Franczak Agnieszka (red.), Ochrona praw podatnika. Diagnoza sytuacji

Problematyka ochrony praw podatnika staje się odrębnym i cieszącym się coraz większym zainteresowaniem obszarem badań nad prawem podatkowym. Przeniesienie koncepcji praw człowieka na grunt prawa podatkowego ma na celu zwiększenie zakresu ochrony praw podatnika przed bezprawną czy bezpodstawną ingerencją organów państwa w jego interesy, wynikającą ze specyfiki stosunków podatkowoprawnych .

Prawa podatnika mogą być postrzegane jako fragment szerszego katalogu praw człowieka, który znajduje praktyczne zastosowanie w kontaktach obywatela z władzą publiczną . W tym ujęciu prawa podatnika należy uznać za szczególną kategorię praw przysługującą obywatelom oraz innym podmiotom, które posiadają status podatnika.

Prawa podatnika znajdują swoje źródło zarówno w Konstytucji RP oraz w przepisach krajowego prawa podatkowego, jak i w aktach prawa międzynarodowego i unijnego. Poza samym prawem, rozumianym tu jako zespół aktów normatywnych, nieocenioną rolę w ochronie praw podatnika odgrywa orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz sądów krajowych.

Potrzeba szczególnej ochrony praw podatników ma swoje uzasadnienie nie tylko w związku z tym, że stosunek podatkowoprawny charakteryzuje nierównorzędność pozycji jego stron, ale także ze względu na rodzaj i zakres obowiązków obciążających podatników. Dominująca w systemie prawa podatkowego metoda samoobliczenia podatku powoduje, że to na podatniku ciąży obowiązek obliczenia kwoty podatku i wpłacenia jej na rachunek właściwego organu podatkowego. Podatnik odpowiada za prawidłowe ustalenie zarówno stanu faktycznego, jak i stanu prawnego i przez dokonanie subsumpcji – wyprowadzenie z tego konsekwencji prawnych przez ustalenie należnej kwoty podatku. Błędnie dokonana wykładnia przepisów w tym zakresie skutkuje co do zasady odpowiedzialnością podatkową z tytułu powstania zaległości podatkowej, obowiązkiem zapłaty odsetek za zwłokę, obowiązkiem zapłaty kwot wynikających z nałożonych na podatnika sankcji administracyjnych czy poniesieniem odpowiedzialności karnej skarbowej.

Pozycja prawna podatnika, wyznaczana, najogólniej rzecz ujmując, przez cechy prawa podatkowego, a w szczególności przez charakter stosunku podatkowoprawnego, ulega w ostatnich latach systematycznemu osłabieniu . Taki stan rzeczy wynika z jednej strony z tendencji wzrostowej wolumenu regulacji prawnych i rosnącego stopnia ich skomplikowania, a z drugiej z rosnącej agresywności aparatu podatkowego w procesach kontroli i egzekwowania obowiązków podatkowych . Od pewnego czasu mamy do czynienia z charakterystycznym dążeniem i determinacją polskiego ustawodawcy do realizacji głównie celu fiskalnego przez „uszczelnianie” sytemu podatkowego, przy jednoczesnej niepokojącej tendencji redukowania w procesie stosowania prawa znaczenia instrumentów ochrony praw podatnika, takich jak chociażby urzędowe interpretacje przepisów prawa podatkowego. Procesy legislacyjne ustaw podatkowych przeprowadzane są bardzo szybko, bez dopracowania ostatecznego kształtu regulacji prawnych, a „realne” konsultacje publiczne następują dopiero na etapie wydania objaśnień podatkowych do uchwalonych przepisów. Deprecjonuje to w sposób oczywisty ustawę jako źródło prawa podatkowego, co jawi się jako sprzeczne z art. 84 i 217 Konstytucji RP. W obszarze stosowania prawa podatkowego także można dostrzec liczne praktyki naruszania praw podatnika, takie jak między innymi nadużywanie instytucji wszczęcia postępowania karnego skarbowego dla zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Wzrost ingerencyjności i represyjności prawa podatkowego powinien być równoważony odpowiednimi środkami ochrony praw podatnika. Niestety, w obliczu priorytetowego celu, jakim jest zwalczanie unikania opodatkowania bądź też uchylania się od opodatkowania, poza obszarem zainteresowania ustawodawcy pozostały mechanizmy mające chronić prawa podatnika. W Polsce brak takich rozwiązań jak karta (deklaracja) praw podatnika czy też instytucji Rzecznika Praw Podatnika, które realnie pozwoliłyby podatnikom ochronić się przed nadgorliwością organów podatkowych . Póki co nie należy jednak zapominać o unijnych i międzynarodowych standardach ochrony praw podatnika. Niestety, istotnym problemem wymagającym szczególnego zainteresowania i dalszych badań pozostaje brak świadomości podatników i ich profesjonalnych pełnomocników co do istnienia tych standardów bądź też niechęć do ich praktycznego wykorzystania.

Przedmiotem opracowań zamieszczonych w niniejszej monografii są w szczególności relacje zachodzące między prawami podatnika a środkami ich ochrony. Zdając sobie sprawę z tego, że tematyka ochrony praw podatnika jest bardzo złożona i wielowątkowa, celem, który przyświecał przygotowaniu konkretnych opracowań, było wyselekcjonowanie przez ich autorów wybranych problemów, które ze względu na swoją aktualność w istotny sposób zasługują, ich zdaniem, na poddanie analizie oraz wymianę poglądów na ich temat. Rozważania objęły zarówno płaszczyznę prawa krajowego, jak i prawa unijnego oraz międzynarodowego.

Uważny Czytelnik bez trudu dostrzeże, iż niektóre z opracowań dotyczą podobnej, a nawet tożsamej fragmentami problematyki. Nie jest to dziełem przypadku czy też redakcyjnym niedopatrzeniem, ale jest realizacją świadomie przyjętej przez Komitet Redakcyjny strategii. Jej kluczowym elementem było pozostawienie autorom całkowitej możliwości wyboru tematyki, jaką zamierzali opracować. Podobieństwo treściowe fragmentów opracowań to skutek uboczny tej strategii; podstawową korzyścią, moim zdaniem w pełni zadowalający sposób osiągniętą, było uzyskanie obrazu świadomości problematyki i hierarchii problemów związanych z ochroną praw podatnika w środowisku osób kompetentnych w tej dziedzinie, czy to naukowo, czy to zawodowo. Jest to wartość, którą trudno byłoby przecenić.

Na podstawie analiz przeprowadzonych przez autorów opracowań możliwe było ustalenie aktualnych standardów i najlepszych praktyk zapewniających ochronę praw podatnika, co przyczyniło się do sformułowania interesujących wniosków de lege lata i de lege ferenda.

Można mieć nadzieję, że niniejsza publikacja nada nowy impet badaniom nad problematyką ochrony praw podatnika, a jednocześnie stanie się rzeczową pomocą dla praktyków prawa podatkowego stosujących przepisy prawa podatkowego oraz osób związanych z instytucjami mającymi wpływ na tworzenie tego prawa.

W tym miejscu chciałabym podziękować prof. dr. hab. B. Brzezińskiemu, prof. dr. hab. J. Głuchowskiemu, prof. dr. hab. A. Nicie, dr. hab. K. Lasińskiemu-Suleckiemu, prof. UMK i dr. hab. W. Morawskiemu, prof. UMK za kierownictwo redakcyjno-naukowe oraz życzliwą i konstruktywną krytykę, wyrażaną w trakcie prac nad redagowaniem monografii. Dziękuję również recenzentowi dr hab. A. Olesińskiej, prof. UMK za cenne uwagi, które przyczyniły się do podniesienia wartości niniejszej publikacji. Wyrazy podziękowania za objęcie książki patronatem kieruję również do Ośrodka Studiów Fiskalnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych Uniwersytetu Łódzkiego oraz Krajowej Izby Doradców Podatkowych.

Dr Agnieszka Franczak

Problematyka ochrony praw podatnika jest obecna w polskiej nauce prawa podatkowego. Stopień zainteresowania nią nie znajdował jednak dotąd odzwierciedlenia w publikacjach na ten temat. Opracowania dotyczące tej dziedziny prawa podatkowego są nieliczne. Można tu wymienić monografię B. Szczurek, Koncepcja ochrony praw podatnika. Geneza. Rozwój. Perspektywy, Warszawa 2008 czy pracę zbiorową Protection of Taxpayer’s Rights. European, International and Domestic Tax Law Perspective, red. W. Nykiel, M. Sęk, Warszawa 2009. Nie można nie wspomnieć o nieopublikowanej rozprawie doktorskiej A. Leszczyńskiej, Prawa podatnika i ich ochrona w systemie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Toruń 2010.

Niedosyt naukowej analizy problematyki ochrony praw podatnika pogłębia się współcześnie ze względu na powszechną na świecie praktykę podnoszenia efektywności systemów podatkowych w drodze rozmaitych, nowych rozwiązań prawnych. Dzieje się to nierzadko kosztem ograniczania podstawowych nawet praw podatnika, w imię idei powszechności opodatkowania, sprawiedliwości czy solidarności społecznej. Nie negując wartości, jakie za tymi ideami się kryją, nie można godzić się z tym, aby przy okazji ich promowania negowane były inne wartości społeczne, jak prywatność, życie rodzinne, prawo do uczciwego procesu, prawo co niezakłóconego cieszenia się przez obywateli ich własnością itd. Takie idee, jak równowaga między sytuacją prawną organów państwa z jednej strony a obywatela z drugiej oraz proporcjonalność przy projektowaniu instytucji prawnych podnoszących efektywność systemu podatkowego i ich wykorzystywaniu przez aparat państwowy, powinny być ciągle przypominane. Jest to także zadanie nauki prawa podatkowego.

Problematyka ochrony praw podatnika jest jednym z kierunków badań nad prawem podatkowym prowadzonych przez Ośrodek Studiów Fiskalnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jak dotąd były to badania towarzyszące aktywności Ośrodka na innych polach badawczych, na przykład analizom orzecznictwa sądów w sprawach podatkowych („Toruński Przegląd Orzecznictwa Podatkowego”) czy też karnoprawnym aspektom funkcjonowania systemu podatkowego („Economy, Tax & Crime”), gdzie ich rezultatom Ośrodek Studiów Fiskalnych poświęcił konferencje naukowe zorganizowane w ostatnich latach. Książka, którą teraz oddajemy do rąk Czytelnika, podnosi rangę badań naukowych nad ochroną praw podatnika do jednego z podstawowych priorytetów badań prowadzonych nad prawem podatkowym przez Ośrodek Studiów Fiskalnych UMK.

Dziękujemy Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych oraz Krajowej Izbie Doradców Podatkowych za życzliwe wsparcie naszej inicjatywy.

Dziękujemy też w sposób szczególny Pani dr Agnieszce Franczak, spiritus movens tej inicjatywy wydawniczej, osobie pełniącej jednocześnie odpowiedzialną rolę Redaktora Naukowego książki.

Prof. dr hab. Bogumił Brzeziński, dr h.c.

Przewodniczący Komitetu Ekspertów Ośrodka Studiów Fiskalnych

Dr hab. Krzysztof Lasiński-Sulecki, prof. UMK

Dyrektor Ośrodka Studiów Fiskalnych

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Podatek jest ustalany jednostronnie przez państwo lub inny związek publicznoprawny. Ingeruje on w obszar prawa własności oraz prawa do wolności i ogranicza te prawa. Prawa podatnika zaś zmierzają do okiełznania władztwa państwa. Ich celem jest uzyskanie swoistej równowagi między potrzebami państwa a prawami jednostki . Prawa podatnika należą do praw człowieka, a jednocześnie są to prawa podmiotów, które umożliwiają funkcjonowanie państwa i samorządu terytorialnego. Wszak w Polsce podatki stanowią ponad 90% dochodów ogółem budżetu państwa (w 2019 r. – prawie 92%) . Tematyka praw podatnika jest podejmowana w literaturze od kilkudziesięciu lat. Trzeba jednak pamiętać, że konflikty między panującymi a poddanymi dotyczące nakładania podatków mają bogatą i długą historię, a jedną z najważniejszych osi tych konfliktów była ochrona podatników. Antagonizmy te miały wpływ na powstanie i rozwój parlamentu i innych instytucji demokratycznych.

Na początku chodziło o ograniczenie samowoli królewskiej w nakładaniu podatków (Magna Charta Libertatum z 1215 r., przywilej koszycki z 1374 r.), po kilku wiekach także o stosowanie zasady no taxation without representation (konflikt między Królestwem Wielkiej Brytanii a jego 13 koloniami w Ameryce Północnej, który doprowadził do wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych). W międzyczasie panujący przestał mieć także swobodę w dokonywaniu wydatków, powstał bowiem budżet (Bill of Rights z 1689 r.). W konstytucjach powstających od końca XVIII w. zarówno nakładanie podatków, jak i uchwalanie budżetu zostało objęte kompetencjami organów przedstawicielskich.

W rezultacie obecnie w systemach prawa państw o ustrojach demokratycznych przyjmowana jest zasada ustawowej regulacji podatku , co ma stanowić gwarancję dla podatników i podstawę ich bezpieczeństwa prawnego. W. Schön wskazuje, że ochrona podatnika może odbywać się by consent bądź by content. Zjednoczone Królestwo i Stany Zjednoczone należą do pierwszej grupy państw polegających na organach przedstawicielskich (Parlament, Kongres), które bronią podatników przed nadużyciami władzy wykonawczej. Z kolei Niemcy czy Francja reprezentują koncepcję ochrony by content, nakładając dodatkowe konstytucyjne warunki na ustawodawstwo podatkowe w celu ochrony indywidualnego podatnika .

Unormowania konstytucji i podstawowe zasady ustrojowe nie wystarczają jednak, aby zapewnić skuteczną ochronę podatnika. W ostatnich dziesięcioleciach XX w. i obecnie jesteśmy bowiem świadkami rosnących dysproporcji między obowiązkami i prawami podatników. Obserwujemy rozrost obowiązków podatników, któremu nie towarzyszy wzrost ich praw . Znaczna część nowych regulacji ma na celu zwiększenie skuteczności gromadzenia dochodów podatkowych i przeciwdziałanie unikaniu i uchylaniu się od opodatkowania. Różne narzędzia, jakie się w tym celu stosuje, sprawiają, że wzrasta zagrożenie dla praw podatnika. Jest rzeczą zrozumiałą, że rośnie jednocześnie zainteresowanie nauki tą problematyką. Powstała nawet międzynarodowa sieć badawcza Obserwatorium Praktycznej Ochrony Praw Podatnika (The Observatory on the Practical Protection of Taxpayers’ Rights). Jej celem jest monitorowanie ochrony praw podatnika w poszczególnych państwach w odniesieniu do minimalnych standardów i najlepszych praktyk ustalonych na potrzeby projektu. Członkami sieci, która działa przy Międzynarodowym Biurze Dokumentacji Podatkowej (International Bureau of Fiscal Documentation, IBFD) w Amsterdamie, są przedstawiciele nauki i praktyki prawa podatkowego z kilkudziesięciu państw. W Polsce pierwsze szersze opracowania problematyki praw podatnika ukazały się w pierwszej dekadzie XXI stulecia. W obecnej sytuacji nadal istnieje potrzeba szerokich badań dotyczących praw podatnika w Polsce.

Prawa podatnika charakteryzują się dużą różnorodnością zarówno merytoryczną, jak i formalną . Są one zawarte w wielu aktach należących do krajowego prawa podatkowego, w konstytucjach poszczególnych państw, w prawie Unii Europejskiej, a także w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

W wielu państwach występują akty prawne lub dokumenty niemające charakteru normatywnego poświęcone wyłącznie prawom podatnika. Bywają one nazywane kartami praw podatnika . Należy podkreślić, że dziś „posiadanie Karty Praw Podatnika jest międzynarodowym uznanym standardem” . Pojawiły się nawet „wzorce” karty praw podatnika .

W Polsce stan prawny w zakresie praw podatnika i ich ochrony należy ocenić negatywnie. Ocena ta odnosi się zarówno do stanu normatywnego (brak karty praw podatnika, obarczona wieloma wadami stara Ordynacja podatkowa, niska jakość legislacji podatkowej, represyjność prawa podatkowego), jak i praktyki naruszania praw podatnika w toku stosowania prawa podatkowego .

Zasadność wprowadzenia karty praw podatnika w Polsce widziano już przed kilkunastu laty. Powstało kilka projektów. Przede wszystkim należy wskazać na Deklarację Praw Podatnika podpisaną 1.05.2011 r. pod patronatem Krajowej Rady Doradców Podatkowych, opracowaną przez zespół, w skład którego wchodzili zarówno przedstawiciele nauki, jak i praktycy, w tym sędziowie, doradcy podatkowi . Należy także wymienić projekty T. Dębowskiej-Romanowskiej, A. Mariańskiego czy D. Szubielskiej .

Prace nad kolejnym projektem rozpoczęto w 2017 r. Założenia nowej karty tworzyli między innymi M. Sęk, J. Cichoń i W. Nykiel. Autorami samego projektu ustawy – Karta Praw Podatnika wraz z uzasadnieniem są M. Sęk i W. Nykiel. W pracach nad projektem ustawy sięgnięto do Deklaracji Praw Podatnika oraz innych projektów kart i deklaracji, o których wyżej była mowa, do projektu Ordynacji podatkowej opracowanego przez Komisję Kodyfikacyjną Ogólnego Prawa Podatkowego , a także do rezultatów prac międzynarodowych . Na kształt projektu wpływ miały także uwagi zgłoszone podczas konferencji „Karta Praw Podatnika”, która odbyła się w Łodzi 12.03.2018 r. i w Warszawie 26.03.2019 r.

Wysoką ocenę projektu sformułował Rzecznik Praw Obywatelskich. W jego stanowisku z 10.04.2019 r. czytamy między innymi: „Zdaniem RPO wprowadzenie Karty Praw Podatnika należy uznać za jak najbardziej potrzebne. Karta w jednym dokumencie systematyzuje i konsoliduje najważniejsze prawa podatników. Niewątpliwie atutem Karty jest to, że posługuje się prostym i zrozumiałym dla obywateli językiem” .

Projekt został wniesiony do Sejmu 26.04.2019 r. przez grupę posłów PO . Upływ kadencji sprawił, że 12.12.2019 r. został on ponownie wniesiony przez grupę posłów KO, a 8.01.2020 r. skierowano go do pierwszego czytania . Niestety, szanse na uchwalenie w najbliższym czasie karty praw podatnika są znikome. Nie zanosi się także na rychłe uchwalenie nowej ordynacji podatkowej.

Prawa podatnika należą do najważniejszych obszarów naukowych w działalności Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych Uniwersytetu Łódzkiego. Ważną rolę w globalnym dyskursie naukowym dotyczącym praw podatnika odegrał międzynarodowy projekt naukowy Ochrona praw podatników: Perspektywa europejska, międzynarodowa i krajowa (The Protection of Taxpayers’ Rights: European, International and Domestic Tax Law Perspective) (2008–2009), zainicjowany i kierowany przez Centrum. Opracowano koncepcję badań oraz kwestionariusz prawnoporównawczy, który umożliwił przedstawicielom głównych ośrodków akademickich z dziewięciu państw przygotowanie sprawozdań krajowych. Posłużyły one jako materiał do opracowania obszernego raportu generalnego, ukazującego stan ochrony wybranych praw podatnika w różnych państwach. Zbadano także teoretyczną i praktyczną stronę ochrony praw podatnika, uwzględniając instytucję rzecznika praw podatnika i karty praw podatnika. Badano rolę prawa europejskiego i międzynarodowego w ochronie praw podatnika. Wyniki badań przedstawiono podczas międzynarodowej konferencji naukowej, a następnie opublikowano w postaci monografii w języku angielskim . Stała się ona ważną pozycją międzynarodowego piśmiennictwa odnoszącego się do ochrony praw podatnika, czego dowodem są liczne powołania przez przedstawicieli światowej nauki prawa podatkowego.

Ponadto A. Mariański, M. Wilk i M. Sęk byli sprawozdawcami krajowymi w projekcie Międzynarodowego Stowarzyszenia Podatkowego (International Fiscal Association, IFA) The practical protection of taxpayers' fundamental rights (kongres IFA w Bazylei w 2015 r.). W latach 2015–2019 M. Wilk i M. Sęk byli polskimi sprawozdawcami międzynarodowej sieci badawczej Obserwatorium Praktycznej Ochrony Praw Podatnika (The Observatory on the Practical Protection of Taxpayers’ Rights).

Należy przypomnieć, że autorami projektu ustawy – Karta Praw Podatnika wniesionego do Sejmu są pracownicy Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych. Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych nie tylko organizuje i prowadzi badania naukowe, ale także je wspiera. Wyrazem tego jest objęcie przez Centrum patronatu nad niniejszą książką. Słowa podziękowania kieruję do Pani dr Agnieszki Franczak za zainicjowanie prac nad monografią i działania w charakterze Redaktora Naukowego.

Prof. dr hab. Włodzimierz Nykiel

Kierownik Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych

Od kilku dekad zagadnienia związane z ochroną praw podatnika są przedmiotem wzmożonej debaty zarówno naukowej, jak i dotyczącej aspektów praktycznych. Nie jest to tylko skutkiem jakiejś „mody” związanej z poszanowaniem praw jednostki, zwłaszcza w kontaktach z administracją publiczną. W wielu państwach wprowadzono nowe obowiązki obciążające podatnika, a w konsekwencji konieczne stało się ustanowienie nowych mechanizmów bądź wzmocnienie już funkcjonujących, które przyznają określone prawa podatnikom. Dodatkowo międzynarodowe programy zapobiegające unikaniu opodatkowania przewidziały nowe instrumenty, jak różnego rodzaju klauzule przeciw unikaniu opodatkowania, mechanizmy wymiany informacji czy też raportowania schematów podatkowych. Ich implementacja do porządku krajowego często następowała bez głębszego zastanowienia i analizy skutków praktycznych, zwłaszcza dotyczących poszanowania praw podatników.

Już w 2008 r. Krajowa Izba Doradców Podatkowych z Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych wraz z wydawnictwem Wiedza i Praktyka przygotowała Kartę Praw Podatnika . Zauważono wtedy rosnącą dysproporcję obowiązków podatnika i jego uprawnień. Wskazywano także na nagminne naruszanie tych uprawnień przez organy podatkowe. Postulowano zatem zachowanie (przywrócenie) równowagi obowiązków i uprawnień.

W ostatnich latach wprowadzono wiele nowych regulacji, które całkowicie zachwiały tę równowagę. Przepisy pisane były w pośpiechu, bez rzeczywistych konsultacji społecznych, a przede wszystkim bez pogłębionej analizy skutków społeczno-gospodarczych. Skutkiem jest rażąco niski poziom legislacji. Były one stworzone z myślą o wyręczeniu urzędników podatkowych z podejmowania wszystkich niezbędnych czynności zmierzających do wyjaśnienia stanu faktycznego. Doprowadziło to do przerzucenia nieproporcjonalnie dużych obowiązków na podatników. Nowe regulacje niejednokrotnie są sprzeczne z Konstytucją (raportowanie schematów podatkowych), prawem międzynarodowym (podatek u źródła) oraz prawem unijnym (podatek od wyjścia). Wszystkie mają jedną wspólną cechę – nie uwzględniają praw adresatów tych norm.

Zmiany regulacji prawnych wskazują na pilną potrzebę dyskusji, a następnie przygotowania i wdrożenia rozwiązań przywracających niezbędną równowagę między stronami stosunku prawnopodatkowego. Jednym z nich może być karta praw podatnika. Można także rozważyć kartę dobrych praktyk podatkowych, która potwierdzałaby, a w niektórych sytuacjach rozwijała prawa i obowiązki podatników oraz ustawodawcy i administracji podatkowej.

Dlatego też należy podziękować Pani dr Agnieszce Franczak za świetną inicjatywę, a także partnerom projektu – Centrum Dokumentacji i Studiów Podatkowych oraz Ośrodkowi Studiów Fiskalnych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu za wsparcie projektu. Krajowa Izba Doradców Podatkowych z dużym zaangażowaniem będzie wspierała projekty dotyczące ochrony praw podatnika.

Dr hab. Adam Mariański, prof. UŁ

Przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych