Doczekalska Agnieszka, Język prawny w tworzeniu i transpozycji prawa Unii Europejskiej. Procesy hybrydyzacji

„Zjednoczona w różnorodności” – motto Unii Europejskiej wyraża jej istotę, polegającą na tworzeniu nowej jakości z poszanowaniem bogactwa kultur, tradycji i języków państw członkowskich . Unijna dewiza przywodzi również na myśl wyraz „hybryda”, który definiowany jest jako „coś, co składa się z różnych elementów” . Unijnego motta użyto dopiero w 2000 r., jednak pierwsze Wspólnoty Europejskie, których powstanie zapoczątkowało proces jednoczenia, nie pojawiły się w próżni. Kształtowane były przez państwa założycielskie, a potem również przez przystępujące do Wspólnot kolejne państwa członkowskie. Prawo wspólnotowe, a następnie unijne, nie tylko wypełnia luki poprzez regulację nowych obszarów, ale również wprowadza rozwiązania prawne w oparciu o już istniejące prawo krajowe, a nawet poprzez bezpośrednie odwołania do krajowych pojęć prawnych. Unijne prawo wtórne nie tylko nie powstaje w próżni, ale nie jest też w próżni stosowane. Staje się integralną częścią prawa państw członkowskich. Obowiązuje bezpośrednio na terytorium tych państw lub jest transponowane do systemu prawa krajowego poprzez uchwalanie aktów prawnych przez państwa członkowskie. Prawo unijne oddziałuje na prawo krajowe, ale podlega także wpływom ze strony systemów prawa krajowego, zachowując przy tym swoją autonomiczność. Wzajemne oddziaływanie na siebie powoduje, że zarówno prawo krajowe, jak i prawo unijne może podlegać procesom hybrydyzacji.

Wspomniane motto Unii Europejskiej „Zjednoczona w różnorodności” jest realizowane również w polityce językowej UE i oddaje w pełni paradoksy, którym muszą stawić czoła legislatorzy zarówno tworzący prawo UE, jak i transponujący je do systemów prawnych państw członkowskich, a także krajowi i unijni sędziowie ustalający znaczenie wielojęzycznych aktów prawnych UE.

Prawo unijne tworzone jest w 24 językach urzędowych UE w taki sposób, aby można było je stosować jednolicie w 28, a po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej w 27 państwach członkowskich z jednoczesnym poszanowaniem krajowych tradycji prawnych. Pojęciowo autonomiczne prawo unijne redagowane jest w językach, które służą również tworzeniu prawa krajowego państw członkowskich. Jaka wobec tego powstaje relacja między językami prawnymi prawa krajowego państw członkowskich i prawa UE oraz czy w ogóle możliwe jest odróżnienie języka prawa unijnego od języka prawa krajowego, skoro podstawą ich kształtowania są te same języki ogólne?

W celu odpowiedzi na te pytania przedmiotem analiz uczyniono język wtórnego prawa UE oraz język krajowych aktów transponujących dyrektywy. Przedmiotem badań jest język prawny i tekst aktu prawnego oraz procesy, jakim podlegają podczas tworzenia aktu prawnego.

Z uwagi na przedmiot badań ich podjęcie wymagało skorzystania nie tylko z metod nauki prawa, ale także z metodologii innych dyscyplin badawczych, zwłaszcza językoznawstwa i teorii przekładu. Interdyscyplinarność badań powoduje konieczność wyjaśnienia, jak rozumiane są podstawowe dla analiz terminy, którymi posługuje się kilka dyscyplin nie zawsze nadając im takie samo znaczenie, oraz terminy, które zostały przeniesione na grunt nauki prawa z innych dyscyplin. Tymi terminami w szczególności są:

W dalszej części monografii wybory terminologiczne oraz analizy znaczeniowe wymienionych terminów zostaną przedstawione szczegółowo.

Aby odpowiedzieć na pytania o relacje między językami prawnymi państw członkowskich a językiem aktów prawa unijnego oraz o możliwość ich odróżnienia, badania oparto na następujących założeniach:

Założenie 1: pojęcie odróżnia się od terminu (wyrazu lub wyrażenia).

Założenie 2.1: język prawny, tj. język aktów prawnych, jest odmianą języka ogólnego.

Założenie 2.2: w ramach języka ogólnego może wyodrębnić się więcej niż jeden język prawny.

Założenie 2.3: liczba odmian języków prawnych wyodrębnionych w ramach jednego języka ogólnego A zależy od liczby systemów prawnych, w których akty prawne są autentyczne w języku ogólnym A. Najczęściej, choć nie zawsze , język ogólny, w którym autentyczne są akty prawne danego państwa lub organizacji, jest również językiem urzędowym tego państwa lub instytucji danej organizacji.

Założenie 3.1: każdy system prawny ma swój własny system pojęciowy, wobec tego:

Założenie 3.2: każdy system prawny ma swój własny język prawny, wobec tego:

Założenie 3.3: język prawny danego systemu prawnego ma własną terminologię.

Pierwsze założenie nie zawsze jest przyjmowane w polskiej teorii i dogmatyce prawa. Lektura prac naukowych z obszaru prawa wykazuje, że nierzadko wyrazy „pojęcie” i „termin” używane są zamiennie. Niektórzy autorzy otwarcie deklarują, że traktują te dwa słowa jako synonimy . Nie zawsze odróżnienie pojęcia od terminu jest niezbędne dla przeprowadzenia analiz prawnych. Jednak w celu przeanalizowania wzajemnych wpływów języków prawa krajowego i unijnego oraz zbadania przenikania się znaczeń, terminów i pojęć między systemami prawnymi przyjęcie tego odróżnienia jest nieodzowne.

W obszarze nauki prawa na konieczność odróżnienia pojęcia i terminu zwracają uwagę autorzy, którzy zajmują się zagadnieniem tworzenia prawa i redagowania tekstów aktów prawnych . Zatem tematyka tej monografii uzasadnia przyjęcie pierwszego założenia. Rodzaje relacji między pojęciem a terminem oraz wyjaśnienie, jak rozumiane są te dwa wyrazy zawarto w rozdziale 2. Przyjęcie, że pojęcie należy odróżnić od terminu pozwoliło postawić tezę, że procesy hybrydyzacji tekstów prawnych mogą zachodzić na poziomie terminologicznym lub pojęciowym.

Istnienie języka prawnego jako języka aktów prawnych jest szeroko przyjmowane w polskiej teorii prawa od czasu wprowadzenia przez B. Wróblewskiego odróżnienia języka prawnego od języka prawniczego (założenie 2.1.). Rozróżnienie to stanowi punkt wyjścia również wtedy, gdy stawiane jest pytanie o istnienie języka prawnego lub gdy wyróżniane są kolejne rodzaje języków w obszarze prawa . Najczęściej uznaje się, że język prawny jest odmianą języka naturalnego, któremu przeciwstawia się język sztuczny . W tej monografii jednak przyjęto inną terminologię i założono, że język prawny jest odmianą języka ogólnego. Nie oznacza to, że odrzucono założenie, iż język prawny jest odmianą języka naturalnego. Zmiana terminologiczna jest spowodowana przedmiotem badań, którym jest, obok krajowego języka prawnego, również język prawny aktów prawnych UE. Za języki naturalne uznaje się z reguły spontanicznie ewoluujące języki etniczne. Przyjęcie, że unijne akty prawne są tworzone w językach etnicznych państw członkowskich nie jest precyzyjne, przede wszystkim w odniesieniu do języków, które mają status języków urzędowych w więcej niż jednym państwie. Językiem urzędowym instytucji unijnych jest bowiem, na przykład, ogólny język angielski, a nie etniczny maltański język angielski i etniczny irlandzki język angielski. Szczegółowe wyjaśnienie wyborów terminologicznych w tym zakresie oraz przegląd ujęć języka prawnego zawarto w rozdziale 1.

Możliwość wyodrębnienia w ramach jednego języka ogólnego kilku języków prawnych (założenia 2.2. i 2.3.) jest potwierdzana przez wyniki badań lingwistycznych. Korpusowe badania porównawcze języka prawnego polskich aktów prawnych oraz języka polskich wersji aktów prawa UE przeprowadzone przez Ł. Biel pozwalają odróżnić polski język prawny od polskiego eurolektu . Innym przykładem w tym zakresie są językoznawcze badania S. Goźdź-Roszkowskiego dotyczące cech języka prawnego charakterystycznych dla amerykańskich tekstów prawnych .

Założenia 3.1.–3.3. potwierdzają badania przekładów tekstów prawnych i prawniczych prowadzone zarówno przez teoretyków prawa , komparatystów prawniczych , jak i przez teoretyków przekładu . Zwłaszcza translatolodzy i komparatyści dostrzegają specyfikę przekładu prawniczego, dla którego głównym wyzwaniem jest brak ekwiwalentów terminologicznych, z uwagi na różnice między tradycjami prawnymi i rozwiązaniami przyjmowanymi przez poszczególne systemy prawne.

Badania nad językiem prawnym są podejmowane w ramach różnych dyscyplin naukowych i za pomocą odmiennych metod. Ponadto nawet w obszarze jednej dyscypliny istnieją różnice – wyjaśnione w rozdziale 1 – dotyczące rozumienia takich pojęć, jak: język, język prawny, termin lub pojęcie. Mimo tych różnic przyjęcie wymienionych założeń w odniesieniu do krajowych języków prawnych nie powinno budzić zastrzeżeń. Natomiast oparcie na tych założeniach badań nad językiem prawnym aktów prawa UE może być wyzwaniem i może rodzić szereg pytań badawczych. Trudności badawcze wynikają przede wszystkim z następujących faktów:

W świetle tych faktów (w szczególności dwóch ostatnich) można stwierdzić, że języki prawne wywodzące się z tego samego języka ogólnego, w których wyrażane są akty prawa krajowego i akty prawa unijnego, nawzajem na siebie oddziałują. Z uwagi na wielojęzyczność prawa UE (pierwszy fakt) może również dochodzić na poziomie ponadnarodowym do oddziaływań między językami prawnymi wywodzącymi się z różnych języków ogólnych. Wobec tych faktów pojawiają się następujące pytania:

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej prawo UE jest autonomiczne i niezależne od prawa państw członkowskich. Na tej podstawie można przyjąć, że prawo UE, jak każdy autonomiczny system prawny, wykształca swój własny system pojęciowy (założenie 3.1.), a zatem również odrębny język prawny (założenie 3.2.), który tworzy dla swych potrzeb specjalistyczną terminologię (założenie 3.3.). Potwierdza to również Trybunał w orzeczeniu w sprawie CILFIT, zauważając, że:

„prawo wspólnotowe stosuje właściwą sobie terminologię. Ponadto należy podkreślić, że pojęcia prawne nie mają koniecznie tej samej treści w prawie wspólnotowym i w poszczególnych systemach prawa krajowego” .

Przyjęte założenia znajdują potwierdzenie także w innych orzeczeniach, w których Trybunał odnosi się do autonomicznych pojęć prawa UE, które mają unijne znaczenie, jednolite we wszystkich państwach członkowskich .

W tym samym orzeczeniu, w którym Trybunał stwierdził autonomiczność prawa UE, zwrócił uwagę również na to, że prawo wtórne UE staje się częścią systemów prawa państw członkowskich . W takiej sytuacji odrębny język prawa UE wraz ze specyficzną dla tego prawa terminologią może zagrażać spójności terminologicznej między aktami prawa krajowego a aktami prawa UE.

Uwzględnienie powyższych faktów oraz założeń prowadzi do sfomułowania tez, których sprawdzenie pozwoli odpowiedzieć na pytanie o wzajemne wpływy między językami aktów prawa krajowego a językiem aktów prawa UE. W pewnym stopniu umożliwi również udzielenie wstępnej odpowiedzi na pytanie o odrębność języka prawnego UE. Są to następujące tezy:

Teza 1: tworzenie prawa UE w 24 językach prowadzi do powstania hybrydowego, wielojęzycznego tekstu prawnego (hybrydyzacja na poziomie tekstu).

Teza 2: na poziomie ponadnarodowym podczas tworzenia prawa UE następują dwa procesy:

(2.1) hybrydyzacja unijnych tekstów prawnych w wyniku kontaktu kilkudziesięciu języków i kultur prawnych oraz ich oddziaływania na siebie podczas tworzenia prawa UE; może przybrać postać:

(2.1.1.) hybrydyzacji pojęciowej,

(2.1.2.) hybrydyzacji terminologicznej,

(2.2) dekulturyzacja języka, która polega na usunięciu sformułowań oraz znaczeń specyficznych dla języków prawnych państw członkowskich.

Teza 3: na poziomie krajowym podczas transpozycji prawa UE zachodzą dwa odwrotne procesy:

(3.1) dehybrydyzacja, polegająca na redukcji liczby języków, w których tworzony jest krajowy akt prawny, oraz na usuwaniu unijnych elementów z języka prawnego,

(3.2) kulturyzacja, która polega na zastępowaniu unijnych pojęć i terminów krajowymi lub na modyfikacji pojęć i terminów unijnych tak, aby stały się one integralną częścią krajowego systemu prawnego.

W celu sprawdzenia tez przeprowadzono badania, których przedmiotem był proces redagowania unijnych i krajowych aktów prawnych oraz rezultat tego procesu, czyli teksty aktów prawnych. Aby potwierdzić pierwszą tezę, przeprowadzono, przedstawioną w rozdziale 4, analizę pojęcia tekstu i wersji językowej. Pozwoliła ona stwierdzić, że hybrydyzacja zachodzi na poziomie tekstu aktu prawnego. Oprócz poziomu tekstu prawnego, procesy (de)hybrydyzacji i (de)kulturyzacji mogą mieć miejsce na wielu innych płaszczyznach języka. Badania ograniczono do płaszczyzny terminologicznej i pojęciowej. W tym celu przede wszystkim dokonano analizy językowo-logicznej tekstów aktów prawnych. Ustalenie znaczenia pojęć, jak i terminów wymagało niekiedy zastosowania metod komparatystyki prawniczej, a także odwołania się do orzecznictwa. Podczas badania tekstów unijnych aktów prawnych przede wszystkim skoncentrowano się na wersjach angielskich i polskich. Brano jednak również pod uwagę inne wersje językowe. Badanie tekstów aktów prawnych transponujących dyrektywy objęło akty prawa brytyjskiego, irlandzkiego, maltańskiego i polskiego, przede wszystkim z zakresu prawa ochrony konsumentów. Zatem przedmiotem analiz były teksty w języku polskim i angielskim. Teksty analizowano nie tylko indywidualnie, ale również dokonano porównań tekstów dyrektyw i tekstów aktów je transponujących. Porównywano także między sobą krajowe akty transponujące tę samą dyrektywę. Uzasadnienie wyboru przedmiotu badań (systemów prawnych, wersji językowych i obszaru uregulowań prawnych) zawarto w rozdziałach 3 oraz 7.

Badaniami objęto także proces tworzenia prawa. Ich celem nie była analiza procesu legislacyjnego, ale przyjrzenie się pracy tych, którzy faktycznie tworzą teksty aktów prawnych, choć zazwyczaj nie mają kompetencji prawodawczych. Przedmiotem badań były w szczególności wybory terminologiczne dokonywane przez prawodawców faktycznych: legislatorów krajowych, tłumaczy, prawników i prawników lingwistów, weryfikujących teksty aktów prawnych przed ich uchwaleniem. W tym obszarze przeanalizowano krajowe i unijne zbiory zasad techniki prawodawczej, zarówno akty powszechnie obowiązujące, jak i wewnętrzne wytyczne i wskazówki legislacyjne, niekiedy powszechnie niedostępne. Ponadto przeprowadzono rozmowy z prawodawcami faktycznymi na poziomie ponadnarodowym (w Radzie UE i Komisji Europejskiej) oraz krajowym. Przeprowadzane rozmowy nie stanowiły wywiadów w znaczeniu metody jakościowej stosowanej w naukach społecznych. Ich celem było bowiem uzyskanie niedostępnych informacji lub dokumentów. Ponadto uzyskana w ten sposób wiedza nadawała kierunek badaniom oraz pozwalała potwierdzać ustalenia wynikające z zastosowania innych metod badawczych.

Badanie języka aktów prawa unijnego oraz jego wpływu na języki wybranych państw członkowskich wymagało interdyscyplinarnego podejścia i zintegrowania metod badawczych różnych dyscyplin naukowych. Badania oparto przede wszystkim na metodach nauki prawa (analiza językowa i metody komparatystyczne) oraz językoznawstwa (metody lingwistyki korpusowej). Metody lingwistyki korpusowej wykorzystano podczas analizy aktów transponujących dyrektywy. W związku z tym powstało również pytanie o charakterze metodologicznym, dotyczące przydatności metod lingwistyki korpusowej do badań prawnych (pytanie badawcze 3). Ponadto korzystano z osiągnięć przekładoznawstwa, głównie z tego powodu, że teoria prawa nie wypracowała siatki pojęciowej pozwalającej opisać zjawiska zachodzące podczas tworzenia prawa w więcej niż jednym języku.

Podczas prowadzenia badań korzystano także z merytorycznych i metodologicznych osiągnięć niedawno wyodrębnionych interdyscyplinarnych dziedzin badawczych: lingwistyki prawniczej oraz translatoryki prawniczej. F. Prieto Ramos określa translatorykę prawniczą (Legal Translation Studies) jako interdyscyplinę . Z kolei J. Engberg opisuje lingwistykę prawniczą jako obszar wzajemnej współpracy między dyscyplinami naukowymi .

Te dwie subdyscypliny wywodzą się z językoznawstwa. Lingwistyka prawnicza wywodzi się z badań nad językami specjalistycznymi, a translatoryka prawnicza z przekładoznawstwa ogólnego, które początkowo zorientowane było przede wszystkim na rozwiązywanie konkretnych problemów (nurt stosowany), a obecnie koncentruje się na zrozumieniu istoty przekładu (nurt podstawowy). Osiągnięcia tych dyscyplin pozwoliły spojrzeć na zjawisko języka prawnego (a także prawniczego) z innej perspektywy i wzbogacić wiedzę o tym języku. Na przykład osiągnięcia kanadyjskiej juryslingwistyki, zwłaszcza w późniejszym okresie, gdy poszukiwano metod terminologicznej harmonizacji prawa federalnego, opartego na tradycji common law, z prawem Quebecu, wywodzącym się z tradycji prawa stanowionego (ang. civil law), pozwoliły na dostrzeżenie, iż prawo nie musi być związane z określonym językiem i możliwe jest wyrażenie prawa w języku, który nie podlegał ewolucji wraz z systemem prawa .

W polskim piśmiennictwie używa się czasem zamiennie różnych nazw w odniesieniu do dyscypliny naukowej w tej pracy określanej jako lingwistyka prawnicza, takich jak: wspomniana lingwistyka prawnicza , lingwistyka prawa , juryslingwistyka i legilingwistyka . Użycie danego terminu może wiązać się z odwołaniem się do piśmiennictwa prawniczego danego obszaru kulturowego i językowego. Lingwistyka prawnicza jest ekwiwalentem francuskiego terminu linguistique juridique stosowanego przez francuskich badaczy na określenie dyscypliny, która zajmowała się przede wszystkim językiem prawa francuskiego, a zatem prawa stanowionego. Termin „juryslingwistyka”, przeniesiony do polskiego piśmiennictwa przez J. Pieńkosa , powstał w Kanadzie. Jest on ekwiwalentem francuskiego terminu jurilinguistique i angielskiego terminu jurilinguistics. Badania prowadzone w Kanadzie w ramach juryslingwistyki miały inny charakter niż te prowadzone we Francji. Początkowo celem juryslingwistyki było bowiem wykształcenie skutecznych metod tworzenia prawa w języku angielskim i francuskim . W ich wyniku opracowano i zastosowano w praktyce symultaniczne tworzenie prawa w dwóch językach przy poszanowaniu specyfiki każdego z nich (tzw. co-drafting (ang.), co-rédaction (fr.)) . Następnie uzupełniono tę metodę technikami pozwalającymi wyrazić w dwóch językach pojęcia i instytucje prawne prawa common law i prawa w prowincji Quebec . Mimo praktycznego charakteru badań, ich efektem była również ogólna, teoretyczna refleksja nad językiem prawa i terminologią tego języka. Zatem przedmiotem badań juryslingwistycznych jest przede wszystkim możliwość i techniki wyrażania treści normatywnych i prawnych w więcej niż jednym języku. W publikacji posłużono się terminem „lingwistyka prawnicza” niezależnie od źródeł, na jakie powołuje się autorka.

Badania nad językiem prawa prowadzone zarówno w ramach teorii prawa, jak i językoznawstwa oraz przekładoznawstwa mają długą tradycję . Jednak najczęściej badania te były od siebie niezależne. Natomiast dwie wspomniane wyżej dyscypliny bądź subdyscypliny poprzez podjęcie badań językoznawczo-prawnych wykształciły nową perspektywę badawczą oraz umożliwiły w szerokim wymiarze wzajemne korzystanie z osiągnięć nauki prawa, językoznawstwa i przekładoznawstwa . Spojrzenie na język prawny z nowej perspektywy możliwe było dzięki połączeniu metod nauki prawa i językoznawstwa. Zatem osiągnięcia metodologiczne tych dyscyplin nie oznaczają koniecznie wytworzenia nowych metod, a raczej związane są one z łączeniem metod prawnych i językoznawczych . Niniejsza publikacja pozostaje w tym interdyscyplinarnym nurcie.

Monografię podzielono na trzy części. Pierwszą część publikacji poświęcono pojęciu języka oraz odróżnieniu „pojęcia” i „terminu (wyrazu)”. Takie odróżnienie jest konieczne, ponieważ hybrydyzacja może zachodzić na poziomie pojęciowym lub terminologicznym. Natomiast rozważania dotyczące języka podyktowane były tym, że hybrydyzacja języka oraz tekst hybrydowy są przedmiotem badań w obszarze lingwistyki i teorii przekładu. Aby korzystać z osiągnięć tych dyscyplin w teorii prawa, niezbędne było sprawdzenie, w jaki sposób pojęcie języka jest rozumiane przez te dyscypliny. Pozwoliło to również doprecyzować, co jest przedmiotem badań.

Druga część dotyczy hybrydyzacji języka podczas tworzenia prawa unijnego. Pojęcia hybrydy, hybrydowości i hybrydyzacji są przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych, np. komparatystyki prawniczej, lingwistyki, teorii przykładu, aby wymienić tylko te, które obiektem swych badań czynią pojęcia prawne oraz język i tekst prawny. Terminy użyte na oznaczenie tych pojęć są stosowane w różnym znaczeniu nie tylko przez poszczególne dyscypliny, ale również w obrębie każdej z nich. Dlatego konieczne było wyjaśnienie, jak terminy te są rozumiane i czy ich użycie w odniesieniu do języka prawnego i tekstu prawnego jest zasadne. Analizie poddano także pojęcie tekstu, aby określić, co jest przedmiotem hybrydyzacji. Po dokonaniu ustaleń terminologicznych opisano rodzaje hybrydyzacji na poziomie pojęciowym (prawnym) i terminologicznym (językowym). Obserwacje zilustrowano przykładami z różnych języków i obszarów regulacji.

Trzecia część objęła hybrydyzację języka prawa krajowego, która następuje na skutek transpozycji prawa unijnego do porządków prawnych państw członkowskich. Badania ograniczono do transpozycji kilku dyrektyw prawa konsumenckiego do prawa angielskiego, irlandzkiego, maltańskiego i polskiego. Zatem opisane rodzaje hybrydyzacji ilustrowane są przede wszystkim, choć nie tylko, przykładami z języka polskiego i angielskiego. Angielskie wersje dyrektyw oraz angielski język brytyjskich, irlandzkich i maltańskich aktów transponujących dyrektywy poddano analizie ilościowej za pomocą narzędzi lingwistyki korpusowej oraz analizie prawnej.

***

Monografia o takiej treści nie powstałaby bez pomocy osób, którym wdzięczna jestem za podzielenie się ze mną ich wiedzą oraz doświadczeniem zawodowym i naukowym. Za wprowadzenie w świat lingwistyki korpusowej wdzięczna jestem Pani Profesor UW dr hab. Łucji Biel. Bardzo dziękuję za wspólną pracę oraz za cierpliwe poszukiwanie algorytmów, które pomogły znaleźć odpowiedzi na moje pytania. Badania korpusowe prezentowane w tej pracy przeprowadzone zostały pod moim kierunkiem przez Panią Profesor Łucję Biel.

Słowa podziękowania kieruję również do wszystkich tych, którzy – zaangażowani na poziomie unijnym i krajowym w tworzenie tekstów legislacyjnych i w ich weryfikację – udostępnili mi informacje o swojej pracy, pozwolili zapoznać się z wewnętrznymi instrukcjami legislacyjnymi oraz narzędziami ułatwiającymi ich pracę, a także brać udział w dyskusjach na temat wyborów terminologicznych. Dziękuję krajowym legislatorom, tłumaczom, terminologom i prawnikom lingwistom z Komisji Europejskiej i Rady UE. Niektórzy z nich chcieli pozostać anonimowi. Szczególne podziękowania pragnę wyrazić wobec Pani Agaty Kłopotowskiej – kierownika departamentu języka polskiego w Radzie UE, Pana Krzysztofa Szczurka – tłumacza na język polski w Radzie UE, Pani Karoliny Stępniak – terminologa w sekcji polskiej Dyrekcji Generalnej ds. Tłumaczeń Pisemnych Komisji Europejskiej, Pana Williama Robinsona – obecnie naukowca w Institute of Comparative Law w Londynie, wieloletniego prawnika lingwisty w instytucjach UE, Pani Donnatelli Spireti – prawniczki w Legislation Unit of Attorney General Office na Malcie. Dzięki Wam książka ta uzyskała interdyscyplinarny wymiar i uwzględniła praktyczne aspekty tworzenia i transpozycji prawa unijnego.

Za zainteresowanie prowadzonymi badaniami, które było dla mnie nieocenioną motywacją, oraz za życzliwe wsparcie bardzo dziękuję Panu Profesorowi Tomaszowi Staweckiemu. Za serdeczną pomoc dziękuję także Panu Profesorowi Łukaszowi Gruszczyńskiemu.

Bardzo dziękuję Pani Doktor Joannie Buchalskiej za pomoc merytoryczną, wiarę we mnie i moje badania oraz za przyjaźń.

Dziękuję mojej Rodzinie za cierpliwe towarzyszenie mi w podróży badawczej, mojej Mamie za nieustające i niezastąpione wsparcie i motywację, Emilce za ciekawość, pytania dotyczące języka i przywilej uczestniczenia w kształtowaniu jednostkowej wielojęzyczności, Ionuţowi – mulț umesc za inspirujące rozmowy, język polski i wspólne mierzenie się z wyzwaniami.

Realizacja projektu badawczego, którego rezultatem jest ta książka, możliwa była także dzięki wsparciu instytucjonalnemu.

Dziękuję Narodowemu Centrum Nauki za sfinansowanie badań i za otwartość na interdyscyplinarny charakter projektu. Wsparcie to umożliwiło przede wszystkim przeprowadzenie badań empirycznych i skorzystanie z narzędzi lingwistyki korpusowej oraz skorzystanie z rad naukowców reprezentujących dyscypliny badawcze inne niż nauka prawa.

Dziękuję za wsparcie, które otrzymałam w trakcie realizacji projektu ze strony mojej uczelni – Akademii Leona Koźmińskiego. Za pomoc organizacyjną i życzliwość dziękuję pracownikom Biura Organizacji Badań Naukowych ALK, w szczególności opiekunowi projektu – Panu Andrzejowi Krzyżewskiemu.

Za serdeczną pomoc i przestrzeń dziękuję pracownikom Czytelni Naukowej nr X w Warszawie.

Hybrydowość i wielojęzyczność przedmiotu badań, mam nadzieję, pozwala mi skierować słowa podziękowania do osób, których wsparcie było niezastąpione podczas pisania tej książki, w ich językach. Спасибо Катeрине за отличную поддержку. Îi mulț umesc Anemonei pentru facilitarea accesului la cărț ile din Malta. Heartfelt thanks for the courage to Leo, Thuy, Delwen, Mathilde, Pete, Anita and Claudia.