Dziurda Marcin (red.), Zembrzuski Tadeusz (red.), Praktyka wobec nowelizacji postępowania cywilnego. Konsekwencje zmian

Monografie
Opublikowano: WKP 2021
Rodzaj:  monografia
Autorzy monografii:

Praktyka wobec nowelizacji postępowania cywilnego. Konsekwencje zmian

Autorzy fragmentu:

Wprowadzenie

Polski proces cywilny od wielu lat znajduje się w fazie nieustannych przemian, ale rok 2019 miał szczególne znaczenie. Dokonane w tym okresie przeobrażenia, w tym zwłaszcza wprowadzone ustawą z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469), naruszyły podstawy, na których osadzone jest prawo procesowe, przez co jeszcze długo będą wzbudzać zainteresowanie w nauce prawa oraz w praktyce. Bezprecedensowy charakter mają zakres i obszerność nowelizacji. W samym Kodeksie postępowania cywilnego dokonano kilkuset zmian. W istotny sposób przebudowano inne akty prawne, w tym ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawę komornikach sądowych.

Spoiwem wszystkich współcześnie dokonywanych nowelizacji wydaje się dążenie do usprawniania i przyspieszania postępowania cywilnego. Takie ukierunkowanie zmian musi, w mniejszym lub większym stopniu, kreować zagrożenie dla fundamentalnych i utrwalonych rozwiązań, które zapewniają procesowi cywilnemu przymiot rzetelności i tzw. sprawiedliwości proceduralnej. Niezależnie od intencji i pobudek legislatora należy mieć na względzie, że prawo procesowe powinno zawsze charakteryzować się stanowieniem jasnych reguł postępowania, jednoznacznym ich odczytywaniem i bezwzględnym przestrzeganiem.

Obszerność dokonanych zmian nie jest jedyną przyczyną wątpliwości i trudności w stosowaniu nowych przepisów. Próba jednoczesnego poprawiania wielu instytucji procesowych zazwyczaj nie przekłada się na tworzenie spójnych regulacji. Ujawniły się liczne mankamenty – zarówno konstrukcyjne, jak i terminologiczne. Uwidacznia się niekonsekwencja oraz brak uporządkowanej i jednolitej siatki pojęciowej. Źródłem kłopotów, zwłaszcza w praktyce, stały się luki prawne. Stosowanie Kodeksu postępowania cywilnego jest coraz bardziej utrudnione nie tylko dla stron i uczestników postępowań sądowych, lecz także dla sędziów i zawodowych pełnomocników. O skali problemu świadczy to, jak wiele pytań prawnych dotyczących nowelizowanych i nowo utworzonych instytucji procesowych zostało w ostatnich miesiącach skierowanych przez sądy powszechne do Sądu Najwyższego.

Wypracowanie w miarę jednolitego rozumienia nowych przepisów przez doktrynę prawa procesowego i judykaturę wymaga czasu. Dokonywanie prawidłowej wykładni norm procesowych powinna w przyszłości ułatwić zapowiadana przez legislatora „nowelizacja nowelizacji”, której zakres i szczegółowe rozwiązania nie są jeszcze znane. Na razie, niejako bocznymi drzwiami, wprowadzono dodatkowe regulacje do Regulaminu urzędowania sądów powszechnych, które mają uzupełniać, a niekiedy nawet modyfikować niektóre nowe przepisy kodeksowe, których stosowanie w praktyce napotyka szczególne trudności. Dokonywane w ten sposób modyfikacje w większości są trafne i pożądane. Zdecydowany sprzeciw budzi jednak sposób, w który zdecydowano się korygować niedoskonałości legislacyjne. Ze względu na przedmiot, rangę i znaczenie regulacji zmiany takie nie powinny być zawarte w akcie rangi podustawowej, lecz w samym Kodeksie.

Jak się jednak wydaje, ewentualne dalsze prace legislacyjne nie zmienią tego, że większość rozwiązań wprowadzonych w 2019 r. pozostanie w mocy, być może po pewnych nieuniknionych korektach. Nowe przepisy obowiązują już ponad rok, co uzasadnia potrzebę ich gruntownej oceny oraz odpowiedzi na pytanie, jak należy je rozumieć i stosować w praktyce. Nowelizacja zasługuje na niekiedy bardzo krytyczne spojrzenie, zaś okres kilkunastu miesięcy uwidocznił nieraz jej wadliwości i niedoskonałości. Warto także poddać analizie rozwiązania pożądane i prawidłowe, które udoskonalają proces cywilny. Temu wszystkiemu służy niniejsza publikacja.

Oddawane do rąk Czytelnika opracowanie zawiera zbiór rozważań i refleksji zaprezentowanych na dwóch konferencjach naukowych zorganizowanych przez Wolters Kluwer Polska oraz Katedrę Postępowania Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Pierwsza z nich odbyła się, jeszcze w formie tradycyjnej, w dniu 14.11.2019 r. Druga, ze względu na obostrzenia epidemiczne już w formie zdalnej, w dniach 4–5.11.2020 r.

Formuła konferencji umożliwiła dokonanie oceny zmian zarówno z punktu widzenia nauki prawa, jak i praktyki. Cenny był udział sędziów Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, adwokatów, radców prawnych, radców Prokuratorii Generalnej RP, notariuszy i komorników sądowych, jak również przedstawicieli niemal wszystkich liczących się akademickich ośrodków naukowych – Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Przygotowanie niniejszej publikacji umożliwiło nie tylko zaprezentowanie treści referatów i głosów w dyskusji, lecz także ich uzupełnienie o nowe spostrzeżenia i refleksje Autorów, wielokrotnie dokonywane pod wpływem obserwacji praktyki sądowej. Wystąpienia konferencyjne zostały rozbudowane i zaktualizowane, co jeszcze zwiększa ich walor naukowy oraz przydatność praktyczną. Udało się także zgromadzić wypowiedzi kilku Autorów, którzy nie brali wprawdzie czynnego udziału w konferencjach, lecz podjęli się wyjaśnienia dalszych, niezwykle istotnych zagadnień.

Dzięki zaproponowanej formule przedstawiane artykuły prezentują nie tylko dorobek myśli prawniczej, lecz są w pełni aktualne i uwzględniają doświadczenia, które udało się już wypracować w praktyce. Grono wybitnych procesualistów zmierzyło się z zagadnieniami wywołującymi najpoważniejsze trudności i wątpliwości. Autorzy, wykorzystując swoją wiedzę i doświadczenie, a także uwzględniając dotychczasowe wypowiedzi judykatury i piśmiennictwa, starali się zaprezentować prawidłową i właściwą interpretację nowych uregulowań, w sposób zapewniający ich operatywność i efektywność, a ponadto przedstawili liczne, istotne postulaty de lege ferenda, które w przyszłości powinny przyczyniać się do udoskonalania prawa procesowego. Ich spostrzeżenia powinny być przydatne dla przedstawicieli wszystkich zawodów prawniczych i podmiotów zaangażowanych w rozstrzyganie sporów sądowych.

Opracowania dotyczą najważniejszych zagadnień związanych ze znowelizowanymi przepisami, wśród których należy wskazać koncentrację materiału procesowego, organizację postępowania obejmującą posiedzenia przygotowawcze i plan rozprawy, doręczenia, dowody oraz postępowanie dowodowe, środki zaskarżenia i koszty postępowania. Analizie poddane zostały regulacje dotyczące postępowań odrębnych, zarówno reaktywowanego postępowania gospodarczego, jak i nowo utworzonego postępowania w sprawach własności intelektualnej. Refleksja objęła najistotniejsze dla praktyki zagadnienia szczegółowe wpływające na przebieg postępowań sądowych, w tym ograniczenia w korzystaniu z zarzutu potrącenia. Szczegółowo omówione zostały także nowe uregulowania dotyczące fazy wykonawczej, czyli postępowania klauzulowego i egzekucyjnego. Zmiany wprowadzone przez ustawę z 4.07.2019 r. zostały przedstawione w szerokiej pespektywie, obejmującej analogiczne uregulowania przyjęte nie tylko w obcym ustawodawstwie, ale i w praktyce arbitrażowej.

Wyrażamy wdzięczność Autorom za podjęty trud i opracowanie artykułów na najwyższym poziomie naukowym, a przy tym – dzięki klarowności wywodów – przydatnych w procesie stosowania prawa. Doceniając ich nieocenione zaangażowanie, możemy wyrazić przekonanie, że niniejsza publikacja będzie stanowiła istotny wkład w rozwój nauki prawa procesowego, a także przyczyni się do rozstrzygania wątpliwości ujawniających się w codziennej praktyce sądowej.

Serdeczne podziękowania należą się także wszystkim Uczestnikom konferencji z 14.11.2019 r. oraz 4–5.11.2020 r. Wygłoszone wówczas referaty oraz liczne konstruktywne głosy w dyskusji podkreślały znaczenie i rolę prawa procesowego, stanowiły przejaw troski o jego sprawne i efektywne funkcjonowanie, bez którego nie można sobie wyobrazić prawidłowego działania wymiaru sprawiedliwości. Wskazywano na zagrożenia wynikające z wprowadzania koncepcji godzących w ducha, tradycje i sens procesu cywilnego. Wśród krytycznych wypowiedzi zapadły w pamięć obawy przed poszukiwaniem pozornie prostych i atrakcyjnych rozwiązań, ukierunkowanych niemal wyłącznie na przyspieszanie postępowań sądowych, oraz widoczny coraz częściej „obskurantyzm procesowy”. Takie uwagi uzmysławiają, że wszystkie dokonywane przekształcenia powinny odpowiadać podstawowym standardom dobrego prawa i profesjonalnej legislacji, a także realizować postulaty dotyczące konstytucyjnych gwarancji prawa do rozpoznawania każdej sprawy cywilnej w jawnym i rzetelnie prowadzonym postępowaniu przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd.

Warszawa, czerwiec 2021 r.

Marcin Dziurda

Tadeusz Zembrzuski

Autor fragmentu:

Część pierwsza Koncentracja materiału procesowego

Koncentracja materiału procesowego w postępowaniu cywilnym A.D. 2019 – dyskrecjonalna władza sędziego czy prekluzja?

I. Właściwa koncentracja (skupienie) materiału procesowego, przez który rozumie się całokształt twierdzeń o faktach i dowody służące wykazaniu ich prawdziwości , jest przesłanką sprawnego i efektywnego przeprowadzenia postępowania cywilnego. Dążenie do koncentracji materiału procesowego traktowane jest jako zasada procesowa. Wyrazem wspomnianej zasady są te przepisy prawa procesowego, które powinny zapewnić sprawne zgromadzenie materiału procesowego, a w konsekwencji możliwość ograniczenia procesu do jednego posiedzenia zakończonego wydaniem wyroku .

Jak wiadomo, znane są dwa systemy (modele) koncentracji materiału procesowego, a mianowicie system dyskrecjonalnej władzy sędziego oraz system prekluzji. W systemie dyskrecjonalnej władzy sędziego do uznania (dyskrecji) sędziego pozostawia się zagadnienie, czy uwzględnić fakty i dowody, których strony mimo możności nie przytoczyły od razu. Zaletą tego systemu jest elastyczność, natomiast zarzuca mu się to, że daje nadmierną władzę sądowi...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX