Niemiec Renata, Kontrola zarządcza w sektorze finansów publicznych. Zadania skarbnika i głównego księgowego

Kontrola jako porównywanie stanu faktycznego ze stanem założonym jest nieodłącznym elementem zarządzania. W innym aspekcie jest to nadzór nad czymś i dopilnowywanie, aby to funkcjonowało zgodnie z ustalonymi zasadami/przepisami prawa. Sprawne funkcjonowanie kontroli zależy od dobrego jej zaprojektowania przewidującego elastyczność działania.

Kontrola zarządcza w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy .

Kontrola wewnętrzna to środki funkcjonalne, za pośrednictwem których kierownictwo jednostki zdobywa pewność ze źródeł wewnętrznych, że procesy, za które ono odpowiada, przebiegają w sposób minimalizujący prawdopodobieństwo wystąpienia oszustwa, błędu czy nieekonomicznych lub nieskutecznych praktyk, posiada ona wiele cech przynależnych kontroli zewnętrznej, lecz może właściwie realizować polecenia tego szczebla kierownictwa, przed którym odpowiada .

Kontrola finansowa to element kontroli wewnętrznej szczególnie istotny z punktu widzenia ochrony finansów publicznych oraz rzetelnego zarządzania finansowego .

Ustawa o finansach publicznych z 2009 r. wprowadza po raz pierwszy termin „kontrola zarządcza” i definiuje go jako ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Zmianę „kontroli finansowej” z ustawy z 30.06.2005 r. o finansach publicznych na „kontrolę zarządczą” w obecnej ustawie o finansach publicznych uzasadniono tym, że kontrola finansowa była kojarzona wyłącznie z kontrolą środków pieniężnych i przypisana do obowiązków kierownika jednostki, który z tego obowiązku nie był zmuszony rozliczyć się na koniec roku w formie pisemnej.

Kontrola zarządcza nie ogranicza się tylko do kontroli środków pieniężnych, ale obejmuje również zakres niepieniężny. Ponadto wymaga, aby kierownik jednostki określał roczny plan działalności i po zakończeniu roku pisemnie rozliczał się z jego wykonania w formie sprawozdania oraz składał oświadczenia o stanie kontroli zarządczej.

W całym procesie realizacji kontroli zarządczej jednostki bardzo istotną rolę odgrywa główny księgowy budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

Główny księgowy w strukturze jednostki samorządu terytorialnego jest określany mianem skarbnika odpowiednio – gminy, miasta, powiatu. To pracownik, którem kierownik jednostki powierzył wykonywanie obowiązków w zakresie gospodarki finansowej. Jednostki samorządu terytorialnego dysponują środkami publicznymi, realizując na rzecz społeczności lokalnych dużą liczbę złożonych organizacyjnie zadań, dlatego sprawne wykonywanie obowiązków w zakresie gospodarki finansowej, podejmowanie decyzji i tym podobnych wymaga odpowiedniej wiedzy, umiejętności, doświadczenia, kreatywności i innowacyjności głównego księgowego .

Jak już wcześniej wspomniano, w jednostkach samorządu terytorialnego funkcję głównego księgowego budżetu pełni skarbnik, jednak bywają tak zorganizowane strukturalnie jednostki, gdzie funkcjonuje stanowisko skarbnika oraz głównego księgowego jednostki, a zadania przypisane głównemu księgowemu jednostki finansów publicznych są między te stanowiska podzielone.

Skarbnik jednostki sektora finansów publicznych – główny księgowy jednostki sektora finansów publicznych w założeniu ustawodawcy to osoba posiadająca specjalistyczną wiedzę i doświadczenie, z uwagi na fakt przejęcia przez niego obowiązku merytorycznej oceny większości czynności dokonywanych w ramach prowadzonej przez jednostkę gospodarki finansowej.

Prawidłowe wypełnianie zadań głównego księgowego jednostki sektora finansów publicznych zakłada konieczność znajomości przepisów nie tylko z dziedziny rachunkowości i ekonomii, lecz również z zakresu finansów publicznych.

W praktyce to skarbnik jednostki sektora finansów publicznych posiada najszerszą wiedzę na temat kondycji finansowej jednostki, w której powierzono mu to stanowisko. Stąd wniosek, że poza organem wykonawczym ma on duży wpływ na kształt i rozwiązania przyjęte w budżecie jednostki.