Zbieranek Jarosław, Kodeks wyborczy. Informator o zmianach 2023

Niniejsze opracowanie służy przedstawieniu najnowszych zmian wprowadzonych do polskiego prawa wyborczego na mocy ustawy z 26.01.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 497).

W toku prac nad tą nowelizacją w Sejmie RP rozpatrywano wspólnie trzy różne projekty ustaw, zawarte w drukach nr 2651, 2800, 2897. Pierwszy z wymienionych był rządowym projektem, który zakładał szereg zmian wynikających z umowy między Rzecząpospolitą Polską oraz Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie udziału w niektórych wyborach przez obywateli jednego Państwa zamieszkujących na terytorium drugiego Państwa, podpisanej w Warszawie 29.05.2020 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 237). Drugi z projektów był rządowym projektem wprowadzenia do Kodeksu wyborczego nowej, kompleksowej instytucji, jaką jest Centralny Rejestr Wyborców (wraz z wynikającymi z tego zmianami w licznych przepisach). Trzeci z projektów był projektem poselskim i przewidywał szereg nowych rozwiązań odnoszących się do różnych aspektów wyborów (w tym m.in. kwestii technicznych i organizacyjnych). W trakcie prac legislacyjnych do powyższych projektów zgłaszano liczne poprawki. Odnotować należy, że zarówno tryb prac, jak i niektóre rozpatrywane rozwiązania spotkały się z krytyką części ekspertów i organizacji społecznych .

Uchwalona 26.01.2023 r. nowelizacja została przekazana Senatowi RP, który uchwałą z 22.02.2023 r. ją odrzucił. W uzasadnieniu uchwały przypomniano m.in., że zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 3.11.2006 r., K 31/06, OTK-A 2006/10, poz. 147, „istotne zmiany” w prawie wyborczym należy wprowadzać z co najmniej sześciomiesięczną vacatio legis. Nowelizacja, w opinii Senatu RP, jest zatem sprzeczna z konstytucyjną zasadą demokratycznego państwa prawnego. Senat RP podkreślił również, że „ustawa została uchwalona w pośpiechu (II i III czytanie oraz prace komisji odbyły się jednego dnia) i z pominięciem stosownych konsultacji” .

Sejm uchwałę Senatu RP odrzucił w toku głosowania, które odbyło się 9.03.2023 r. Prezydent RP podpisał nowelizację 13.03.2023 r.

Należy zauważyć, że zgodnie z nowelizacją część z przepisów zmieniających Kodeks wyborczy weszła w życie 31.03.2023 r. , znaczna część natomiast (m.in. przepisy dotyczące Centralnego Rejestru Wyborców) – wraz z ogłaszaniem przez Prezesa Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii PKW, komunikatów .

W niniejszym opracowaniu przedstawiono zwięźle zmiany w Kodeksie wyborczym wprowadzone na mocy nowelizacji z 26.01.2023 r. W części pierwszej opisano najważniejsze przyjęte rozwiązania. Celem ukazania ich kontekstu, jeśli to było możliwe, wskazano ich genezę (m.in. dotyczy to licznych zmian wynikających z formułowanych na przestrzeni ostatnich lat postulatów Państwowej Komisji Wyborczej). Przywołano również fragmenty uzasadnień do projektów, a także – porównawczo – wskazano poprzedni stan prawny. Materiał uzupełniają wskazówki dotyczące aktów wykonawczych (w szczególności rozporządzeń wydanych na podstawie nowych lub zmienionych upoważnień w Kodeksie wyborczym), a także innych aktów, jak m.in. uchwał Państwowej Komisji Wyborczej. W szerokim zakresie korzystano również z informacji, komunikatów i stanowisk PKW. Z uwagi na fakt, że niniejsze opracowanie ma z założenia charakter stricte informacyjny, o określonej objętości, nie znalazły się w nim oceny poszczególnych przyjętych rozwiązań. W drugiej części opracowania przedstawiono w formie tabelarycznej zmiany w poszczególnych przepisach Kodeksu wyborczego.

Stan prawny: 10.09.2023 r.