Sługocki Janusz, Opieka nad zabytkiem nieruchomym. Problemy administracyjnoprawne

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1446 ze zm.) określa w szczególności przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi.

Niniejsze opracowanie dotyczy opieki nad zabytkami, a więc drugiego podstawowego elementu budowy całej konstrukcji ustawowej.

Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega w szczególności na zapewnieniu warunków do:

Opieka jest w niniejszej publikacji rozumiana w większym stopniu jako wykonywanie zadań publicznych niż jako realizacja uprawnień właścicielskich. Z tego względu przedstawiona w pracy perspektywa opiekuna prawnego zabytku jest nieco odmienna od dotychczas ukształtowanych poglądów doktryny i orzecznictwa.

Drugim elementem ograniczającym zakres rozważań była koncentracja wyłącznie na problemach opieki prawnej nad zabytkami nieruchomymi, których sytuacja prawna różni się od sytuacji zabytków ruchomych.

Przyjęta w opracowaniu perspektywa opiekuna prawnego zabytku dotyczy oczywiście różnych podmiotów publicznych i prywatnych. W ostatnich latach nasila się jednak proces jednokierunkowego przekazywania zadań publicznych w zakresie opieki nad zabytkami nieruchomymi podmiotom prywatnym, do których należy już największa liczba takich zabytków. Jednocześnie oczekiwana jest zmiana modelu ochrony zabytków, która w założeniu powinna pozwolić na bardziej elastyczne reakcje na problemy opiekunów prawnych zabytków nieruchomych. Wydaje się zatem, że w tej dziedzinie znajdujemy się obecnie w okresie przejściowym.

W tytule opracowania celowo użyto liczby pojedynczej, gdyż niezależnie od kwestii własnościowych opieka nad zabytkiem wykazuje zawsze zindywidualizowany charakter. Nie ma bowiem dwóch takich samych zabytków nieruchomych, nawet wówczas, gdy są to sąsiadujące ze sobą budynki bliźniacze. Dlatego w odniesieniu do każdego z nich działania opiekuna muszą być nieco inne, uwzględniające nie tylko jego specyfikę, wynikającą z faktu, iż jako zabytek, będący dziełem człowieka lub związany z jego działalnością, stanowi świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, ale także respektujące posiadaną przez niego wartość historyczną, artystyczną lub naukową, której zachowanie leży w interesie społecznym. W praktyce oznacza to konieczność podejmowania działań nie tylko na rzecz utrzymania wartości materialnej zabytku nieruchomego, ale również służących zachowaniu jego wartości niematerialnej.

W pracy uwzględniono ostatnie zmiany wprowadzone ustawą z dnia 4 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach (Dz. U. poz. 1887).