Pietrzkowski Henryk, Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych

Sprawy cywilne są rozpoznawane według przepisów o postępowaniu cywilnym, uregulowanym w zasadzie przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Istotnym elementem tego postępowania są czynności procesowe jego uczestników, a szczególnie stron postępowania cywilnego. Prawo postępowania cywilnego w przypadku niektórych czynności dokonywanych przez pełnomocników zawodowych stawia wysokie wymagania profesjonalne (np. czynności objęte przymusem adwokacko-radcowskim). W spełnieniu tych wymagań ma pomóc niniejsza książka, której tematyka została przedstawiona w sposób praktyczny, z pominięciem rozważań teoretycznych i w zasadzie – zachowując określone ramy opracowania – bez cytowania poglądów przedstawicieli nauki.

Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych to publikacja przygotowana dla praktyków: adwokatów, radców prawnych, radców Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, rzeczników patentowych, aplikantów adwokackich i radcowskich, występujących przed sądami w sprawach cywilnych. Przydatna jest dla sędziów i ich asystentów, referendarzy i aplikantów sądowych, a także innych prawników zajmujących się stosowaniem prawa. Służy również studentom i uczestnikom seminariów uniwersyteckich, poszukującym wiedzy wykraczającej poza standardowy podręcznik z postępowania cywilnego.

W książce zostały omówione najistotniejsze czynności dotyczące wszczęcia procesu, dochodzenia roszczeń i ich zabezpieczenia, obrony pozwanego, terminów procesowych, a także czynności związane z wydanymi przez sąd orzeczeniami merytorycznymi i formalnymi (m.in. wnioski o uzupełnienie, sprostowanie i wykładnię orzeczeń) oraz ich zaskarżeniem. W szerokim zakresie są omówione uprawnienia i obowiązki ciążące na stronach, szczególnie ich zawodowych pełnomocników w skomplikowanej (zwłaszcza po ostatnich zmianach w 2023 r.) procedurze, według której prowadzone i rozstrzygane są sprawy cywilne (system koncentracji materiału procesowego). W książce wiele miejsca poświęcono środkom zaskarżenia zwykłym, szczególnym i nadzwyczajnym, ze wskazaniem ich konstruowania w sposób profesjonalny.

Czynności procesowe omówiono w ujęciu praktycznym, ze wskazaniem przykładów czynności podejmowanych w określonych sytuacjach procesowych, a w przypadku niektórych pisemnych czynności procesowych zaprezentowano wzory. Ich pełny zakres Czytelnik odnajdzie w publikacji Wzory pism procesowych w sprawach cywilnych, gospodarczych i rejestrowych, Warszawa 2016, opracowanej przez D. Bugajnę-Sporczyk, H. Pietrzkowskiego i T. Żyznowskiego, stanowiącej kontynuację dotychczasowych dziewięciu wydań tego opracowania.

Książka w obecnym – siódmym – wydaniu podobnie jak w poprzednich, objaśnia krok po kroku postępowanie cywilne z punktu widzenia obowiązków i uprawnień zawodowego pełnomocnika procesowego. W wielu fragmentach została rozbudowana i znacznie zmieniona w związku z koniecznością przystosowania jej treści do nowego stanu prawnego ukształtowanego w okresie ostatnich trzech lat, zwłaszcza przez ustawy zmieniające Kodeks postępowania cywilnego z 9.03.2023 r. (Dz.U. poz. 614) i 7.07.2023 r. (Dz.U. poz. 1860). Z tych względów w rozdziale „System gromadzenia materiału procesowego” omówiono wymagania w zakresie prezentowania materiału procesowego przez strony w systemie koncentracji materiału procesowego, wskazując na ich odmienny charakter w stosunku do reguł prekluzji procesowej oraz dyskrecjonalnej władzy sędziego. Omówiono skutki procesowe wynikające z niedostosowania czynności procesowych stron do zmienionej procedury. Praktycznym komentarzem objęto zmiany dotyczące doręczeń, w tym elektronicznych, także przez portal informacyjny, oraz pełnomocnikowi do doręczeń. Omówiono nowe wymagania dotyczące sposobu konstruowania pisma procesowego wnoszonego przez zawodowego pełnomocnika, a kwestie związane z pozwem, powództwem i powództwem wzajemnym, opatrzone uwagami dotyczącymi pisma niebędącego pozwem oraz powództwa oczywiście bezzasadnego, rozszerzone zostały przez wskazanie uprawnień i obowiązków pełnomocnika zawodowego w zakresie zgłaszania zarzutów procesowych i materialnoprawnych. Omówiono znowelizowane przepisy dotyczące składu sądu w postępowaniu w sądzie pierwszej i drugiej instancji, wyłączenia sędziego, posiedzeń sądowych (jawne, niejawne, przygotowawcze, zdalne), planu i przebiegu rozprawy oraz udzielenia zabezpieczenia. Uwzględniono nowe regulacje dotyczące środków zaskarżenia. Szczególnego znaczenia nabierają zmiany w zakresie konstruowania zarzutów apelacyjnych oraz dotyczące rodzajów zażaleń ze wskazaniem właściwości i składu sądu rozpoznającego zażalenie. Obecnie w postępowaniu rozpoznawczym wyróżnić można aż pięć rodzajów zażalenia (zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji, zażalenie do sądu drugiej instancji na postanowienie sądu pierwszej instancji, zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji, tzw. kasatoryjne do Sądu Najwyższego oraz zażalenie wniesione jedynie w celu zwłoki w postępowaniu).

Zmieniony został rozdział poświęcony kosztom postępowania, przez całościowe omówienie tej problematyki.

Wskazując na obowiązek sądu udzielania stronom pouczeń odnośnie do czynności procesowych, a także – stanowiący novum w krajowej procedurze cywilnej – obowiązek pouczenia o prawdopodobnym wyniku sprawy oraz uprzedzenia stron o możliwości podjęcia rozstrzygnięcia na innej podstawie prawnej, omówiono skutki zaniedbań sądu w tym zakresie, z jednoczesnym wskazaniem na zaniedbania stron powodujące utratę prawa do powoływania się na uchybienia procesowe sądu.

Wskazano – w kontekście systemu prekluzji dowodowej, obowiązującej w postępowaniu w sprawach gospodarczych – na odrębne regulacje dotyczące pozwu i odpowiedzi na pozew, powództwa wzajemnego, przedmiotowej i podmiotowej zmiany powództwa, a także ograniczeń dowodowych związanych z przewidzianą w tym postępowaniu możliwością zawarcia przez strony umowy dowodowej. Odrębne regulacje obowiązujące w tym postępowaniu umiejscowiono w odpowiednich rozdziałach książki.

Do licznie powołanych orzeczeń Sądu Najwyższego zostały dodane nowe, wydane w latach 2020–2023, mające istotne znaczenie dla przebiegu postępowania w sprawach cywilnych.

W książce, zważywszy na konieczność zachowania wyznaczonych dla niej ram, podobnie jak w poprzednich wydaniach, co do zasady nie jest powoływana literatura. Nieliczne wyjątki w tym zakresie dotyczą instytucji, których praktyczne omówienie wymagało odesłania do opracowań doktrynalnych. Powołano także wybrane artykuły omawiające nowe regulacje wprowadzone przez wspomniane ustawy z 9 marca i 7 lipca 2023 r.

Komplementarny charakter wobec niniejszego opracowania ma ósme wydanie mojej książki Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2021, której treść, mimo zmieniającego się stanu prawnego, w szerokim zakresie nadal jest aktualna.

Opracowanie uwzględnia stan prawny oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego na 2 stycznia 2024 r.

Henryk Pietrzkowski