Grzybczyk Katarzyna, Azjatycki soft power a prawo własności intelektualnej

Określenie soft power zostało zastosowane przez profesora Uniwersytetu Harwarda Josepha Nye pod koniec lat 80. XX w. Początkowo soft power miała być koncepcją analityczną wypełniającą lukę w sposobie myślenia o władzy, stopniowo jednak nabrała ona politycznego oddźwięku . Choć pierwotnym kontekstem była analiza potęgi amerykańskiej (której wieszczono wówczas upadek), to okazało się, że koncepcja soft power zakorzeniła się w stosunkach międzynarodowych i znalazła zastosowanie także poza Stanami Zjednoczonymi.

Soft power polega na zdolności przyciągania i przekonywania do swoich racji, podczas gdy twarda siła opiera się na zdolności do wywierania nacisku. Wyrasta ona zatem z potęgi militarnej lub gospodarczej kraju, zaś miękka siła wynika z atrakcyjności kultury, ideałów politycznych i polityki danego kraju . Soft power opiera się na założeniu, że państwa powinny być proaktywne w zarządzaniu nią, a nie tylko czekać, aż coś się wydarzy: dzięki umiejętnemu wykorzystaniu zasobów kulturowych, wartości i instytucji państwo ma możliwość realizacji agendy w instytucjach międzynarodowych, prezentowania atrakcyjnego modelu gospodarczego lub skuteczniejszego realizowania swoich interesów. Wykorzystanie miękkiej siły opiera się na międzynarodowej wymianie kulturalnej, współpracy i dyplomacji kulturalnej, pomocy gospodarczej i technologicznej, wszystkim, co ma zbudować pozytywny wizerunek kraju i zainteresowanie obcokrajowców .

Początkowo koncepcja soft power spotkała się z niezrozumieniem, żeby nie powiedzieć z niechęcią, zwłaszcza w niektórych kręgach politycznych i wojskowych, głównie dlatego, że była „miękka”. Jednak z czasem zaczęto dostrzegać jej wartość, zwłaszcza w państwach azjatyckich. Docenienie soft power nie oznacza odrzucenia hard power, tego nie zrobi żadne państwo ani żaden polityk. Obecnie w stosunkach międzynarodowych funkcjonuje termin „smart power” (z ang. inteligentna siła) na określenie inteligentnej integracji i łączenia w sieć dyplomacji, obrony, rozwoju i innych narzędzi „twardej” i „miękkiej” siły .

Mimo iż wskazane określenia narodziły się w Stanach Zjednoczonych , to akurat amerykańscy politycy posługują się nimi rzadko w ostatnich czasach, w przeciwieństwie do przywódców azjatyckich, którzy miękką siłę i zarządzanie wizerunkiem państwa postrzegają jako skuteczny sposób na realizację celów polityki zagranicznej, pomoc w zdobywaniu przyjaciół i sojuszników, budowanie zrozumienia dla międzynarodowej pozycji krajów i realizację ich programu . W dobie globalnej informacji miękkie źródła władzy, takie jak kultura, wartości polityczne i dyplomacja, są częścią tego, co buduje wielkie mocarstwo. Wskazuje się, że sukces zależy nie tylko od tego, czyja armia zwycięży, ale także od tego, czyja historia zwycięży .

Rudyard Kipling powiedział kiedyś słynne słowa: „Och, Wschód to Wschód, a Zachód to Zachód i nigdy się nie spotkają” . I choć przez dziesięciolecia była to prawda, to m.in. dzięki soft power Wschód i Zachód zbliżyły się do siebie i mają coraz więcej wspólnych płaszczyzn . Dlatego uważam, że warto pilnie obserwować państwa azjatyckie, które stają się lub już są istotnymi graczami na arenie międzynarodowej, niekoniecznie albo nie tylko ze względu na swój potencjał militarny. Udane próby podbicia świata za pomocą swoich pomysłów, modeli, wartości, kultury okazały się dużo bardziej skuteczne niż ciągłe powracanie do przeszłości i domaganie się zadośćuczynienia za prawdziwe lub nieprawdziwe krzywdy.

Niniejsze opracowanie skupia się, co do zasady, na jednym elemencie soft power, czyli własności intelektualnej lub szerzej – na dobrach niematerialnych, które są podstawą koncepcji miękkiej siły. Nie ukrywam, że świadoma i celowa polityka państw azjatyckich wykorzystująca własność intelektualną (i ją wzmacniająca), robi na mnie wrażenie, nawet jeśli niekoniecznie jestem odbiorcą określonych dóbr.

Nie oznacza to jednak, że nie dostrzegam odmiennego, niż nasze, podejścia do kwestii takich jak prawa kobiet, mniejszości seksualnych czy religijnych i innych problematycznych zagadnień. Ale nie o tym jest ta książka.

Recenzentem niniejszego opracowania jest Pan Profesor Kamil Zeidler, m.in. dyrektor Centrum Studiów Azji Wschodniej Uniwersytetu Gdańskiego, któremu chciałabym bardzo podziękować za przemiłą recenzję oraz cenne wskazówki merytoryczne. Dzięki nim udało mi się, mam nadzieję, uniknąć „europejskiego egocentryzmu”.