Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności apelacji przed sądem drugiej instancji ze względu na wymagania fiskalne - bieg terminu do opłacenia apelacji wniesionej przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego w związku z zażaleniem na odmowę zwolnienia od opłaty

Badanie dopuszczalności apelacji przed sądem drugiej instancji ze względu na wymagania fiskalne - bieg terminu do opłacenia apelacji wniesionej przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego w związku z zażaleniem na odmowę zwolnienia od opłaty

Uchylenie poprzednio obowiązującego art. 130² § 3 k.p.c., który obligował sąd do odrzucenia bez wezwania o uiszczenie opłaty m.in. apelacji wniesionej przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, podlegającej opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia, oznacza, że w obecnym stanie prawnym przewodniczący powinien wezwać do uiszczenia brakującej opłaty od apelacji także w przypadku, gdy nienależycie opłacona apelacja została wniesiona przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r., II UZP 4/10, OSNP 2011, nr 3–4, poz. 38, LEX nr 578243). Stan prawny w tym zakresie nie uległ zmianie z dniem 7 listopada 2019 r. Znamienne, że w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469) zabrakło projektowanej regulacji art. 130^2a § 1 i 3 k.p.c., według której nieopłacony należycie środek zaskarżenia pochodzący od adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, podlegać miał odrzuceniu bez wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jeżeli podlegał opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia, a w terminie tygodniowym od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu środka zaskarżenia można byłoby uiścić brakującą opłatę albo brakującą część opłaty, uiszczając jednocześnie opłatę dodatkową równą opłacie należnej od odrzuconego środka zaskarżenia, i wówczas środek zaskarżenia wywołałby skutek od daty pierwotnego wniesienia (por. druk sejm. nr 3137, VIII kadencja).

Powyższe nie oznacza jednak, że wezwanie do uiszczenia brakującej opłaty nastąpi w każdym wypadku, gdy apelacja wniesiona przez profesjonalnego pełnomocnika nie została należycie opłacona. W przypadku gdy w apelacji takiej zawarty został wniosek o zwolnienie od obowiązku uiszczenia opłaty sądowej od apelacji, który został następnie prawomocnie oddalony (choćby częściowo; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 172/11, OSNC-ZD 2013, nr 3, poz. 47, LEX nr 1133795; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2012 r., III CZP 56/12, OSNC 2013, nr 6, poz. 70, LEX nr 1230029), bieg terminu do uiszczenia należnej opłaty rozpoczyna bieg z dniem doręczenia - wydanego na posiedzeniu niejawnym - albo ogłoszenia - wydanego na posiedzeniu jawnym - postanowienia odmawiającego zwolnienia, bez wezwania do uiszczenia brakującej opłaty (por. postanowienie SN z dnia 13 kwietnia 2012 r., I CZ 36/12, niepubl., LEX nr 1170213; uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2017 r., III CZP 82/16, OSNC 2017, nr 7-8, poz. 75, LEX nr 2242266). Podobnie będzie w przypadku, gdy wniosek o zwolnienie od opłaty zostanie złożony w terminie wyznaczonym do uiszczenia brakującej opłaty od apelacji wniesionej przez profesjonalnego pełnomocnika (nie nastąpi kolejne wezwanie). W art. 112 ust. 3 zd. pierwsze u.k.s.c. przewidziano bowiem, że w przypadku, gdy pismo podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej, obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia, zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, nie znajduje zastosowania art. 112 ust. 2 u.k.s.c., zgodnie z którym, jeśli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, zgłoszony przed upływem terminu do opłacenia pisma, został prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do opłacenia złożonego pisma, na podstawie art. 130 k.p.c. Natomiast stosownie do art. 112 ust. 3 zd. drugie u.k.s.c., w przypadku pisma wniesionego przez profesjonalnego pełnomocnika, jeśli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych został złożony przed upływem terminu do opłacenia pisma, a następnie został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym - od dnia jego ogłoszenia.

Podobnie jest w przypadku wniesienia w przepisanym terminie zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji oddalające wniosek o zwolnienie od opłaty (art. 394^1a § 1 pkt 1 k.p.c.), uprzednio zawarty w apelacji albo zgłoszony w terminie wyznaczonym do uiszczenia brakującej opłaty od apelacji. Wówczas zgodnie z art. 112 ust. 3 zd. trzecie u.k.s.c., termin do opłacenia apelacji biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia oddalającego zażalenie, a jeżeli postanowienie takie zostało wydane na posiedzeniu jawnym - od dnia jego ogłoszenia.

Nie zostały jednak uregulowane przypadki, gdy nastąpiło odrzucenie zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji odmawiające zwolnienia. W sytuacji, gdy przyczyną odrzucenia takiego zażalenia jest jego wniesienie po upływie przepisanego terminu, stosowanie art. 112 ust. 3 zd. trzecie jest wyłączone, gdyż, zgodnie z jego brzmieniem, dotyczy on jedynie przypadków wniesienia zażalenia w przepisanym terminie. Wówczas należy przyjąć, że tygodniowy termin do uiszczenia opłaty od apelacji upłynął zgodnie z regułą przewidzianą w art. 112 ust. 3 zd. drugim u.k.s.c. i nie pozostaje nic innego jak odrzucenie apelacji ze względu na jej nieopłacenie. Podobnie należy ocenić odrzucenie zażalenia z innej przyczyny, uznając, że niedopuszczalne zażalenie nie mogło przerwać biegu terminu określonego w art. 112 ust. 3 zd. drugim u.k.s.c.

Pojęcie apelacji wniesionej przez adwokata, radcę prawego lub rzecznika patentowego w rozumieniu art. 112 ust. 3 u.k.s.c. należy rozumieć ściśle. Przepisów tych nie stosuje się w przypadku apelacji wniesionej osobiście przez stronę, która reprezentowana jest przez profesjonalnego pełnomocnika (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., III CZP 92/11, OSNC 2012, nr 7–8, poz. 87, LEX nr 1212748)

Bieg tygodniowego terminu do opłacenia apelacji wniesionej przez profesjonalnego pełnomocnika po oddaleniu, choćby w części, zawartego w niej wniosku o zwolnienie od opłaty sądowej uzależniony jest od skutecznego wniesienia zażalenia na postanowienie oddalające wniosek o zwolnienie.

Wniesienie dopuszczalnego zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji, odmawiające zwolnienia od opłaty w całości albo w części, przerywa bowiem bieg terminu tygodniowego do uiszczenia brakującej opłaty od apelacji.

Termin ten rozpoczyna bieg ponownie, jeśli zażalenie zostanie oddalone w całości lub w części.

W przypadku uwzględnienia zażalenia w całości, którego następstwem jest całkowite zwolnienie strony wnoszącej apelację od obowiązku uiszczenia należnej od apelacji opłaty sądowej względy fiskalne nie stoją już na przeszkodzie nadaniu apelacji dalszego biegu.