Chmaj Marek (red.), Konstytucyjne wolności i prawa w Polsce

Wejście w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2.04.1997 r. wniosło do polskiego prawa systemowe uregulowanie kwestii wolności i praw człowieka. Przede wszystkim ustrojodawca odszedł od praktyki wcześniejszej i określił, że przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że sama Konstytucja stanowi inaczej. W ten sposób wprowadzono mechanizm pozwalający na skuteczniejszą ochronę naruszonych wolności lub praw.

W polskiej literaturze prawniczej nie ma zbyt wielu opracowań poświęconych ściśle wolnościom i prawom człowieka w przepisach Konstytucji RP. Uzupełniając ofertę rynku wydawniczego w tym zakresie, staramy się przedstawić Czytelnikom przede wszystkim problematykę konstytucyjno-ustrojową. Świadomie zrezygnowaliśmy przy tym z przedstawiania obowiązków konstytucyjnych jako będących poza zakresem przedmiotowym zakreślonym w tytule. Poza kilkoma wyjątkami pominęliśmy również rozważania komparatystyczne, chcąc przede wszystkim skupić się na rozwiązaniach przyjętych w prawie krajowym.

Duży nacisk autorzy położyli na klarowność i jasność wywodów, co zresztą wynika m.in. z dydaktycznych celów opracowania. Adresatem niniejszej publikacji są przede wszystkim praktycy prawa, adwokaci, radcowie prawni, sędziowie i prokuratorzy, a także studenci studiów administracyjnych i prawniczych oraz politologii i stosunków międzynarodowych. Publikacja ta może być również przydatna dla dziennikarzy.

Prezentowane opracowanie składa się z dziesięciu rozdziałów tworzących komplementarną całość. W rozdziale I, mającym charakter obszernego wprowadzenia do dalszych rozważań, przedstawiono pojęcie, istotę oraz genezę praw i wolności człowieka, począwszy od czasów najdawniejszych aż po współczesność.

W rozdziale II, zatytułowanym „Europejski system ochrony praw człowieka”, przedstawiono problematykę systemu Rady Europy, ochronę praw podstawowych w Unii Europejskiej, a także system Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Rozdział III został zatytułowany „Godność jako źródło wolności i praw człowieka”. Opisano w nim pojęcie i istotę godności człowieka, a także godność w aktach prawa międzynarodowego, Konstytucji oraz w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego RP. Zwrócono tam uwagę na fakt, że ostatnio w orzecznictwie Trybunału godność zaczyna być traktowana jako prawo podmiotowe.

Treścią rozdziału IV jest zasada równości wobec prawa. Autor przedstawił istotę zasady równości i jej genezę, zasadę równości i niedyskryminacji w deklaracjach i umowach międzynarodowych, w prawie polskim oraz w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.

Rozdział VI został poświęcony statusowi obywatela i cudzoziemca w państwie. Autorka przedstawiła istotę przynależności państwowej i obywatelstwa, a następnie określiła sposoby nabywania obywatelstwa polskiego i jego utraty, a także sytuację prawną cudzoziemców ubiegających się o status uchodźcy w Polsce.

W rozdziale V – „Zasada wolności oraz przesłanki ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw” – przedstawiono pojęcie i istotę wolności człowieka, zasadę wolności człowieka w dokumentach i aktach prawa międzynarodowego oraz w Konstytucji, obowiązek szanowania wolności i praw innych oraz zakaz zmuszania do czynienia tego, czego prawo nie nakazuje, istotę i zakres przesłanek ograniczania konstytucyjnych praw i wolności oraz katalog przesłanek ograniczających (klauzul limitacyjnych).

W kolejnych rozdziałach przedstawiono – zgodnie z systematyką określoną w Konstytucji RP – wolności i prawa osobiste (rozdział VII), wolności i prawa polityczne (rozdział VIII) oraz wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (rozdział IX). Autorzy przedstawiali regulacje prawne, a także w szerokim zakresie czerpali z dorobku doktryny prawa i orzecznictwa sądów oraz Trybunału Konstytucyjnego.

Pracę zamyka rozdział X, zatytułowany „Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw”. Przedstawiono w nim prawo do sądu, skargę konstytucyjną, prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej.

Oddajemy do rąk Czytelników I wydanie publikacji „Konstytucyjne wolności i prawa w Polsce”. Powstała ona na bazie wcześniejszego opracowania noszącego tytuł „Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”, które nakładem wydawnictwa Wolters Kluwer w sumie miało trzy wydania. Czas, jaki upłynął od pierwszego wydania tamtej publikacji, wymusił dokonanie licznych uzupełnień i uaktualnień, na które miały także wpływ życzliwe uwagi przedstawicieli doktryny prawa konstytucyjnego oraz, co trudno ukryć, wydarzenia w naszym kraju w ciągu ostatnich lat, które po raz kolejny otworzyły problem prawidłowej, zgodnej z przyjętymi, demokratycznymi standardami wykładni przysługujących nam wolności i praw.

Autorami opracowania są pracownicy Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS.

Marek Chmaj