaczającym świecie i aktualnych wydarzeniach, coraz trudniej odróżnić prawdę od fikcji.

Dr Maciej Ciesielski w artykule „Rola mediów przy definiowaniu kwestii bezpieczeństwa” podjął próbę zdefiniowania problemów bezpieczeństwa oraz wyboru metod i technik neutralizowania zidentyfikowanych zagrożeń. Omawiając wskazane zagadnienia, autor uznał, że na plan pierwszy wysuwają się media i ich udział w procesach społecznych wpływających na postrzeganie (poczucie) bezpieczeństwa, które następnie znajdują odzwierciedlenie w treści regulacji prawnych.

Płk dr hab. inż. Piotr Dela w artykule „Cele i sposoby oddziaływania w konflikcie z wykorzystaniem cyberprzestrzeni” przedstawił najważniejsze cele współczesnych konfliktów z wykorzystaniem cyberprzestrzeni oraz sposoby ich realizacji. W pierwszej kolejności uwagę skupił na istocie konfliktu w ujęciu prakseologicznym i cyberprzestrzeni jako środowiska konfliktu, co umożliwiło zidentyfikowanie i sklasyfikowanie celów konfliktów w dobie cyberprzestrzeni. Zaprezentował także sposoby oddziaływania w konflikcie, zaliczając do nich dezinformację, propagandę, oddziaływanie informatyczne i oddziaływanie kinetyczne.

Problematykę ochrony małoletnich w sieci poruszył Karol Kościński w tekście zatytułowanym „Ewolucja europejskich regulacji służących ochronie małoletnich przed dostępem do treści audiowizualnych szkodliwych dla ich rozwoju”, natomiast dr Filip Radoniewicz omówił zagadnienie zwalczania nielegalnych treści w internecie. Autor wyszedł od założenia, że internet stanowi główne medium służące rozpowszechnianiu wszelkiego rodzaju nielegalnych treści, takich jak pornografia dziecięca czy tzw. materiały terrorystyczne. Wynika to z kilku zasadniczych czynników. Po pierwsze, z szerokiej dostępności internetu oraz z jego globalnego zasięgu. Po drugie, z przeświadczenia o możliwości zachowania anonimowości zarówno przez osoby korzystające z internetu, jak i przez potencjalnych sprawców przestępstw popełnianych za jego pośrednictwem.

Dr Monika Nowikowska w artykule „Mowa nienawiści a wolność wypowiedzi” wykazuje, że rozwój nowych technologii powoduje powstawanie nowych, niepożądanych form wypowiedzi, takich jak mowa nienawiści. Zjawisko to wiąże się w głównej mierze z rozwojem środowiska internetowego i szeroko pojętych mediów społecznościowych. Źródeł mowy nienawiści doszukuje się w uprzedzeniach o podłożu politycznym, religijnym, rasowym. W opinii autorki problematyka mowy nienawiści stanowi jedno z głównych wyzwań, przed jakimi stają współczesne media. Poruszona tematyka ilustruje poszukiwanie kompromisu pomiędzy wolnością wypowiedzi – z jednej strony – a poszanowaniem dóbr osobistych człowieka – z drugiej. W drugim artykule, zatytułowanym „Zjawisko «trollingu» w internecie” autorka omawia nowe antyspołeczne zachowania w internecie, takie jak: dezinformacja, walka informacyjna, trolling. Zauważa, że w interesie każdego państwa w obszarze bezpieczeństwa informacyjnego leży dysponowanie skutecznym narodowym potencjałem bezpieczeństwa zapewniającym gotowość i zdolność do zapobiegania zagrożeniom występującym w przestrzeni informacyjnej (infosferze).

Dr hab. Mirosław Karpiuk omówił rolę Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w zakresie przeciwdziałania nieuprawnionemu ograniczaniu korzystania z wolności słowa w radiofonii i telewizji.

Otylia Bieniek w artykule „Współczesna reklama internetowa a poszanowanie prywatnej sfery życia człowieka” poruszyła zagadnienie reklamy jako kontraktu zawartego między użytkownikami internetu a reklamodawcami. Autorka wskazuje, że jednym z głównych zagrożeń płynących z funkcjonowania reklamy internetowej jest to, że stanowi ona podstawowy cel korporacyjnej inwigilacji internetowej. Natomiast Izabela Stańczuk w artykule „Dane osobowe jako «waluta» związana z uczestnictwem w mediach społecznościowych” przybliżyła zagadnienie danych osobowych jako „waluty” związanej z uczestnictwem w mediach społecznościowych.

Autorzy postawili sobie za cel przybliżenie Czytelnikom najistotniejszych zagadnień prawnych związanych z zagrożeniami, jakie wynikają z funkcjonowania szeroko rozumianych mediów, poszukując pewnych generalnych tendencji i wspólnych zapatrywań, co do wyzwań, jakie stoją przed nowymi mediami.

Katarzyna Chałubińska-Jentkiewicz

Monika Nowikowska

Krzysztof Wąsowski

Warszawa, 9.02.2021 r.