Michalski Marek, Kontrola kapitałowa nad spółką akcyjną

Poniższa praca koncentruje się na jednym z wielu aspektów szeroko rozumianego prawa akcyjnego, a mianowicie na analizie mechanizmów korporacyjnego oddziaływania na spółkę akcyjną, w których kluczową rolę odgrywa instrument prawny, jakim jest akcja. Tym samym prezentowana praca ma na celu szczegółowe przeanalizowanie wykorzystania akcji dla sprawowania kontroli nad spółką akcyjną, z uwzględnieniem konsekwencji, jakie stan taki wywołuje w relacjach między akcjonariuszami oraz w sferze regulacji o charakterze publicznoprawnym. Wykorzystanie akcji w procesie kształtowania zachowań spółki akcyjnej musi być postrzegane z perspektywy kilku poziomów. Pierwszy z nich stanowi poziom stosunków korporacyjnych, a zatem determinowanych instytucjonalnymi mechanizmami funkcjonowania tej struktury organizacyjnej, jaką jest spółka akcyjna. Drugi poziom, na który trzeba zwrócić uwagę, obejmuje sferę wzajemnych zależności oraz relacji między akcjonariuszami jako uprawnionymi do wykonywania władztwa korporacyjnego. Wreszcie trzeci obszar, będący niejako konsekwencją drugiego, to płaszczyzna publicznoprawnych regulacji stanów oddziaływania na spółki akcyjne i ich następstw. Z powyższych względów niniejsze opracowanie koncentruje się przede wszystkim na pograniczu prawa korporacyjnego oraz prawa grup spółek, i dotyczy zagadnień jakie pojawiają się w tych trzech zakreślonych wyżej sferach.

Problematyka grup spółek, a szerzej układów integracyjnych, pojawia się coraz częściej nie tylko jako przedmiot dociekań doktryny prawa, ale również jako materia normatywna. Szczególne miejsce w tym względzie zajmują przepisy Kodeksu spółek handlowych, które podniosły do rangi definicji legalnych relacje zachodzące między uczestnikami grup spółek, wyznaczając tym samym kierunek rozważań, dokonywanych w aspekcie oceny stanu prawnego, jak również wynikających z niej propozycji jego zmiany.

Doniosłość procesów oddziaływania na spółkę handlową w ogólności, a kapitałową - zwłaszcza akcyjną - w szczególności wzmaga się w związku z powstawaniem coraz bardziej skomplikowanych struktur, powiązanych ze sobą rozmaitymi więziami, niejednokrotnie zróżnicowanymi rodzajowo. Proces ten wyzwala z kolei potrzebę wzmocnienia nadzoru państwowego, przede wszystkim tam, gdzie prowadzenie określonej działalności poddane jest szczególnej regulacji prawnej. Taką sferę stanowią obszary zarezerwowane dla spółek specjalistycznych, takich jak spółki bankowe, spółki publiczne, towarzystwa funduszy emerytalnych oraz inwestycyjnych, zakłady ubezpieczeniowe czy też domy maklerskie itp. Pojawiają się zatem nowe instrumenty prawne, których konsekwencje dla stosunków korporacyjnych są nie do przecenienia. Również na gruncie zasadniczej dla spółki akcyjnej regulacji prawnej mamy do czynienia z rozwiązaniami nowatorskimi, wymagającymi poddania ich gruntownej analizie przeprowadzanej z punktu widzenia relacji korporacyjnych prowadzących do podporządkowania jednej spółki innej. Takiej analizie poddać trzeba także instytucje oraz rozwiązania funkcjonujące w prawie spółek od dawna, gdyż przypisanie znaczenia strukturom integracyjnym zmusza do zmiany optyki na rozwiązania prawne, których geneza sięga jeszcze Kodeksu handlowego.

Niniejsza praca poświęcona jest tylko jednemu z możliwych, aczkolwiek najistotniejszemu jak się wydaje, powiązaniu, jakie może wystąpić między spółką akcyjną a inną spółką handlową, tj. powiązaniu kapitałowemu zwanemu też kapitałowo-korporacyjnym. Jego charakter determinuje zatem przedmiot rozważań, które przeprowadzone zostały w oparciu o przepisy Kodeksu spółek handlowych oraz ustaw szczególnych normujących zasady funkcjonowania spółek specjalistycznych. Potrzeba skupienia się na analizie stanu prawa polskiego narzuciła ograniczenia w zakresie odwoływania się do prawa obcego. Praca ta poświęcona jest zatem prawu polskiemu, a uwagi prawno-porównawcze mają charakter subsydiarny i pomieszczone zostały w miejscach, gdzie analizy przepisów prawa polskiego niepodobna oderwać od przykładów rozwiązań stosowanych w prawie wspólnotowym czy prawach niektórych państw obcych.

W tym miejscu pragnę wyrazić szczególne podziękowanie dla moich Mistrzów i Nauczycieli, Pana prof. dr. hab. Ireneusza Weissa oraz Pana prof. dr. hab. Wojciecha Pyzioła, bez których pomocy i wsparcia poniższa praca, ani też żadna inna, jaką dotąd napisałem, nigdy by nie powstała.

W trakcie prac nad tym opracowaniem doszło do licznych zmian stanu prawnego. Wchodzą one w życie w styczniu 2004 r. Dotyczy to przede wszystkim ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej oraz ustawy z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw. Z tego względu stan prawny będący przedmiotem niniejszej analizy uwzględniony został na dzień 15 stycznia 2004 r.

Marek Michalski

Kraków-Warszawa

grudzień 2003/styczeń 2004