Janowski Jacek, Kontrakty elektroniczne w obrocie prawnym

Opracowanie stanowi próbę podręcznikowego przedstawienia istotnych kwestii związanych z wprowadzaniem do kontraktowej praktyki prawnej nowoczesnych technik informacyjnych i komunikacyjnych. Szerokie wykorzystywanie tych technik i opartych na nich narzędzi do kształtowania stosunków społecznych, gospodarczych i prawnych wiąże się z nierzadko ryzykownym zajmowaniem stanowisk przez doktrynę i podejmowaniem często precedensowych rozstrzygnięć przez judykaturę. Uwzględniony zakres kontraktowego elektronicznego obrotu prawnego obejmuje dokonywanie czynności prawnych z użyciem narzędzi elektronicznego przetwarzania danych i środków elektronicznego porozumiewania się na odległość podczas zawierania i wykonywania umów.

Przełomem w zakresie formalnej akceptacji elektronicznych sposobów dokonywania skutecznych czynności prawnych w Polsce było uchwalenie pakietu ustaw rozpoczynających budowę społeczeństwa informacyjnego. Dotyczy to zwłaszcza: ustawy z 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym , ustawy z 5 lipca 2002 r. o ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną opartych lub polegających na dostępie warunkowym , ustawy z 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną , ustawy z 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych , ustawy z 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw i ustawy z 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne . Ze względu na założone ramy pracy spośród wymienionych aktów prawnych zostały w niej uwzględnione szerzej jedynie odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego. Ponadto ważnym ograniczeniem jest pominięcie konstytutywnych zagadnień elektronicznego obrotu prawnego, jakimi są kwestie dotyczące cywilistycznej interpretacji dokumentu elektronicznego, a w tym: podpisu elektronicznego, elektronicznych oświadczeń woli oraz elektronicznej postaci pisemnej formy czynności prawnych.

Problematyka zawierania i wykonywania umów drogą elektroniczną składa się na kontraktowy elektroniczny obrót prawny, będący częścią elektronicznego obrotu prawnego, leżącego w obszarze prawa prywatnego, a zwłaszcza cywilnego. Poza zakresem zainteresowania niniejszej pracy pozostają zagadnienia administracyjnoprawne kontraktowania w obrocie gospodarczym. Ograniczenie się jedynie do problematyki cywilnoprawnej wyklucza również szersze omówienie zagadnień handlu elektronicznego i elektronicznej administracji. Ze względu na to, że kontrakty elektroniczne stanowią podstawę handlu elektronicznego i uwarunkowane są przez elektroniczną administrację, to jednak zagadnienia te będą wymagały odrębnego opracowania. W niniejszej pracy bowiem chodziło przede wszystkim o zarysowanie uwarunkowań prawnych kształtowania się w Polsce swobodnego, ekwiwalentnego, konkurencyjnego i wiarygodnego zarazem kontraktowego elektronicznego obrotu prawnego.

Rozwijające się technologie informacyjno-komunikacyjne są interesujące i kłopotliwe zarazem dla prawników praktyków i teoretyków. Wymagają one systemowego wprowadzania nowych unormowań oraz odmiennej interpretacji regulacji już obowiązujących. Zwraca się uwagę na niewielką liczbę polskich opracowań w tym zakresie, w przeciwieństwie do rozległej literatury amerykańskiej i zachodnioeuropejskiej. W odniesieniu do kontraktów elektronicznych w Polsce kluczową inspiracją była książka J. Barty i R. Markiewicza, Internet a prawo . Spośród innych liczących się prac w tym zakresie należy wspomnieć o publikacjach: A. Stosia, Umowy zawierane przez Internet , W.J. Kocota, Wpływ Internetu na prawo umów oraz wznowionej pracy pod red. P. Podreckiego, Prawo Internetu . Wymienione publikacje ograniczają się do prywatnoprawnego aspektu komercyjnego wykorzystania Internetu. Niniejsza praca stanowi próbę zaprezentowania kontraktowej wymiany prawnej w szerszym kontekście elektronicznego obrotu prawnego realizowanego z wykorzystaniem różnych narzędzi przetwarzania informacji i nawiązywania komunikacji.

Praca nie sprowadza się do prezentacji aktów normatywnych oraz interpretacji zawartych w nich unormowań. Są one jedynie powoływane podczas omawiania poszczególnych rozwiązań kontraktowego obrotu prawnego.

Zamierzeniem autora było zwrócenie uwagi na rolę podstawowych, a nie zawsze dostrzeganych rozgraniczeń informatyczno-jurydycznych, podczas oceny czynności prawnych składających się na zawieranie umów drogą elektroniczną oraz czynności faktycznych składających się na ich wykonywanie. Odnosi się to zwłaszcza do rozróżnienia:

Od rozumienia oraz uwzględnienia przykładowo wymienionych kategorii zależy niekiedy skrajnie odmienna interpretacja stanów prawnych oraz kwalifikacja stanów faktycznych. W konkretnych wypadkach rozstrzygnięcia w powyższych sprawach decydują o skuteczności składanych oświadczeń i spełnianych świadczeń, a tym samym o ważności zawieranych umów i prawidłowości ich wykonywania. Nowe formy i sposoby zawierania i wykonywania umów oraz nowe ich typy i rodzaje generują nowe problemy faktyczne i techniczne, psychiczne i fizyczne, ekonomiczne i społeczne oraz formalne i prawne. Ich przezwyciężanie wymaga: diagnozy i prognozy sytuacji, opisu i wyjaśnienia zjawisk, analizy i syntezy pojęć oraz nowej interpretacji i dalszej modyfikacji prawa. Mimo to, M.Skory podkreśla, że wciąż sprawdzają się stare regulacje pochodzące jeszcze od czasów prawa rzymskiego, gdyż uwzględniają to, co najważniejsze, czyli aspekt ludzki, psychologiczny i społeczny .