Bełczącki Robert Marek, Uznanie orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 bez przeprowadzania specjalnego postępowania

Uznanie orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 bez przeprowadzania specjalnego postępowania

W myśl art. 30 ust. 5 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111, jeśli wynik sprawy przed sądem państwa członkowskiego Unii Europejskiej zależy od ustalenia, czy orzeczenie pochodzące z innego państwa członkowskiego podlega uznaniu, sąd ten uprawniony jest do rozstrzygnięcia kwestii uznania jako kwestii wpadkowej. Skutki uznania incydentalnego ograniczają się jedynie do danego postępowania. Nie oznacza to jednak, że rozstrzygnięcie sądu nie musi być brane pod uwagę w późniejszych postępowaniach, w których kwestia uznania podlegać będzie ponownie ocenie na podstawie art. 30 ust. 5 albo art. 30 ust. 3 rozporządzenia.

Przesłanki uznania orzeczenia sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz przeszkody do jego uznania uwzględniane są przez sąd krajowy z urzędu, niezależnie od wniosków i zarzutów stron. Ustalenie w przedmiocie uznania orzeczenia nie może być przyjęte jako bezsporne pomiędzy stronami, jeżeli jego przyznanie budzi wątpliwości.

Jeśli ustalenie w przedmiocie uznania orzeczenia stanowić ma jedynie przesłankę rozstrzygnięcia w innym postępowaniu, właściwość sądu przewidziana w art. 30 ust. 4 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 okazuje się bez znaczenia.

Definicję orzeczenia na potrzeby stosowania rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 zawiera art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia (por. wyrok TS z 15.11.2022 r., C-646/20, LEX nr 3430737).

Jeśli chodzi o rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa, uznaniu na podstawie tego rozporządzenia podlegają jedynie orzeczenia orzekające rozwód, separację albo unieważniające małżeństwo, a nie orzeczenia oddalające żądanie (por. motyw 9 preambuły tego rozporządzenia). Natomiast gdy chodzi o orzeczenia dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej, uznaniu na podstawie rozporządzenia podlegają nie tylko orzeczenia uwzględniające, ale także oddalające żądanie (por. Magnus / Mankowski / Walter Pintens, Brussels II bis Regulation (2012), art. 2, note 14, 15).

Jeżeli orzeczenie zawiera także rozstrzygnięcie w przedmiocie zobowiązania alimentacyjnego, w tej części może podlegać uznaniu na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009.

Orzeczenie, które podlegać ma uznaniu na podstawie przepisów rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 nie musi być prawomocne ani ostateczne.

Niemniej jeśli w państwie członkowskim pochodzenia, od orzeczenia, które podlegać ma uznaniu, wniesiony został zwyczajny środek zaskarżenia, sąd krajowy, przed którym powołano się na to orzeczenie, może zawiesić toczące się przed nim postępowanie, w całości lub części, na podstawie art. 33 lit. a rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111.

Obecnie z art. 2 ust. 1 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 wyraźnie wynika, że uznaniu na podstawie przepisów tego rozporządzenia nie podlegają orzeczenia sądowe, na mocy których zarządzone zostają środki tymczasowe lub zabezpieczające, wydane bez wezwania strony przeciwnej do stawiennictwa i wykonywane bez uprzedniego doręczenia tej stronie. Poprzednio na gruncie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L 338, s. 1, ze zm.) regułę tę przyjmowano w drodze wykładni celowościowej (por. wyrok TS z 21.05.1980 r., 125/79, ECR 1980/4-/1553, LEX nr 132870; por. K. Weitz, Autonomiczna wykładnia europejskiego prawa procesowego cywilnego – wprowadzenie i wyrok ETS z 21.05.1980 r. w sprawie 125/79 Bernard Denilauler przeciwko SNC Couchet Frères, EPS 2009/3, s. 55–58).

Uznaniu nie podlegają orzeczenia w przedmiocie uznania albo stwierdzenia wykonalności.

Uznaniu podlegać mogą wiążące w państwie pochodzenia dokumenty urzędowe i porozumienia dotyczące separacji i rozwodu oraz odpowiedzialności rodzicielskiej (art. 65 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111). Podstawy odmowy uznania dokumentu urzędowego lub porozumienia zostały przewidziane w art. 68 rozporządzenia.

W myśl art. 71 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111 wydane w innym państwie członkowskim orzeczenie, które podlegać ma uznaniu, nie może być w żadnym wypadku przedmiotem kontroli merytorycznej sądu krajowego.

Warunkiem uznania orzeczenia nieuprzywilejowanego jest przedstawienie dokumentów przewidzianych w art. 31 tego rozporządzenia, a orzeczenia uprzywilejowanego (art. 42 ust. 1 tego rozporządzenia) – dokumentów przewidzianych w art. 43 tego rozporządzenia.

Orzeczenie uznawane na podstawie przepisów rozporządzenia wchodzić musi w terytorialny, temporalny oraz przedmiotowy zakres zastosowania rozporządzenia.

Rozporządzenie stosuje się do orzeczeń wydanych przez sąd każdego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, z wyjątkiem Królestwa Danii (por. motyw 96 preambuły tego rozporządzenia).

Przedmiotowy zakres stosowania rozporządzenia określony został w art. 1 rozporządzenia – por. także wyroki TS: z 2.04.2009 r., C-523/07, ECR 2009/4A/I-2805-2856, LEX nr 488342; z 26.04.2012 r., C-92/12 PPU, ECR 2012/4/I-255, LEX nr 1164153; z 6.10.2015 r., C-404/14, ECR 2015/10/I-653, LEX nr 1812395; z 21.10.2015 r., C-215/15, ECR 2015/10/I-710, LEX nr 1813487; z 13.10.2016 r., C-294/15, ECR 2016/10/I-772, LEX nr 2122124; z 13.10.2016 r., C-294/15, ECR 2016/10/I-772, LEX nr 2122124; z 31.05.2018 r., C-335/17, ECR 2018/5/I-359, LEX nr 2496225.

Jeśli żądanie dotyczy całości orzeczenia, a uznanie części orzeczenia nie jest dopuszczalne, sąd może częściowo oddalić wniosek.

Niemniej uznanie części orzeczenia nie jest dopuszczalne względem orzeczenia zarządzającego powrót dziecka, bez środków tymczasowych, w tym środków zabezpieczających, zarządzonych w celu ochronienia dziecka przed poważnym ryzykiem, o którym mowa w art. 13 akapit pierwszy lit. b Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze 25.10.1980 r., Dz.U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528 ze. zm., (poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia) (art. 53 ust. 3 w zw. z art. 30 ust. 3 rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111).