Bełczącki Robert Marek, Badanie dopuszczalności zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji do innego składu tego sądu - zażalenia na postanowienia związane ze środkami przymusu

Badanie dopuszczalności zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji do innego składu tego sądu - zażalenia na postanowienia związane ze środkami przymusu

W postępowaniu wszczętym zażaleniem na postanowienie sądu pierwszej instancji do innego składu tego sądu zachodzi konieczność sprawdzenia m.in., czy zaskarżenie danego orzeczenia jest w ogóle dopuszczalne oraz czy podmiot wnoszący zażalenie jest do tego uprawniony, a jeśli tak, to czy może on zaskarżyć postanowienie sądu albo zarządzenie przewodniczącego w takiej konfiguracji procesowej, jaka zaistniała w rozpoznawanej sprawie (kontrola dopuszczalności „z innych przyczyn” - art. 394^1a § 1¹ w zw. z art. 397 § 1¹ i art. 394^1a § 2 k.p.c..

Przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia jest pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen), chyba że interes publiczny wymaga merytorycznego rozpoznania tego środka (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 r., III CZP 88/13, OSNC 2014/11/108, LEX nr 1467203).

Kontroli dopuszczalności zażalenia dokonuje sąd, który wydał zaskarżone postanowienie i w skład którego może wchodzić sędzia, który brał udział w wydaniu postanowienia zaskarżonego zażaleniem. Niemniej w myśl art. 373 § 2 w zw. z art. 397 § 3 i art. 394^1a § 2 k.p.c. czynności przewodniczącego związane z nadaniem biegu zażaleniu mogą zostać powierzone referendarzowi sądowemu. Natomiast na podstawie art. 397 § 1¹ w zw. z art. 394^1a § 2 k.p.c. sąd pierwszej instancji w innym składzie, właściwy do rozpoznania zażalenia, odrzuca je jednak, jeżeli podlegało ono odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji, który wydał zaskarżone postanowienie.

Poprzednio, od 7.11.2019 r. do 30.06.2023 r., uprawniony do dokonywania kontroli dopuszczalności zażalenia z reguły był wyłącznie sąd właściwy do jego rozpoznania, także w przypadku zażalenia wniesionego na podstawie art. 394^1a § 1 k.p.c. (z dniem 7.11.2019 r. uchylony został bowiem art. 370 k.p.c., znajdujący zastosowanie względem zażalenia w zw. z art. 397 § 2 zd. 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed tym dniem, pozwalający sądowi pierwszej instancji odrzucić niedopuszczalne zażalenie). Wejście w życie z dniem 1.07.2023 r. art. 394^1a § 1¹ k.p.c. sprawiło jednak, że uprawniony i zobowiązany do dokonywania kontroli dopuszczalności zażalenia wniesionego na podstawie art. 394^1a § 1 k.p.c. stał się sąd pierwszej instancji, który wydał zaskarżone postanowienie.

Zarówno sąd pierwszej instancji, który wydał zaskarżone postanowienie, jak i sąd pierwszej instancji, w innym składzie, właściwy do rozpoznania zażalenia, stwierdzając niedopuszczalność zażalenia, odrzuca je w składzie jednego sędziego, na podstawie art. 394^1a § 1¹ k.p.c. albo art. 397 § 1¹ w zw. z art. 394^1a § 2 k.p.c. W tym zakresie regulacje te mogą jednak budzić uzasadnione wątpliwości, skoro dotychczas o odrzuceniu zażalenia sąd pierwszej instancji w innym składzie orzekał w składzie trzech sędziów (por. uchwała SN z 1.07.2021 r., III CZP 36/20, OSNC 2021/11, poz. 74, LEX nr 3207871).

Należy jednak uwzględnić, że od 3.07.2021 r. na podstawie art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 1842 ze zm.) w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, sąd rozpoznaje sprawy w pierwszej i drugiej instancji, także na skutek zażalenia, w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników (przepis w brzmieniu obowiązującym z dniem 15 kwietnia 2023 r.). Niemniej w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2023 r., III PZP 6/22, LEX nr 3523123, której nadano moc zasady prawnej, przyjęto, że rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego, ukształtowanym na podstawie art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczegółowych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jednolity Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.) ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.). Jednocześnie Sąd Najwyższy ustalił, że przyjęta w tej uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia. Ostatecznie art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 wspomnianej ustawy z dnia 2 marca 2020 r. uchylony został z dniem 28 września 2023 r.

Czynności związane z kontrolą dopuszczalności zażalenia przed sądem pierwszej instancji w innym składzie wykonywane są przez przewodniczącego, z wyjątkiem odrzucenia zażalenia, wymagającego wydania postanowienia przez skład orzekający. W myśl art. 373 § 2 w zw. z art. 397 § 3 i art. 394^1a § 2 k.p.c. czynności przewodniczącego związane z nadaniem biegu zażaleniu może wykonywać referendarz sądowy

W myśl art. 394^1a § 1 pkt 6 k.p.c., zażalenie przysługuje na postanowienie skazujące świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzecie na grzywnę oraz odmawiające zwolnienia świadka i biegłego od grzywny. W rachubę wchodzą tutaj:

– postanowienie skazujące świadka na grzywnę za nieusprawiedliwione niestawiennictwo (art. 274 § 1 k.p.c.);

– postanowienie skazujące świadka na grzywnę za nieuzasadnioną odmowę złożenia zeznań lub przyrzeczenia (art. 276 § 1 k.p.c.);

– postanowienie skazujące biegłego na grzywnę za nieusprawiedliwione niestawiennictwo (art. 287 k.p.c.);

– postanowienie skazujące biegłego na grzywnę za nieuzasadnioną odmowę złożenia przyrzeczenia lub opinii (art. 287 k.p.c.);

– postanowienie skazujące biegłego na grzywnę za nieusprawiedliwione opóźnienie złożenia opinii (art. 287 k.p.c.);

– postanowienie skazujące stronę na grzywnę za świadome podanie nieprawdziwych okoliczności w celu uzyskania ustanowienia adwokata lub radcy prawnego (art. 120 § 4 k.p.c.);

– postanowienie skazujące stronę na grzywnę za powołanie się w złej wierze na nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy (art. 214 § 2 k.p.c.);

– postanowienie skazujące stronę na grzywnę za nadużycie prawa procesowego

(art. 226² § 2 pkt 1 k.p.c.);

– postanowienie skazujące stronę na grzywnę za zgłoszenie w złej wierze lub lekkomyślnie zarzutów przewidzianych w art. 252 i 253 k.p.c., tj. zaprzeczenie prawdziwości dokumentu urzędowego albo twierdzenie, że zawarte w nim oświadczenia organu, od którego dokument ten pochodzi, są niezgodne z prawdą lub zaprzeczenie prawdziwości dokumentu prywatnego albo twierdzenie, że zawarte w nim oświadczenie osoby, która je podpisała, od niej nie pochodzi (art. 255 k.p.c.);

– postanowienie skazujące stronę na grzywnę za nieusprawiedliwione niestawiennictwo w sprawie małżeńskiej (art. 429 k.p.c.);

– postanowienie skazujące stronę na grzywnę za nieusprawiedliwione niewykonanie postanowienia lub zarządzenia w sprawie z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych (art. 475 k.p.c.);

– postanowienie skazujące pełnomocnika strony za powołanie się w złej wierze na nieprawdziwe okoliczności, które skutkowały odroczeniem rozprawy (art. 214 § 3 k.p.c.);

– postanowienie skazujące powoda, jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika na grzywnę za zgłoszenie w złej wierze lub wskutek niezachowania należytej staranności niezgodnego z prawdą oświadczenia, że roszczenie dochodzone pozwem nie powstało w związku z umową zawartą z konsumentem (art. 485 § 5 k.p.c.);

– postanowienie skazujące powoda, jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika na grzywnę za nieprawidłowe oznaczenie w złej wierze lub wskutek niezachowania należytej staranności danych, o których mowa w art. 505³² § 2 pkt 1 lub 2 oraz art. 126 § 2 pkt 1 k.p.c., tj. numeru PESEL lub NIP pozwanego będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go nie mając takiego obowiązku lub numeru w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku - numeru w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP pozwanego niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania, a ponadto oznaczenia miejsca zamieszkania lub siedziby i adresu strony albo, w przypadku gdy strona jest przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej - adresu do korespondencji wpisanego do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (art. 505³² § 3 k.p.c.);

– postanowienie skazujące osobę trzecią na grzywnę za nieuzasadnioną odmowę przedstawienia dokumentu (art. 251 k.p.c.);

– postanowienie skazujące osobę trzecią na grzywnę za nieuzasadnioną odmowę złożenia próby pisma (art. 254 § 3 k.p.c.);

– postanowienie skazujące osobę trzecią na grzywnę za niezastosowanie się bez uzasadnionych przyczyn do zarządzeń w przedmiocie oględzin (art. 296 k.p.c.);

– postanowienie odmawiające zwolnienia od grzywny świadka (art. 275 k.p.c.) lub biegłego (art. 275 w zw. z art. 289 k.p.c.).

Biegłemu natomiast nie przysługuje zażalenie na postanowienie odmawiające zwolnienia go od wykonywania obowiązku biegłego (por. postanowienie SN z dnia 15 lipca 1969 r., II CZ 78/69, OSNC 1970, nr 5, poz. 87, LEX nr 1003).