Małecki Paweł, Dotacje w prawie podatkowym. Dokumentacja i rozliczanie

Różnego rodzaju dotacje, subwencje i dopłaty przysparzają obdarowanemu korzyści finansowych, stanowiąc rodzaj pomocy publicznej dla przedsiębiorców.

Dotacjami nazywa się wypłacane ze środków publicznych kwoty mające charakter jednostronnego świadczenia na rzecz podmiotów i innych instytucji spoza sektora publicznego oraz mające taki sam charakter przepływy pieniężne między różnymi podmiotami sektora publicznego. Pojęcie "jednostronne świadczenie" nie oznacza, że podmiot (instytucja) otrzymujący dotację nie przyjmuje na siebie żadnych obowiązków. Wręcz przeciwnie, przekazanie dotacji zwykle zobowiązuje podmiot dotowany do podjęcia pewnych działań (przedsięwzięć). Istotne jest jednak to, że działania te nie są świadczeniem na rzecz podmiotu udzielającego dotacji. Wyróżniamy dwa zasadnicze rodzaje dotacji: przedmiotowe i podmiotowe.

Dotacją przedmiotową nazywa się dotację udzielaną wszystkim podmiotom wytwarzającym pewien rodzaj towarów lub usług. Cechą charakterystyczną dotacji przedmiotowej jest to, że jej wielkość dla konkretnego podmiotu obliczana jest jako iloczyn wielkości produkcji dotowanego wyrobu (usługi) i jednolitej dla wszystkich producentów stawki dotacji. Dotacje przedmiotowe były (a w pewnym zakresie są również obecnie) instrumentem pozwalającym na stosowanie cen urzędowych, a więc maksymalnych cen ustalanych w drodze administracyjnej. Jest oczywiste, że stosowanie cen urzędowych ma jakikolwiek sens tylko wówczas, gdy ich poziom zostanie ustalony poniżej wielkości, jaka ustaliłaby się na rynku, gdyby nie dokonano administracyjnej ingerencji. Jeśli jednak wprowadzenie ceny urzędowej (zwykle uzasadniane racjami społecznymi) ma nie doprowadzić do zaniku tej produkcji (kto chciałby produkować towary lub usługi, na których nie można zarobić?), uzupełnieniem urzędowej regulacji cen muszą być instrumenty zapewniające, że ktoś produkty te będzie wytwarzał. Można to osiągnąć albo nakazując produkcję (co jest rozwiązaniem z zupełnie innej epoki), albo właśnie wprowadzając dotacje przedmiotowe, czyli wyrównując producentom straty wynikające z obowiązku stosowania zaniżonych cen.

Szczególnym i bardzo popularnym rodzajem dotacji są środki finansowe pochodzące z funduszy europejskich. Środki finansowe Unii Europejskiej gromadzone są przez państwa członkowskie i przekazywane do unijnego budżetu. Według prawa środki te stanowią zasoby własne Unii Europejskiej. Środki w budżecie Unii Europejskiej pochodzą z trzech podstawowych źródeł:

Unia przeznacza uzyskiwane środki przede wszystkim na realizację wspólnej polityki rolnej (w tym rybactwa i rybołówstwa), a także polityki spójności, które mają pomóc w podniesieniu konkurencyjności Unii Europejskiej oraz wpłynąć pozytywnie na rozwój m.in. rolnictwa, kultury, infrastruktury, szkolnictwa, wymiaru bezpieczeństwa. Z budżetu finansowane są również koszty administracyjne utrzymania instytucji Unii Europejskiej oraz pomoc humanitarna i rozwojowa dla krajów spoza Unii Europejskiej. Poniższy wykres przedstawia te dziedziny, na które obecnie wydawane są unijne pieniądze. W aktualnym okresie programowania 2007-2013 po raz pierwszy w historii Unii Europejskiej mamy do czynienia z sytuacją, w której środki na wsparcie konkurencyjności i spójności przewyższają fundusze na rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich.

Dotacja, którą może otrzymać przedsiębiorca, gmina, szkoła, organizacja pozarządowa itp., nie pochodzi w całości ze środków Unii Europejskiej, lecz częściowo finansowana jest ze środków krajowych. Jest to zgodne z jedną z zasad polityki spójności, a mianowicie z zasadą dodatkowości. W praktyce zasada ta oznacza, że władze krajowe muszą wydać rocznie około 1% PKB na współfinansowanie 3,5-4% PKB pochodzących z Unii Europejskiej (czyli na każdą złotówkę dotacji wydaną przez władze krajowe przypadają 4 złote otrzymane z Unii Europejskiej). Z punktu widzenia projektu realizowanego przez podatnika całkowite dofinansowanie, jakie można uzyskać ze środków unijnych, to 85%.

Polityka spójności na lata 2007-2013 ma na celu zwiększenie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia we wszystkich regionach i miastach Unii Europejskiej. Realizowana jest przede wszystkim dzięki dwóm funduszom strukturalnym, tj.: Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS) oraz Funduszowi Spójności (FS).

Największym funduszem jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Jego celem jest wspieranie regionów, a dokładniej wyrównywanie różnic w stosunku do regionów bogatszych, lepiej rozwiniętych. Fundusz ten finansuje wszystkie programy unijne, które mają na celu pomoc opóźnionym w rozwoju regionom. Poniżej przedstawiamy dziedziny, które mogą być finansowane z tego Funduszu:

Dzięki inwestycjom w wyżej wymienionych dziedzinach finansowanych z EFRR, Unia Europejska wspiera rozwój i tworzenie nowych miejsc pracy, a także wpływa pozytywnie na rozwój gospodarki.

Europejski Fundusz Społeczny najczęściej kojarzy się z możliwością finansowania szkoleń, warsztatów, wspieraniem zatrudnienia itp. W istocie EFS został stworzony po to, aby poprawić jakość i dostępność miejsc pracy i możliwości zatrudnienia w Unii Europejskiej. Fundusz ten zajmuje się następującymi dziedzinami:

Fundusz Spójności wspiera dwa sektory: środowisko i transport. Co ciekawe, od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 r. Polska otrzymała najwięcej środków z tego funduszu wśród wszystkich członków Unii. Z Funduszu Spójności można otrzymać dofinansowanie na duże projekty inwestycyjne z zakresu ochrony środowiska. Głównymi odbiorcami pomocy w ramach Funduszu Spójności są jednostki samorządu terytorialnego, tworzone przez nie związki gmin lub inne podmioty publiczne, np. przedsiębiorstwa komunalne będące własnością gminy. Fundusz ten wspiera następujące dziedziny:

Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej, lecz nie zalicza się do funduszy strukturalnych. Pomoc z Funduszu Spójności otrzymują kraje, a nie regiony, tak jak to jest w przypadku EFS i EFRR. Środki Funduszu Spójności są kierowane do państw członkowskich, w których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% średniej w państwach Unii Europejskiej.

Zupełnie innym rodzajem funduszy są Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i Europejski Fundusz Rybacki (EFR). Pomoc finansowa, którą można uzyskać z tych źródeł, związana jest z prowadzeniem Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, nie zaś polityki regionalnej.