Kremens Karolina, Powołanie biegłych do wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym

Powołanie biegłych do wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym

Kodeks postępowania karnego nie wskazuje, jakie okoliczności sprawiają, że koniecznym staje się wydanie opinii o stanie zdrowia psychicznego podejrzanego. Uznać należy, że jest to niezbędne, gdy dla rozstrzygnięcia sprawy konieczne są wiadomości specjalne z zakresu psychiatrii, gdy istnieją uzasadnione wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego podejrzanego (zob. wyrok SN z dnia 10 lipca 1972 r. I KR 125/72, OSNKW 1972, nr 12, poz. 196).

Wątpliwości co do poczytalności podejrzanego muszą mieć charakter uzasadniony i powinny wynikać z przesłanek o charakterze obiektywnym. W orzecznictwie przyjmuje się, że uzasadnioną wątpliwość co do poczytalności podejrzanego mogą w szczególności stanowić:

1. przebyta choroba, uraz mózgu lub inna choroba psychiczna prowadząca do zmian w psychice (zob. wyrok SN z dnia 20 czerwca 1986 r., III KR 154/86, OSNPG 1987, nr 4, poz. 50);

2. nałogowy alkoholizm lub długotrwałe spożywanie alkoholu (zob. wyrok SN z dnia 11 stycznia 1989 r., v KRN 268/88, OSNPG 1989, nr 8–9, poz. 970);

3. nadużywanie środków narkotycznych, leczenie w szpitalu psychiatrycznym, doznane wstrząśnienie mózgu (zob. wyrok SN z dnia 20 maja 1984 r., I KR 102/84, OSNPG 1984, nr 12, poz. 112);

4. utrudniony kontakt z podejrzanym przejawiający się niezrozumieniem zadawanych pytań i problemach z wyrażaniem się (zob. wyrok SN z dnia 19 czerwca 1987 r., IV KR 197/87, OSNKW 1987, nr 11-12, poz. 109).

Jednocześnie podkreślić należy, że pojawienie się okoliczności wskazującej na uzasadnione wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego podejrzanego jest przesłanką obrony obligatoryjnej (art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k.), co obligować będzie sąd do wyznaczenia obrońcy z urzędu w sytuacji, gdy oskarżony nie będzie posiadał obrońcy z wyboru (zob. art. 81 k.p.k.). Aktualnie, po nowelizacji k.p.k. na mocy ustawy z dnia 27 września 2013 roku, wskazano, że dotyczy to sytuacji, w których zachodzi uzasadniona wątpliwość zarówno co do wyłączenia lub ograniczenia w znacznym stopniu zdolności rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem w czasie popełnienia czynu przez podejrzanego (pkt 3) oraz co do możliwości udziału podejrzanego w postępowaniu lub prowadzenia obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny przez podejrzanego ze względu na jego stan zdrowia psychicznego (pkt 4). Dotychczas okoliczności te nie były kompleksowo opisane w kodeksie i wynikały w pewnej mierze z interpretacji sądów.

Postanowienie o wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym może podjąć wyłącznie prokurator. Jest to jeden z wyjątków od zasady, że czynności w postępowaniu przygotowawczym, w tym powoływanie biegłych, podejmują także organy postępowania przygotowawczego.

Do wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego podejrzanego należy powołać przynajmniej dwóch biegłych psychiatrów. Nie budzi żadnych wątpliwości w doktrynie, że opinia wydana przez jednego biegłego nie spełnia wymogów art. 202 § 1 k.p.k. (zob. uchwała SN w składzie 7 sędziów z dnia 27 czerwca 1979 r., VI KZP 7/79, OSNKW 1979, nr 9, poz. 87).

Prokurator powołując biegłych ma dowolność powołania ich z grupy biegłych sądowych, tj. osób wpisanych na listę biegłych prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego, a także tzw. biegłych ad hoc, tj. osób nieznajdujących się na takiej liście, lecz posiadających odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie. Wybór biegłego zależy wyłącznie od uznania prokuratora, aczkolwiek za oczywiste należy uznać, że powinien to być biegły mający najwyższe kwalifikacje. Jedyna różnica wynikająca ze statusu biegłego sądowego pozwala takiej osobie powołać się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go w charakterze biegłego sądowego, podczas gdy biegły ad hoc musi złożyć przyrzeczenie przed wydaniem opinii ustnej (art. 197 § 1 i 2 k.p.k.).

Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych psychiatrów wymaga spełnienia wszystkich wymogów formalnych postanowienia (art. 94 k.p.k.), a także szczegółowe wymogi przewidziane dla wydawania postanowień tego rodzaju zawarte w art. 194 k.p.k. Przepis precyzyjnie określa treść postanowienia wskazując, że musi ono zawierać:

1. imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku opinii instytucji, w razie potrzeby specjalność i kwalifikacje osób, które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy;

2. przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych,

3. termin dostarczenia opinii.

Postanowienie to jest niezaskarżalne (zob. art. 459 k.p.k.), natomiast jest doręczane stronom i ich przedstawicielom procesowym w postępowaniu przygotowawczym (art. 318 k.p.k.) celem zapoznania się z treścią pytań kierowanych do biegłego i możliwością wnioskowania o zadanie pytań dodatkowych. Co więcej, zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych (przy czym podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się, gdy spowodowałoby to poważne trudności) oraz na zapoznanie się ze złożoną opinią na piśmie (art. 318 k.p.k.).

Podkreślić należy, że ustawa przewiduje, iż okoliczności popełnienia przestępstwa mogą uzasadniać powołanie biegłego seksuologa do wydania kompleksowej opinii z biegłymi psychiatrami.