Gołba Zdzisław, Dochodzenie roszczeń przez poszkodowanych w wypadkach drogowych

Tytuł pracy wymaga choćby pobieżnego wyjaśnienia, dlaczego poszkodowani w wypadkach drogowych, a także w innych zdarzeniach objętych obowiązkowym ubezpieczeniem OC, są również poszkodowanymi w swoich roszczeniach o naprawienie wyrządzonej im szkody.

Składa się na to wiele przyczyn, zarówno w zakresie unormowań prawnych, jak i filozofii widzenia obowiązku naprawienia szkody – widzenia humanistycznego, przyjaznego poszkodowanemu bądź wyrachowanego skalą przeciętności.

Unormowania prawne statuujące obowiązek naprawienia szkody poniesionej przez osobę – niezależnie od występujących trendów nowelizacyjnych – zawsze pozostaną rozwiązaniami ułomnymi, umożliwiającymi ich dostosowanie do sposobu widzenia obowiązku naprawienia szkody. Dlatego humanistyczne widzenie tego obowiązku jest z pewnością bliższe poszkodowanym i może spełniać ich oczekiwania. Zapewne nie bez znaczenia pozostaje przejęcie obowiązku naprawienia szkody (od sprawcy) przez potężne korporacje ubezpieczeniowe, dysponujące znacznymi środkami finansowymi i bardzo sprawnymi zespołami pracowników działających w interesie swojego pracodawcy. Jeśli wobec takiego „giganta” staje poszkodowana osoba fizyczna z żądaniem obowiązku naprawienia wyrządzonej jej szkody, to napotyka bardzo wiele trudności.

Również procedura cywilna nie jest przychylna poszkodowanemu. Wprawdzie sprawca szkody, a w jego imieniu ubezpieczyciel OC, ma obowiązek jej naprawienia, ale w ramach procesu cywilnego obowiązek naprawienia szkody przekształca się w uprawnienie do żądania od poszkodowanego udokumentowania każdego szczegółu żądanego świadczenia. W efekcie żądanie poszkodowanego zostaje ocenzurowane wymogami ubezpieczyciela, a obowiązek naprawienia szkody – w jego podstawowym wymiarze zadośćuczynienia i stosownego odszkodowania – pozostaje nadal obowiązkiem fakultatywnym.

Trudną sytuację proceduralną poszkodowanych w wypadkach drogowych z pewnością jeszcze pogłębia zasada pełnej kontradyktoryjności stron procesowych.

Wprawdzie od piątego wydania niniejszej publikacji nie upłynęło zbyt wiele czasu, bo zaledwie trzy lata, ale przy nieustannych zmianach legislacyjnych i w zakresie tematyki tej publikacji ukazały się akty prawne, które wymagają uwzględnienia w odpowiednich rozdziałach. Dotyczy to także orzecznictwa Sądu Najwyższego z tego okresu. W ramach nowelizacji Kodeksu cywilnego istotne znaczenie może mieć uzupełnienie art. 446 k.c. o § 4, statuujący uprawnienie osób bliskich zmarłego do żądania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Z orzeczeń Sądu Najwyższego na uwagę zasługuje uchwała pełnego składu Izby Cywilnej z 15.05.2009 r., III CZP 140/08 (OSNC 2009/10, poz. 132) stwierdzająca, że zasiłku pogrzebowego wypłacanego rodzinie zmarłego przez ZUS nie należy zaliczać na poczet należności, do której zgodnie z art. 446 § 1 k.c. zobowiązany jest sprawca szkody.

Ustawodawca dokonał nieco zmian w procedurze cywilnej, która nakłada dodatkowe obowiązki na strony procesu już na etapie opracowania pozwu. Zgodnie z ustawą z 10.07.2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1311 ze zm.) wprowadzona została możliwość rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, jeżeli spełnione zostały przesłanki, które na to pozwalają. Jeżeli wnoszący pozew uważa, że rozprawa powinna być przeprowadzona, to w pierwszym piśmie procesowym taki wniosek powinien złożyć (art. 148¹ § 3 k.p.c.). W pozwie wymagana jest również informacja, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego sposobu polubownego rozwiązania sporu (art. 187 § 1 pkt 3 k.p.c.).

Zasygnalizować także należy ważną praktyczną zmianę art. 115 k.c., wprowadzoną ustawą z 16.12.2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (Dz.U. poz. 2255), obowiązującą od 1.01.2017 r.: „Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę, termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą”.

Znaczący wzrost liczby pojazdów samochodowych usprawiedliwia także szersze zainteresowanie postępowaniami odszkodowawczymi osób poszkodowanych w wypadkach drogowych. Należy zatem podkreślić pozytywny wynik spadku liczby zdarzeń drogowych przy równoczesnym znaczącym wzroście liczby pojazdów samochodowych na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat. Zatem wzrost liczby pojazdów samochodowych powinien zwiększyć fundusz ubezpieczycieli z tytułu składek OC przy równoczesnym zmniejszeniu się liczby wypadków drogowych. Taka sytuacja z kolei powinna zdecydowanie wpłynąć na zwiększenie funduszu opłat OC posiadaczy pojazdów samochodowych. Niestety w postępowaniu likwidacyjnym ubezpieczycieli trudno zauważyć, aby na tym etapie należności osób poszkodowanych z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowań stanowiących kompensatę doznanej krzywdy były uwzględniane. Również w orzecznictwie sądowym niemal w każdym wyroku w sprawie osób poszkodowanych w wypadkach drogowych powoływana jest zasada kompensacji doznanej krzywdy, lecz tak ograniczona, aby odpowiadała przeciętnej stopie życia lub poziomowi życia społecznego bądź innym podobnym miernikom. Ten sposób ustalania wysokości zasądzonego zadośćuczynienia lub odszkodowania z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej pozbawia osoby poszkodowane takich należności, jakie powinny otrzymać zgodnie z zasadą pełnej kompensacji doznanej krzywdy.

Upływ czasu od daty wypadku do daty powiadomienia ubezpieczyciela o wypadku jest różnie postrzegany w orzecznictwie i przez ubezpieczycieli, co również prowadzi do zaniżenia zadośćuczynienia i odszkodowania.

Kwestie te zostały bliżej zilustrowane stosownym orzecznictwem sądowym w dodatkowo wprowadzonych do rozdziałów II i III oddzielnych podpunktach.

W pracy dodany został rozdział VIII dotyczący zadośćuczynienia dla najbliższych członków rodziny poszkodowanego w razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia powodujących zerwanie więzi rodzinnych przez poszkodowanego (nowy art. 446² k.c.).

Winienem także serdeczne podziękowania Pani Mecenas Justynie Kaczmarczyk za okazaną pomoc w poszukiwaniu materiału źródłowego.