SPS-023-5700/08 - Zasady przeliczania wysokości emerytury.

Szanowny Panie Marszałku! W związku z interpelacją pani poseł Anny Bańkowskiej, przesłaną przy piśmie z dnia 16 października br., znak: SPS-023-5700/08, w sprawie "przeliczenia wysokości emerytury", uprzejmie informuję, że nie znajduję uzasadnienia do polecenia Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych realizowania postanowień uchwały SN z dnia 8 maja 2008 r., sygn. akt I UZP 1/08, a tym samym zmiany obecnie stosowanych zasad obliczania emerytury dla osoby, która w czasie pobierania wcześniejszej emerytury osiągnęła powszechny wiek emerytalny i z tego tytułu zgłosiła wniosek o przyznanie kolejnej emerytury.

Orzeczenia sądów, także Sądu Najwyższego, niezależnie od ich formy (uchwała, wyrok, postanowienie, zarządzenie) nie są źródłem prawa, wobec czego prawa zmieniać nie mogą. Powinny natomiast być pomocne w prawidłowym jego stosowaniu, w szczególności zapobiegać rozbieżności w orzecznictwie. Dotychczas nie zostało jeszcze opublikowane uzasadnienie ww. uchwały, dlatego nie mogę odnieść się do argumentów, które skłoniły Sąd Najwyższy do wyrażenia opinii, że ubezpieczona pobierająca wcześniejszą emeryturę przyznaną na podstawie rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 27), która po nabyciu po 1 lipca 2004 r. prawa do emerytury na podstawie art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 z późn. zm.) podlegała przez co najmniej 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnym lub rentowym ma prawo do ustalenia wysokości emerytury według kwoty bazowej z daty zgłoszenia wniosku o przeliczenie wysokości emerytury zarówno w zakresie tzw. części socjalnej, jak i części stażowej emerytury (art. 53 ust. 1 i 4 w związku z art. 110 tej ustawy).

Pragnę podkreślić, że dotychczasowe orzecznictwo w tym zakresie prezentowało odmienny pogląd od wyrażonego w uchwale z dnia 8 maja br., zgodny z wykładnią przepisów stosowaną w tym zakresie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Dla przykładu wymienię uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2002 r., III UZP 7/02, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2005 r., III UZP 1/05, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2006 r., I UZP 3/06, czy wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 20 grudnia 2005 r., III AUa 1996/05.

Z przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynika, że każda osoba, która w czasie uprawnień do wcześniejszej emerytury spełniła warunki do emerytury z innego tytułu (np. w związku z osiągnięciem powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego), może zgłosić wniosek o przyznanie drugiej emerytury z innego tytułu prawnego.

Ustawa ta w dziale I: Przepisy ogólne w rozdziale 4: Podstawa wymiaru emerytur i rent określa w art. 15 sposób ustalania podstawy wymiaru tych świadczeń. Obliczenie podstawy wymiaru wymaga przemnożenia uprzednio ustalonego wskaźnika podstawy wymiaru przez kwotę bazową, o której mowa w art. 19; jest to kwota obowiązująca w dniu nabycia prawa do emerytury lub renty.

Przepis art. 21 przewiduje modyfikację ustalenia podstawy wymiaru emerytury w przypadku osób, które wcześniej miały ustalone prawo do tzw. emerytury wcześniejszej. W tym przypadku podstawę wymiaru emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego stanowi podstawa wymiaru wcześniejszej emerytury w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do tej emerytury (art. 21 ust. 2 pkt 1 w związku z ust. 1 pkt 1). Z przytoczonych uregulowań wynika, że stanowiąca element ustalenia podstawy wymiaru emerytury kwota bazowa jest kwotą obowiązującą w czasie ustalenia prawa do emerytury wcześniejszej.

Jeśli jednak emeryt spełnia warunki określone w art. 53 ust. 4, tj. po przyznaniu wcześniejszej emerytury co najmniej przez 30 miesięcy podlegał ubezpieczeniu społecznemu (emerytalnemu i rentowym), wówczas część socjalną nowo przyznanej emerytury oblicza się od kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia uprawnień do tego świadczenia. Jeśli nie spełnia tego warunku, wówczas część socjalną nowej emerytury oblicza się od tej samej kwoty bazowej, którą przyjęto do obliczenia wcześniej przyznanej emerytury (art. 53 ust. 3). Nie oblicza się na nowo podstawy wymiaru, bo jej wysokość jest już ustalona (stanowi ją zwaloryzowana kwota podstawy wymiaru wcześniejszej emerytury). Przepisy art. 21 i art. 53 nie dają możliwości przeliczenia podstawy wymiaru wcześniejszej emerytury od nowej kwoty bazowej.

Z ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika zatem, że emerytura osoby, która pobierała wcześniejszą emeryturę a następnie nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podlega ustaleniu z zastosowaniem kwoty bazowej przyjętej do ustalenia podstawy wymiaru w momencie przejścia na wcześniejszą emeryturę. Jedynie część socjalna nowej emerytury może być ustalona z zastosowaniem nowej kwoty bazowej pod warunkiem, że emeryt po przyznaniu wcześniejszej emerytury co najmniej przez 30 miesięcy podlegał ubezpieczeniu społecznemu.

Stanowisko, że emerytura ta powinna zostać w całości ustalona z zastosowaniem kwoty bazowej obowiązującej w czasie uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 27 ustawy, nie zasługuje na akceptację. Przyjęcie takiego poglądu pozbawiłoby znaczenia art. 53 ust. 3 ustawy, w sytuacji kiedy przepis ten został wprowadzony w celu wyraźnego unormowania kwestii kwoty bazowej służącej do obliczenia części socjalnej (24% kwoty bazowej) osób pobierających tzw. wcześniejszą emeryturę, przechodzących następnie na emeryturę w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego.

Stosownie do art. 53 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przepisu ust. 3 nie stosuje się, jeżeli zainteresowany po nabyciu uprawnień do świadczenia, którego podstawę wymiaru wskazał jako podstawę wymiaru emerytury, podlegał co najmniej przez 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Ogólniejszą przesłanką wprowadzenia tego uregulowania jest wzgląd na udział ubezpieczonego w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego. Pogląd ten, który należy zaakceptować, został wyrażony przez Trybunał Konstytucyjny w wyr. z dnia 24 kwietnia 2006 r., P 9/05 (Dz. U. Nr 75, poz. 530), w którym Trybunał orzekł, że art. 53 ust. 3 i 4 jest zgodny z art. 2 i 32 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny nie zakwestionował tego, że możliwość obliczenia części socjalnej emerytury od nowej kwoty bazowej uzyskali jedynie ci zainteresowani, którzy po nabyciu uprawnień do świadczenia, którego podstawę wymiaru wskazali za podstawę wymiaru emerytury, podlegali co najmniej przez 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Z uzasadnienia wyr. nie wynika też, aby Trybunał Konstytucyjny miał jakiekolwiek wątpliwości co do tego, że w przypadku osób spełniających ten warunek nową kwotę bazową stosuje się tylko do ustalenia części socjalnej nowej emerytury.

Pragnę dodać, że przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS umożliwiają osobie, która po przejściu na wcześniejszą emeryturę podjęła pracę zarobkową objętą ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, obliczenie nowej emerytury w korzystniejszy sposób. Przewidują bowiem możliwość przeliczenia emerytury od nowej podstawy wymiaru w oparciu o art. 110 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, co jest równoznaczne z obliczeniem świadczenia przy zastosowaniu kwoty bazowej obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia.

Organ rentowy może przeliczyć emeryturę od aktualnie obowiązującej kwoty bazowej pod warunkiem, że emeryt do ustalenia nowej podstawy wymiaru świadczenia wskazał podstawę wymiaru składek z okresu przynajmniej częściowo przypadającego po przyznaniu prawa do emerytury, a nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio obliczonego. Warunek posiadania wyższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru nie jest wymagany, jeżeli do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie świadczenia emeryt nie pobrał go wskutek zawieszenia wypłaty lub gdy okres wymagany do ustalenia podstawy wymiaru przypada w całości po przyznaniu prawa do świadczenia, a jej nowy wskaźnik wynosi co najmniej 130%. Ustawodawca umożliwił zatem przeliczenie świadczenia każdej osobie, która po przejściu na emeryturę opłacała składki na ubezpieczenia społeczne w wysokości uzasadniającej podwyższenie emerytury, przy czym łagodniejsze warunki wymagane są od osoby, która nie pobierała jej do dnia zgłoszenia wniosku.

Z poważaniem

Podsekretarz stanu

Agnieszka Chłoń-Domińczak