Kidyba Andrzej, Układ i organizacja depozytu papierów wartościowych – spółka akcyjna

Układ i organizacja depozytu papierów wartościowych – spółka akcyjna

Procedura zawiera opracowanie struktury i układu depozytu papierów wartościowych, w ramach którego dokonuje się proces dematerializacji akcji w spółce akcyjnej niebędącej spółką publiczną (jako alternatywa) oraz obligatoryjnie w spółce akcyjnej publicznej. Wskazano również poszczególne czynności, które składają się na instytucję dematerializacji akcji. Należą do nich, m.in. wybór podmiotu prowadzącego rejestr w trybie depozytowym, a także zawarcie umowy z tym podmiotem. Ukazano także skutki prawne wpisu do depozytu papierów wartościowych. Jednocześnie omówiono instytucję tajemnicy zawodowej.

Kierunek wprowadzonych reform doprowadził do włączenia tytułów uczestnictwa w spółce akcyjnej, tj. akcji do zaplanowanej uprzednio cyfryzacji obrotu gospodarczego. Wspomniana cyfryzacja została już zrealizowana w 2019 r. w odniesieniu do również obligatoryjnej i powszechnej dematerializacji obligacji.

Obowiązująca regulacja prawna dopuszcza dwa sposoby, (ściślej tryby) dematerializacji akcji: pierwszy w rejestrze akcjonariuszy; dotyczy on wyłącznie spółek akcyjnych niebędących spółkami publicznymi (por. art. 328^1-15 k.s.h.) oraz drugi w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Ten drugi jest alternatywą dla spółek akcyjnych niebędących spółkami publicznymi i jednocześnie stanowi obowiązek dla spółek publicznych. Oznacza to, że wszystkie akcje spółek publicznych mogą być zarejestrowane tylko w depozycie papierów wartościowych, niezależnie od tego czy występują w obrocie na rynku regulowanym czy też w ASO (por. art. 3 pkt 2 u.o.i.f.). Termin ASO należy interpretować jako alternatywny system obrotu, przez który rozumie się prowadzony poza rynkiem regulowanym wielostronny system kojarzący oferty kupna i sprzedaży instrumentów finansowych w taki sposób, że do zawarcia transakcji dochodzi w ramach tego systemu, zgodnie z określonymi zasadami oraz w sposób niemający charakteru uznaniowego (por. art. 3 pkt 2 u.o.i.f.).

Wprowadzona przez prawodawcę dematerializacja wszystkich akcji

spowodowała duże zmiany w zakresie funkcjonowania, w tym rozporządzania akcjami w spółkach akcyjnych.

Obowiązująca konstrukcja prawna dematerializacji akcji ogranicza do minimum skutki utraty dokumentów akcji, a także zdecydowanie ułatwia wypłaty dywidendy dla akcjonariuszy (por. art. 328¹⁰ k.s.h.). Jednocześnie wskutek utworzenia i funkcjonowania elektronicznego rejestru akcjonariuszy albo elektronicznego depozytu papierów wartościowych szybciej i prościej można ustalić krąg aktualnych akcjonariuszy.

Spółki akcyjne publiczne zostały wyłączone z obowiązku zawarcia umowy o rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych w terminie do dnia 1 marca 2021 r.(spółka publiczna nie może dokonywać rejestracji akcji w rejestrze akcjonariuszy). Jednakże z tym momentem, tj. z dniem 1 marca 2021 r. wszystkie akcje funkcjonujące w obrocie prawnym tracą ostatecznie formę dokumentu (por. art. 328§ 1 k.s.h.). W takiej rzeczywistości prawnej, także spółka publiczna będzie zobowiązana do wezwania akcjonariuszy aby złożyli papierowe dokumenty akcji w spółce.W przypadku spółek publicznych dematerializacja akcji przeprowadzana jest w oparciu o art. 5 i n. u.o.i.f.

Obowiązek rejestracji obejmuje zarówno akcje nowej emisji, a także wszystkie do tej chwili wyemitowane akcje spółek akcyjnych do tego momentu niezdematerializowane, czyli wydane w formie dokumentu. Nowelizacja wprowadzona przez prawodawcę objęła ponad 13,5 tys. podmiotów prawnych, przede wszystkim spółek akcyjnych funkcjonujących aktualnie w obrocie gospodarczym.

Na złożony proces dematerializacji akcji składa się kilka czynności, wśród, których można wskazać:

1. obowiązek założenia strony internetowej przez spółkę;

2. wybór podmiotu prowadzącego elektroniczny depozyt akcjonariuszy przez walne zgromadzenie akcjonariuszy w postaci podjętej uchwały

3. niezwłoczne zawarcie umowy z podmiotem prowadzącym depozyt akcjonariuszy, który na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2005, nr 183, poz. 1538, ze zm. z Dz. U. 2021, poz. 328; 355 dalej jako u.o.i.f.) jest uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (tryb depozytowy)

albo

w przypadku gdy walne zgromadzenie akcjonariuszy w myśl art. 328¹¹ k.s.h. podjęło uchwałę, w której zdecydowało o zarejestrowaniu akcji w elektronicznym depozycie papierów wartościowych w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi to wówczas spółka zawiera niezwłocznie umowę z podmiotem o rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (tryb nr 2 depozytowy).

Jak stanowi art. 328¹² k.s.h. akcje tej samej spółki nie mogą być zarejestrowane równocześnie w rejestrze akcjonariuszy i depozycie papierów wartościowych.

4. wezwanie spółki skierowane do akcjonariuszy (maksymalnie pięciokrotne) do złożenia papierowych dokumentów akcji w spółce akcyjnej;

5. przyjęcie papierowych dokumentów akcji od akcjonariuszy przez spółkę akcyjną;

6. przekazanie papierowych dokumentów akcji do podmiotu prowadzącego elektroniczny depozyt papierów wartościowych;

Z dniem 1 marca 2021 r. następuje utrata mocy obowiązującej księgi akcyjnej (por. art. 328³ k.s.h.).

W praktyce gospodarczej celem wprowadzonych zmian przez ustawodawcę w postaci dematerializacji akcji jest zastąpienie materialnej, ściślej realnej postaci papierów wartościowych zapisem w systemie teleinformatycznym.

Dematerializacja akcji ma charakter przymusowy i powszechny. W rezultacie takiej decyzji ustawodawcy z obrotu gospodarczego zostały wycofane wszystkie akcje w formie dokumentu. W myśl art. 328 § 1 k.s.h. akcje nie mają formy dokumentu. Przepisy o akcjach stosuje się odpowiednio do warrantów subskrypcyjnych, świadectw użytkowych, świadectw założycielskich i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub podziale majątku spółki (por. art. 328 § 2 k.s.h.).

Skutkiem prawnym takiej zmiany stanu prawnego jest zakaz emisji i wydawania akcji w formie dokumentu oraz rzeczywiste usunięcie takiej formy akcji z obrotu prawnego. W to miejsce został wprowadzony obowiązek ujawniania, (ściślej rejestrowania) akcji (i innych dokumentów) w elektronicznym rejestrze akcjonariuszy albo w elektronicznym depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (por. art. 328¹ k.s.h., art. 328¹² k.s.h.). Oznacza to, że spółki akcyjne są zobowiązane do prowadzenia elektronicznych rejestrów akcjonariuszy albo depozytów papierów wartościowych.

Dematerializacja akcji w spółce akcyjnej może odbywać się w trybie rejestrowym albo w trybie depozytowym. Pierwszy z nich opera się na art. 328i nast. k.s.h. (por. art. 328^1–15 k.s.h.), natomiast drugi tryb regulują normy prawne wskazane w u.o.i.f., w tym m.in., art. 4 i nast. u.o.i.f. (por. także art. 328¹¹ k.s.h.).

Reżim depozytowy odnosi się do zdematerializowanych akcji zarejestrowanych w depozycie papierów wartościowych w rozumieniu art. 3 pkt 21 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, jednakże w myśl art. 328¹¹ k.s.h. również może znaleźć zastosowanie wobec akcji zdematerializowanych w spółce akcyjnej niebędącej spółką publiczną. Oznacza to, że tryb depozytowy obejmuje zawsze zdematerializowane akcje spółek publicznych zgodnie z art. 4 pkt 20 u.o.p. Stanowi, on, że przez spółkę publiczną – należy rozumieć spółkę, której co najmniej jedna akcja jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzona do obrotu w alternatywnym systemie obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Równocześnie, tryb depozytowy może obejmować swym zakresem także zdematerializowane akcje spółek niebędących spółkami publicznymi, w sytuacji gdy taką decyzję w formie uchwały podejmą akcjonariusze na walnym zgromadzeniu (por. art. 328¹¹ k.s.h.). W praktyce gospodarczej dla takiej spółki akcyjnej niepublicznej oznacza to, że jej akcje będą zarejestrowane w depozycie papierów wartościowych i tym samym tryb depozytowy znajdzie zastosowanie w odniesieniu do akcji już wyemitowanych, jak również tych, które będą w przyszłości emitowane. W rezultacie, wszelkie czynności dotyczące tych akcji (w tym obrót prawny, ich zbycie i rozporządzanie) będą podlegały reżimowi prawnemu zawartemu w Dziale III, System depozytowo-rozliczeniowy (art. 45a–68 h) oraz m.in. art. 4-12 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Warto również zauważyć, że inną konsekwencją prawną przyjętego reżimu depozytowego w spółce akcyjnej niebędącej spółką publiczną jest to, że wykonywanie zarówno uprawnień korporacyjnych, jak i majątkowych przez akcjonariuszy objęte będzie również przepisami ustawy o obrocie instrumentami finansowymi.