Kolek Antoni, Sobolewski Oskar, Polski system emerytalny. Prawne uwarunkowania trzech filarów

Realizacja prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego uznana została za normę konstytucyjną. Artykuł 67 ust. 1 Konstytucji RP wskazuje, że zakres i formy zabezpieczenia społecznego określone zostaną w ustawach. Należy jednak dostrzec, że o ile Konstytucja RP nie zawiera szczegółowych wskazań, w jaki sposób ma zostać skonstruowany system emerytalny, o tyle akty niższego rzędu bardzo szczegółowo określają zasady uczestnictwa w systemie oraz prawo nabywania świadczeń. W celu dokładnego scharakteryzowania rozwiązań składających się na system emerytalny niezbędne jest zdiagnozowanie metod realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego, a następnie wyróżnienie III filarów powszechnego systemu emerytalnego.

Niniejsze opracowanie w kompleksowy sposób przedstawia zasady funkcjonowania systemu emerytalnego w Polsce. Ciągła konieczność dostosowania mechanizmów tworzących system do zmian politycznych wymaga stałego monitorowania regulacji oraz aktualizowania architektury systemu. Dotychczasowe metody realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego stały się nieaktualne, a dotychczasowa struktura systemu przestała być aktualna. Niezbędne zatem stało się ponowne przedstawienie zasad regulujących funkcjonowanie systemu emerytalnego, a także przyporządkowanie poszczególnym normom prawnym ich ekonomicznych konsekwencji.

W pierwszej części opracowanie zawiera analizę architektury systemu emerytalnego oraz jego poszczególnych podmiotów obowiązanych do realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego. W drugiej części autorzy skupiają się na zasadach podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz roli płatników składek. Trzecią część pracy stanowi analiza nabywania prawa do świadczeń, a także ustalania okresu wypłaty i wysokości świadczenia. W czwartym rozdziale przedstawione zostały zasady działania OFE oraz planowana perspektywa ich likwidacji. Piąty rozdział to zestawienie grupowych form oszczędzania organizowanych przez pracodawców. W szóstym rozdziale uwaga zostaje skupiona na indywidualnych formach oszczędzania. Z kolei rozdział siódmy i ósmy przedstawiają szczególne rozwiązania dla funkcjonariuszy służb mundurowych oraz rolników.

Niniejsza pozycja wydawnicza stanowi zbiór wielu poglądów na funkcjonowanie systemu emerytalnego. Przytaczane różne punkty widzenia oraz argumenty uzasadniające działanie niekiedy sprzecznych instrumentów pozwolą Czytelnikowi na zrozumienie materii oraz wyrobienie własnego zdania. Dzięki szerokiemu spojrzeniu na przyczyny reform oraz konsekwencje procesów warunkujących działanie systemu odbiorca może pokusić się o własne analizy i prognozy zjawisk. Opracowanie będzie przydatne zarówno dla ubezpieczonych, jak i świadczeniobiorców. Znaczną porcję wiedzy odnajdą w nim także przedstawiciele zawodów na co dzień obsługujących płatników składek.

W zmieniających się warunkach społeczno-ekonomicznych również zasady działania systemu ulegają zmianie. Niektóre rozwiązania zostają zlikwidowane, inne wygasają, a jeszcze inne są doraźnie tworzone. Jednak niezmienne pozostaje prawo do zabezpieczenia społecznego. Umocowane wśród praw socjalnych staje się fundamentalnym oczekiwaniem obywateli, a także coraz bardziej znaczącym wydatkiem sektora finansów publicznych. Aby odnaleźć się w gąszczu regulacji i niejednolitości doktryny, wiadomościach o nowych świadczeniach i oficjalnych obwieszczeniach o wysokości świadczeń, warto stale aktualizować swoją wiedzę. Niniejsza publikacja dostarcza Czytelnikowi nowych informacji oraz pozwala wyeliminować dotychczasowe błędne przeświadczenia. W kolejnych rozdziałach autorzy przybliżają Czytelnikowi kluczowe pojęcia oraz wyjaśniają ich pochodzenie. Uważny Czytelnik dostrzeże również elementy ironii oraz rozczarowania, a także zauważy paradoksy i niekonsekwencje ustawodawcy.

Polski Ład zaprezentowany w połowie maja 2021 r. przewiduje zmiany w systemie emerytalnym, które powinny mieć miejsce od 2022 r. Rządzący chcą dokonać kilku zmian, które w istotny sposób mogą wpłynąć na kształt systemu emerytalnego. W pierwszej kolejności pojawiła się propozycja, że w ramach reformy systemu podatkowego emerytury i renty zostaną podwyższone o wysokość podatku dla świadczeń do poziomu 2500 zł, co wprost oznacza, że emerytury do poziomu 2500 zł brutto mają zostać zwolnione z podatku. Nie wiemy obecnie, w jakiej wysokości emeryci będą odliczali składkę zdrowotną, może się okazać, że obniżka emerytury będzie niższa od wartości płaconego podatku dochodowego. Druga propozycja dotyczy osób, które pomimo osiągnięcia wieku emerytalnego nadal będą aktywne zawodowo. Rząd zamierza wprowadzić nowy instrument zachęcający do kontynuacji pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego – 0% stawkę podatkową dla kobiet, które osiągną 60. rok życia, i mężczyzn, którzy osiągną 65. rok życia. Pracownicy, którzy osiągną wiek emerytalny i nie przejdą na emeryturę, lecz zdecydują się kontynuować pracę, nie zapłacą podatku dochodowego do poziomu 120 tys. zł (nowa wysokość II progu podatkowego), co zwiększy ich pensję netto, a z drugiej strony ich emerytura będzie nadal rosła w związku z tym, że będą finansować składki emerytalne. Trzecia propozycja to elastyczna praca dla osób w wieku 55+. Rząd zamierza wydłużać okres aktywności zawodowej seniorów przez umożliwienie osobom w wieku 55+ zmniejszenia wymiaru czasu pracy. Czwarta propozycja to rezygnacja z 14. emerytury od 2022 r., co oznacza, że tego rodzaju świadczenie zostanie wypłacone tylko w 2021 r. W momencie oddawania książki do druku opisane propozycje stanowią jedynie zapowiedź. Nieznane są szczegóły tych rozwiązań i nie ma żadnego projektu ustawy, który regulowałby omawiane zagadnienia.

W publikacji przyjęto stan prawny na 5.05.2021 r.