Budzisz Rafał (red.), Zapobieganie oraz zwalczanie zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zagadnienia prawne

Problematyka chorób zakaźnych u ludzi oraz analiza instrumentów prawnych służących ich zapobieganiu i zwalczaniu zawsze cieszyły się dużym zainteresowaniem. Procesy globalizacji i powszechna dostępność transportu międzynarodowego przyczyniły się do wzrostu zagrożeń związanych z chorobami zakaźnymi, nadając im charakter transgraniczny. Pojawienie się patogenów zagrażających społeczności międzynarodowej było tylko kwestią czasu, czego przejawem stała się pandemia COVID-19. Jej wystąpienie skłoniło także do spojrzenia z innej perspektywy na obowiązujące w tym przedmiocie akty prawne, w tym przede wszystkim ustawę z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz wydane do niej akty wykonawcze. Epidemia COVID-19 wymusiła wprowadzenie na niespotykaną dotąd skalę różnych instrumentów przeciwdziałania i zapobiegania jej rozpowszechnianiu. Doświadczenia związane z epidemią uwypukliły konieczność postawienia nowych pytań i udzielenia na nie normatywnej oraz praktycznej odpowiedzi. Niestety, obowiązująca regulacja nie spełniła wszystkich pokładanych w niej oczekiwań, wobec czego niezbędne stały się liczne zmiany w prawodawstwie. Wymieniona ustawa od 1.01.2020 r. była nowelizowana aż 20 razy.

Ogłoszenie stanu zagrożenia epidemicznego oraz stanu epidemii, stosowanie administracyjnoprawnych ograniczeń i zakazów, dyskusja nad obowiązkowymi szczepieniami czy też nakładanie kar pieniężnych oraz sankcji karnych wzbudziły liczne wątpliwości teoretycznoprawne, a w szczególności praktyczne. Wprowadzono też nowe instytucje zwiększające, w założeniu projektodawców, skuteczność regulacji prawnych. Obejmowały one między innymi utworzenie Funduszu Kompensacyjnego Szczepień Ochronnych, zawieszenie kierownika podmiotu leczniczego prowadzącego szpital oraz istotne zmodyfikowanie możliwości skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii. W ustawie wprowadzono również wiele instrumentów dedykowanych zwalczaniu epidemii COVID-19. Dodatkowo uchwalono wkraczające w materię chorób zakaźnych tzw. specustawy, co utrudniło interpretację i stosowanie obowiązujących w tym zakresie przepisów. Część z podnoszonych wątpliwości znalazła odzwierciedlenie w działaniu organów administracji, zaś wydawane decyzje administracyjne stały się także przedmiotem ustalenia nowych linii orzecznictwa sądowego.

Problematyka chorób zakaźnych to jednak nie tylko walka z epidemiami, lecz także codzienna aktywność organów administracji, podmiotów leczniczych, pracodawców, lekarzy medycyny pracy oraz tysięcy pracowników podlegających badaniom sanitarno-epidemiologicznym. To również konieczność podejmowania zmagań z zakażeniami szpitalnymi czy też obowiązek działań zapobiegawczych zarówno w placówkach leczniczych, jak i w innych podmiotach, w których dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek ludzkich. Podobnie wzbudzające silne emocje społeczne procedury szczepień ochronnych wymagają konkretnych działań w sferze medycznej i administracyjnej.

Wszystkie instrumenty związane z chorobami zakaźnymi wymagają stworzenia ram prawnych pozwalających na podejmowanie skutecznych działań profilaktycznych oraz zmierzających do zwalczania występujących zagrożeń. Niestety, analizowane przepisy wzbudzają często wątpliwości interpretacyjne.

W celu wsparcia Czytelników w trudnym procesie stosowania przepisów prawa związanych z chorobami zakaźnymi powstała niniejsza publikacja, która stanowi nie tylko analizę przepisów ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz wydanych na jej podstawie aktów wykonawczych, lecz także pozwala na szersze spojrzenie z perspektywy systemowych rozważań teoretycznoprawnych oraz praktyki stosowania wymienionych przepisów, w tym orzecznictwa sądowego.

Zespół Autorów przygotowujących niniejsze opracowanie, składający się z prawników, w tym praktyków wykonujących swoje obowiązki w podmiotach leczniczych, został wzbogacony o lekarza specjalistę chorób zakaźnych, kierownika Kliniki Chorób Zakaźnych i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Prezentowane w publikacji opinie i komentarze Autorów odwołują się do licznych opracowań ze sfery prawa medycznego, administracyjnego, cywilnego i karnego oraz medycyny, jak też orzecznictwa sądowego oraz praktycznych aspektów stosowania przepisów dotyczących chorób zakaźnych.

Przygotowana publikacja zawiera odniesienie do najbardziej aktualnego stanu prawnego ocenianego na 30 września 2022 r.