Partyk Aleksandra, Nadużycie prawa podmiotowego w sprawach o alimenty

Obecnie obowiązujący art. 144¹ k.r.o. przyznaje obowiązanemu prawo do uchylenia się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli ich żądanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (poza alimentami względem małoletniego dziecka). Zachowało zarazem aktualność dawniejsze orzecznictwo, opierające się na przyjęciu, że „w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.)” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, LEX nr 3342). Wśród okoliczności uzasadniających odmowę uwzględnienia żądania alimentacyjnego, z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, judykatura wskazuje rażące zaniedbywanie przez rodzica, żądającego następnie alimentów od dorosłych dzieci, obowiązków rodzicielskich względem tych dzieci, gdy były one jeszcze małoletnie. Natomiast sam w sobie konflikt rodzinny nie stanowi podstawy do odmowy alimentacji, zwłaszcza gdy żądającym alimentów jest pełnoletnie dziecko, niezdolne do samodzielnego utrzymania się. Okolicznością ocenianą powszechnie jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i przez to wyłączająca obowiązek alimentacyjny, jest popadnięcie przez żądającego alimentów w niedostatek z własnej winy, zwłaszcza w celu szykanowania obowiązanego do alimentacji. Natomiast uzależnienie od alkoholu lub środków odurzających nie uzasadnia odmowy alimentowania, bowiem zasady współżycia społecznego zawierają w sobie także element humanitaryzmu. O sprzeczności żądania alimentów z zasadami współżycia społecznego może świadczyć również pozostawanie małżonka rozwiedzionego w nowym związku, gdy żąda alimentów od byłego małżonka. Rażąco sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest także żądanie nadmiernych alimentów w zmowie z obowiązanym, celem pokrzywdzenia innej osoby (w tym przypadku stosować należy art. 5 k.c., a nie art. 144¹ k.r.o.).