Twarowski Adam, Ustawa o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwo pacjenta. Komentarz

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat obserwujemy istotny wzrost nakładów na opiekę zdrowotną, zarówno pochodzących ze środków publicznych, jak i prywatnych, oraz dynamiczny rozwój innowacyjnych technologii medycznych. Wzrost nakładów oraz postęp medycyny nie oznacza, że proporcjonalnie wzrasta dostępność do opieki zdrowotnej lub satysfakcja pacjentów. Koszty nowoczesnych terapii oraz wydatki na opiekę zdrowotną często rosną szybciej niż nakłady, a jednocześnie – wskutek braku odpowiedniej liczby personelu medycznego – dostępność do podstawowych świadczeń zdrowotnych może ulec ograniczeniu.

Stąd tak ważne staje się racjonalne gospodarowanie dostępnymi zasobami w opiece zdrowotnej oraz podnoszenie efektywności tej opieki w kierunku płacenia za efekt zdrowotny.

Z drugiej strony, rozwój medycyny, umożliwiający diagnozę już na bardzo wczesnym etapie oraz podniesienie skuteczności leczenia schorzeń w sposób umożliwiający wydłużenie życia pacjentów oraz poprawę jego jakości, generuje też nowe wyzwania – procesy lecznicze stają się bardziej złożone, przez co rośnie ryzyko występowania zdarzeń niepożądanych.

Na to wszystko nakłada się zwiększone zainteresowanie zarówno polityków, jak i obywateli opieką zdrowotną oraz dostępnością do opieki na odpowiednim poziomie, zwłaszcza po doświadczeniach związanych z okresem pandemii COVID-19.

Tematyka jakości nie jest nowa w polskim systemie opieki zdrowotnej, określone rozwiązania obowiązują już od wielu lat, takie jak np. system akredytacji, zgłaszanie i monitorowanie zdarzeń niepożądanych, ankiety satysfakcji pacjentów, wdrażanie rejestrów medycznych. Od lat trwały też prace nad wprowadzeniem w szerszym zakresie mierników jakości udzielanych świadczeń zdrowotnych oraz powiązaniem wynagrodzenia za udzielone świadczenia zdrowotne finansowane ze środków publicznych z efektywnością leczenia.

Już w 2016 r. podjęto działania w kierunku kompleksowego uregulowania zagadnień związanych z jakością opieki zdrowotnej w jednym akcie normatywnym (projekt założeń do projektu ustawy o jakości w ochronie zdrowia i bezpieczeństwie pacjentów przedstawiony przy piśmie Ministra Zdrowia z 13.01.2017 r.). Na bazie założeń do projektu ustawy o jakości w ochronie zdrowia i bezpieczeństwa pacjentów powstał pierwszy projekt ustawy (projekt ustawy z 22.07.2021 r.).

Burzliwe losy każdego z projektów aktów normatywnych w zakresie jakości w ochronie zdrowia pokazują, jakie emocje, ale i zapotrzebowanie społeczne, budzą projektowane rozwiązania legislacyjne w obszarze opieki zdrowotnej, jak nie zawsze zgodne są oczekiwania różnych grup interesariuszy: pacjentów, regulatora i płatnika, zarządzających podmiotami leczniczymi oraz personelu medycznego.

Projektując ustawę, prawodawca zdecydował się w jednym akcie normatywnym uregulować wiele kwestii związanych z jakością opieki zdrowotnej (autoryzacja, audyt wewnętrzny zarządzania jakością i bezpieczeństwem, akredytacja, zmiany prawne w zakresie rejestrów medycznych oraz wdrożenie wskaźników jakości opieki zdrowotnej). Ma to pozwolić w sposób kompleksowy i skoordynowany realizować priorytety polityki zdrowotnej w obszarze jakości poprzez określenie zadań, obowiązków i uprawnień poszczególnych podmiotów w zakresie monitorowania, oceny i poprawy jakości. Celem ustawodawcy jest zapewnienie pacjentom, osobom wykonującym zawód medyczny i podmiotom wykonującym działalność leczniczą dostęp do powszechnej, wiarygodnej, obiektywnej i porównywalnej informacji o jakości udzielanej opieki.

Analiza ustawy prowadzi do wniosku, że ma ona bardziej charakter porządkujący aniżeli nowatorski – zbiera w jednym akcie normatywnym oraz dookreśla regulacje dotychczas obowiązujące (jak akredytacja, która obejmuje połowę przepisów ustawy).

Istotną nowość stanowią natomiast przepisy – odnoszące się nie tylko do wybranych grup podmiotów udzielających świadczeń opieki zdrowotnej – dotyczące wdrożenia wskaźników oceny jakości opieki zdrowotnej oraz powiązania tych wskaźników z poziomem finansowania świadczeniodawców. Problem w tym, że regulacje te są niewystarczające – odstąpiono przecież od pomysłu sporządzania i publikacji raportów jakości, obejmujących wyniki badania jakości.

Mierzenie jakości bez upowszechniania informacji podmiotom leczniczym (w celu porównania się) i pacjentom (w celu dokonania wyboru podmiotu medycznego) nie służy promocji jakości oraz celowi ustawy. Miernikiem sukcesu w ochronie zdrowia powinien być wynik leczenia, a nie tylko spełnianie wymagań organizacyjnych i prawnych oraz dysponowanie wysokiej klasy sprzętem medycznym.

Wdrożenie jakości do polskiego systemu ochrony zdrowia sprowadza się więc do rozwiązań instytucjonalnych, nakierowanych bardziej na tworzenie standardów sprawdzania poziomu jakości (autoryzacja, akredytacja, badanie satysfakcji pacjenta), a zdecydowanie mniej na rozwiązania zogniskowane na promowanie wyników leczenia oraz opieki zdrowotnej.

Obok samych rozwiązań legislacyjnych, konieczne jest też stworzenie warunków służących wdrożeniu rozwiązań projakościowych w podmiotach udzielających świadczeń zdrowotnych. Przykładowo, nałożenie obowiązku wdrożenia wewnętrznego systemu zarządzania jakością i bezpieczeństwa pacjenta, bez określenia szczegółowych wymagań wobec tego systemu, a zwłaszcza bez wskazania dobrych praktyk w tym zakresie, może okazać się niewystarczające.

Czas pokaże, czy ustawa dokona przełomu w dziedzinie jakości w opiece zdrowotnej, czy też w praktyce zostanie sprowadzona do kolejnej procedury administracyjnej, której wdrożenie wynika z przepisów prawa. Wiele zależy od projektodawcy tej ustawy, jego zaangażowania w ten projekt oraz promocji jakości. Akty normatywne nie funkcjonują w próżni społecznej, wymagają odpowiedniego wdrożenia, popularyzacji. Z całą pewnością nie służy odpowiedniemu wdrożeniu ustawy brak na starcie aktów wykonawczych.