Pisarczyk Łukasz (red.), Między tradycją a nowoczesnością. Prawo polskie w 100-lecie odzyskania niepodległości

W 2018 r. obchodziliśmy setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Wśród wielu wydarzeń upamiętniających ten ważny moment nie mogło zabraknąć inicjatyw naukowych. Należała do nich XIX Konferencja Naukowa Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Ideą konferencji była dyskusja na temat doniosłych zagadnień i zjawisk prawnych postrzeganych z perspektywy różnych dziedzin prawa. Tym razem motywem przewodnim było odrodzenia państwa polskiego. Z jednej strony pragnęliśmy nawiązać do tradycji i dorobku polskiej nauki prawa, z drugiej chcieliśmy jednak, aby refleksja historyczna stanowiła punkt wyjścia do dyskusji na temat teraźniejszości oraz przyszłości państwa i prawa. Budując przyszłość, należy pamiętać zarówno o błędach, jak i sukcesach z przeszłości, wyciągając z nich odpowiednie wnioski – stąd przeplatanie się tradycji z nowoczesnością.

Mówiąc o tradycji, nawiązywaliśmy do osiągnięć polskiej myśli prawniczej okresu międzywojennego, trudnych doświadczeń wojny i okupacji, wreszcie ważnych wydarzeń okresu powojennego. Patrząc na sto lat niepodległości, nie zapominaliśmy jednocześnie o tradycji staropolskiej i dorobku XIX w. Wszystko to kształtowało bowiem idee i koncepcje obecne w polskiej dyskusji prawniczej i naukowej w ciągu ostatnich stu lat. Odniesienia historyczne dotyczyły nie tylko państwa i prawa jako takiego, ale również sytuacji samej nauki prawa, w tym zwłaszcza na Uniwersytecie Warszawskim.

Konferencję otwierał wykład prof. Grażyny Bałtruszajtys Odrodzenie nauki prawa na Uniwersytecie Warszawskim u progu niepodległości. Przedmiotem rozważań była również sytuacja nauki prawa na naszym Uniwersytecie w okresie międzywojennym. W analizach historycznych poszukiwano genezy oraz skutków przyjmowanych rozwiązań, a także inspiracji dla prawa współczesnego. Zwracano przy tym uwagę na specyfikę ewolucji prawa polskiego, którego naturalny rozwój został przerwany w newralgicznym momencie kształtowania się współczesnych społeczeństw. W oczywisty sposób musiało to wpłynąć na zakres nawiązań do instytucji staropolskich. Co ciekawe, podkreślano, że część rozwiązań uznawanych za typowo polskie ma swoją genezę w prawie obcym.

Drugim wiodącym wątkiem była nowoczesność – w instytucjach historycznych, lecz również w zakresie prawa współczesnego. Darząc sentymentem instytucje prawne okresu międzywojennego, trzeba pamiętać, że ich sukces oraz oddziaływanie na kolejne epoki były konsekwencją wysokiego poziomu legislacyjnego, a często także nowatorskiego charakteru. Prelegenci i uczestnicy dyskusji w różnych blokach tematycznych podkreślali dynamiczne zmiany otoczenia społecznego i gospodarczego, do którego prawo musi się dostosowywać. Prawo anachroniczne staje się dysfunkcjonalne i nie spełnia roli regulatora stosunków społecznych. Naszym zadaniem jest więc budowanie – co należy podkreślać zwłaszcza w stulecie odzyskania niepodległości – nowoczesnego systemu prawnego, który będzie zgodny z podstawowymi wartościami uznawanymi przez społeczność międzynarodową oraz wyrażonymi w Konstytucji.

Wzorem poprzednich lat konferencja została podzielona na bloki tematyczne. Po zagadnieniach ogólnych, w tym problematyce praw podstawowych oraz kwestiach konstytucyjnych, zaplanowano sesje poświęcone m.in. prawu cywilnemu, prawu karnemu, wreszcie także problematyce społecznej i międzynarodowej. Po raz kolejny szansę na zaprezentowanie wyników swoich badań mieli w szerokim zakresie młodsi pracownicy, doktoranci oraz studenci. Ich wystąpienia dominowały podczas drugiego dnia konferencji. Jak można się było spodziewać, w wystąpieniach młodszych naukowców silniej akcentowana była problematyka przyszłości i wyzwań stojących przed systemem prawnym. Na podkreślenie zasługuje podjęcie badań związanych z nowoczesnymi technologiami czy palącymi problemami społecznymi. Każdy z bloków tematycznych kończył się dyskusją, w ramach której formułowano pytania i uwagi pod adresem referentów. Liczba zadawanych pytań oraz temperatura dyskusji świadczą o żywym zainteresowaniu podejmowaną problematyką.

Struktura książki nawiązuje do przebiegu konferencji. Główne opracowania to teksty, które powstały na podstawie wygłoszonych referatów (opracowania przygotowała większość referentów). Autorzy stosowali zróżnicowaną metodologię. W książce stanowiącej zbiór artykułów taki zabieg można uznać za dopuszczalny, a nawet uzasadniony. W ten sposób podkreśla się różnorodność pól badawczych oraz ujęć badanej problematyki. Badania prowadzone przez poszczególnych autorów mają charakter autonomiczny, choć w sumie składają się na dorobek Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Oprócz tekstów Czytelnik znajdzie też zapis dyskusji z obu dni konferencji (bardzo dziękuję wszystkim, którzy uczestniczyli w przygotowaniu jej transkrypcji).

Podsumowując, chciałbym wyrazić nadzieję, że nasza propozycja zainteresuje licznych Czytelników – zarówno tych, którzy są wielbicielami historii i z sentymentem myślą o minionych epokach, jak też tych, którzy są zaangażowani w rozważania i dyskusje na temat dzisiejszego stanu państwa i prawa oraz ich przyszłości. Liczymy, że książka, którą oddajemy do Państwa rąk, będzie źródłem refleksji i inspiracji, a jednocześnie świadectwem ważnego wydarzenia naukowego.

Łukasz Pisarczyk

Charakteryzując ostatnie stulecie prawa polskiego, trzeba także zwrócić uwagę na naukę prawa i jej odrodzenie na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Mamy coraz więcej informacji o dziejach naszej uczelni i wydziału. Gdy przed 25 laty odbyła się konferencja z okazji siedemdziesięciopięciolecia nieprzerwanej pracy profesorów na WPiA, postanowiono, że co dwa lata organizowane będą konferencje poświęcone wydziałowi i ważnej dla niego tematyce. Z czasem ustalono, że spotkania te będą organizowane co roku i podczas wielu z nich mówiono o dziejach wydziału oraz związanych z nim osobach.

Dwukrotnie opublikowano zarys dziejów Wydziału Prawa UW. W publikacjach przygotowanych z okazji dwusetlecia Uniwersytetu pojawiły się biogramy profesorów oraz informacje o WPiA jako części Uniwersytetu. Trwają prace nad przygotowaniem historii wydziału pióra prof. Marka Wąsowicza. Powoli zmierzamy do pełniejszego opracowania dziejów wydziału.

Historia naszego wydziału ściśle związana jest z dziejami Polski i Warszawy.

Marzenie o instytucji naukowo-dydaktycznej – uniwersytecie – pojawiło się w okresie Oświecenia w dobie kodyfikacji. Nauczanie prawa i nowożytnych języków obcych rozpoczęto w Collegium Nobilium – Szkole Rycerskiej mieszczącej się w Pałacu Kazimierzowskim. W tym czasie interesowano się prawem międzynarodowym, a zwłaszcza traktatowym. Na obiadach czwartkowych u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wiele mówiono o potrzebie zbudowania uniwersytetu w Warszawie i Komisja Edukacji Narodowej uczyniła pierwsze kroki, wysyłając zaproszenia do profesorów za granicą. W tym czasie przeprowadzono reformę Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprojektowaną przez Hugona Kołłątaja, wydano także wiele prac naukowych, m.in. T. Ostrowskiego czy A. Popławskiego. Opublikowano teksty konstytucji sejmowych z paru wieków w ośmiu tomach Volumina Legum, podjęto też prace nad kodeksem Stanisława Augusta. Wszystkie te działania przerwała utrata niepodległości.

XIX w. to okres trudny dla polskiej nauki prawa. W Księstwie Warszawskim utworzono w 1808 r. Szkołę Prawa, a w 1811 r. Szkołę Prawa i Administracji, której profesorowie (początkowo czterech, a później ośmiu) zaczęli w oparciu o wydawnictwa francuskie i niemieckie opracowywać podręczniki, publikowali także własne prace, tłumacząc nowe obce prawo. Jan Wincenty Bandtkie, wykładający prawo rzymskie i historię prawa polskiego, podkreślał znaczenie znajomości historii prawa dla rozumienia prawa współczesnego. Profesorowie Szkoły uczestniczyli w życiu naukowym w ramach Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

W Królestwie Polskim Szkoła pod kierownictwem dziekana Bandtkiego stała się Wydziałem Prawa i Administracji Szkoły Głównej (według dekretu królewskiego), powszechnie zwanej Uniwersytetem Warszawskim. Wydział rozwijał się szybko, kadrę uzupełniali nowi wykładowcy, a profesorem został także wychowanek uczelni Romuald Hube. Proponowano studia trzyletnie (przy dwóch kierunkach czteroletnie), formą dydaktyczną były zaś wykłady. Profesorowie uczestniczyli w życiu publicznym, przygotowując opinie prawne. Areną współpracy z praktykami stało się pismo „Themis Polska”.

Władze zaborcze stopniowo coraz bardziej wzmacniały kontrolę wydziału. Udział studentów w powstaniu listopadowym potraktowano jako pretekst do zamknięcia uczelni. W 1832 r. wywieziono też z biblioteki do Petersburga księgozbiór prawniczy.

W Warszawie kursy prawnicze prowadzone były przez jakiś czas w gimnazjum. Na uniwersytetach w Petersburgu i Moskwie utworzono wprawdzie katedry prawa polskiego, ale dostępność tych studiów była ograniczona niewielką liczbą stypendiów, oba wydziały zamknięto w 1861 r.

Po wielu latach starań z początkiem lat 60. XIX w. uzyskano zgodę na otworzenie w Warszawie wyższej uczelni pod nazwą Szkoły Głównej. Siedmiu profesorów w listopadzie 1862 r. rozpoczęło działalność, a prawo ich powoływania przysługiwało władzom Królestwa. Siedem lat działalności Szkoły to krótki okres dla dorobku naukowego, ale Szkoła wychowała w tym czasie wielu absolwentów, którzy od lat 70. XIX w., w dobie rusyfikacji sądownictwa i administracji, brali udział m.in. w stworzeniu naukowych czasopism prawniczych – „Przeglądu Sądowego” czy „Gazety Sądowej Warszawskiej” – i byli elitą prawniczą Warszawy.

Na uniwersytecie rosyjskim, który powołano w miejsce Szkoły w 1869 r., pozwolono pozostać polskim profesorom pod warunkiem potwierdzenia w ciągu trzech lat dyplomu doktorskiego na rosyjskich uczelniach (mimo że posiadali oni doktoraty zdobyte na uczelniach zagranicznych) i opanowania w ciągu dwóch lat języka rosyjskiego, który był językiem wykładowym. Ustępowali z katedr, osiągając wiek emerytalny, a ich miejsce zajmowali Rosjanie, co sprawiło, że schyłku wieku uniwersytet, jeśli chodzi o kadrę, był w pełni zrusyfikowany. Mimo wszystko polscy profesorowie-emeryci opublikowali w ojczystym języku wiele prac w oparciu o literaturę zachodnioeuropejską.

Na obszarze zaboru pruskiego w XIX w. nie było ani szkół, ani innych instytucji, w których mogłaby się rozwijać nauka polskiego prawa.

W zaborze austriackim w XIX w. losy uniwersytetów Jagiellońskiego i Lwowskiego były burzliwe, a przez wiele lat były one uniwersytetami niemieckimi. U schyłku XIX w. ich repolonizacja łączyła się z rozwojem życia naukowego – polskiej filozofii prawa, historii prawa polskiego i innych dyscyplin powstających na gruncie prawa austriackiego. Wydawano polskie pisma naukowe, organizowano ogólnopolskie zjazdy prawników, debatowano nad programem studiów prawniczych i ich znaczeniem dla historii prawa.

W XIX w., pomimo braku własnego państwa i różnych systemów prawa obowiązujących na naszych ziemiach (co pozwalało na badanie prawa metodą prawno-porównawczą), wielu prawników zajmowało się nauką prawa, czego dowodem jest Bibliografia prawnicza XIX w. wydana w 1911 r. pod redakcją Adolfa Suligowskiego.

Na początku XX w. w Warszawie podejmowano wiele działań, m.in. utworzono Towarzystwo Kursów Naukowych (TKN), ale bez kursu prawa, powołano także Towarzystwo Prawnicze, lecz starania o polski uniwersytet nie przynosiły skutku. W przededniu wojny w 1914 r. wraz z przeniesieniem Uniwersytetu Warszawskiego – przez Moskwę do Rostowa nad Donem – odżyły prace organizacyjne, w których uczestniczyli dawni profesorowie Szkoły Głównej: Teodor Dydyński, Władysław Holewiński i Aleksander Miklaszewski, a także wielu jej wychowanków – obecnie adwokatów. Komisji Prawniczej przewodniczył prof. Miklaszewski. W związku z wybuchem wojny postanowiono, że uruchomiony zostanie pierwszy rok studiów, a profesorowie zatrudnieni będą na rok, próbowano nawiązać współpracę z uniwersytetami galicyjskimi, co miało ułatwić obsadę stanowisk wykładowców.

Niemcy wyrazili zgodę na utworzenie uniwersytetu, przeznaczając na to pewne środki i nadając uczelni statut. Kuratorem został hr. Bogdan Hutten-Czapski, a do programu przygotowanego przez Polaków wykładowców angażowano na rok. Ogłoszono rekrutację na studia.

Uniwersytet otwarto 15.11.1915 r. Jego rektorem został dr Józef Brudziński, a dziekanem Wydziału Prawa i Nauk Państwowych adwokat Alfons Parczewski. Rozpoczęto pracę dydaktyczną i naukową. W nowym roku akademickim 1916/1917 uczelni nadano nowy statut, zaangażowano większą liczbę wykładowców, zwiększyła się także liczba studentów.

W zmieniających się warunkach politycznych zaczęły powstawać polskie instytucje. Latem 1917 r. podjął prace Sąd Najwyższy. Od 1.10.1917 r. zarząd nad oświatą przeszedł w ręce polskiej Komisji Przejściowej Tymczasowej Rady Stanu, a jej Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zatwierdził nowy statut Uniwersytetu Warszawskiego.

Inauguracja roku akademickiego odbyła się 7.11.1917 r., a rektorem został prawnik – prof. Antoni Kostanecki.

Pierwsi wykładowcy pracujący na Wydziale Prawa w roku 1915/1916 to lwowscy profesorowie Ignacy Koschembahr-Łyskowski (prawo rzymskie) i Antoni Kostanecki (ekonomia), warszawscy adwokaci Alfons Parczewski (prawo kościelne) i Eugeniusz Jarra (encyklopedia prawa) oraz związany z Towarzystwem Kursów Naukowych historyk Józef Siemieński. W roku akademickim 1916/1917 dołączyli do nich: prof. Uniwersytetu Lwowskiego Zygmunt Cybichowski (prawo państwowe i międzynarodowe), doc. Uniwersytetu Jagiellońskiego Edward Strasburger (historia doktryn ekonomicznych i skarbowość), adwokat Dominik Anc (prawo cywilne) i dr Stefan Ehrenkreutz z Archiwum Głównego Akt Dawnych (prawo sądowe polskie). W roku akademickim 1917/1918 kadra liczyła już dwanaście osób, a powiększyli ją adwokaci Karol Lutostański i Wacław Makowski, notariusz Jakub Glas i prof. Szkoły Głównej Aleksander Mogilnicki. W roku 1918/1919 do grona wykładowców dołączyli prof. Leon Petrażycki oraz dr Zygmunt Nagórski (postępowanie cywilne) i dr Kazimierz Marowski (postępowanie karne).

Wykładany program był nieco zmienionym programem uniwersytetów galicyjskich, który zmodyfikowano ze względu na przepisy obowiązującego w Warszawie prawa, jak i tradycje Szkoły Głównej. Informacje o wykładowcach zamieszczano w prasie i w kalendarzach UW. Regulaminy egzaminów dla studentów przygotowało nowo powstałe Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w latach 1918 i 1920.

Trzeba też zwrócić uwagę na ważną inicjatywę prof. Koschembahr-Łyskowskiego, jaką było utworzenie semestralnych Kursów Akademickich dla Wyższych Urzędników Administracji, realizowanych od 1916 r. pod patronatem władz niemieckich, a od 1917 r. polskich, i opracowanie dla nich materiałów. Prowadzone do 1919 r. formalnie były kursami przy Uniwersytecie, a faktycznie przy Wydziale Prawa. Na tych kursach wykładali m.in. Jarra – encyklopedię prawa, Cybichowski – prawo państwowe, Kostanecki – ekonomię, Siemieński – historię polskiego prawa politycznego czy Makowski – prawo karne. Podręczniki pisali Jarra i Makowski (ten ostatni opracował np. Prawo karne. Zasady walki z przestępstwem, Warszawa 1918), przygotowywano także różne materiały. Przeszkolono wielu pracowników, aby zaspokoić potrzeby nowo tworzonej polskiej administracji centralnej, a zwłaszcza terytorialnej.

W 1918 r. w niepodległej już Polsce Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego podjęło odpowiednie kroki, żeby ustabilizować sytuację Uniwersytetu Warszawskiego. Wypowiedziano m.in. umowy wykładowcom, a ci, którzy chcieli ubiegać się o zatrudnienie, musieli złożyć wniosek zawierający pełną bibliografię wydanych prac.

7.01.1919 r. opublikowano dekret Naczelnika Państwa o mianowaniu składu profesorów i przepisy wykonawcze ministra m.in. o utworzeniu Komisji Stabilizacyjnej dla oceny osób do nominacji. W składzie Komisji dla Wydziału Prawa znaleźli się znakomici profesorowie UJ i UJK – Franciszek Fierich, Edmund Krzymuski, Stanisław Kutrzeba, Władysław Abraham i Oswald Balzer, ze strony UW powołano prof. Ignacego Koschembahra-Łyskowskiego, Antoniego Kostaneckiego i Leona Petrażyckiego, a z grona „znawców szkolnictwa” – Adolfa Suligowskiego.

Od 31.03.1919 r. zostali mianowani: profesorami zwyczajnym – Cybichowski, Kostanecki, Koschembahr-Łyskowski oraz Petrażycki, profesorami nadzwyczajnymi – Lutostański i Strasburger, profesorami honorowymi – Parczewski, a także ponad osiemdziesięcioletni Dydyński, Holewiński, Miklaszewski i Suligowski. Zastępcami profesora zostali: Jarra, Makowski, Namitkiewicz, Buzek, docentami: Glass i Bukowiecki, a docentami tymczasowymi (na 2 lata) Ehrenkreutz, Mogilnicki oraz Siemieński.

W 1920 r. na Uniwersytecie Warszawskim wprowadzono ustawą zasady nominacji analogiczne jak w innych uczelniach (wniosek o nominacje profesora pochodził od Rady Wydziału, habilitację broniono przed Radą Wydziału, a zatwierdzana była przez ministra). 1.11.1920 r. nominację profesorską otrzymał Eugeniusz Jarra, 1.02.1921 r. – Wacław Makowski, w 1923 r. – Bohdan Wasiutyński, a w 1924 r. – Roman Rybarski.

Od 1919 r. Wydział miał 14 zakładów (w tym 2 katedry ad personam: socjologii – Leon Petrażyckiego i historii ustrojów społecznych – Ludwika Krzywickiego). Przez wiele lat brakowało pełnej obsady, w 1921 r. wygasły prawa docentów mianowanych i tymczasowych powołanych w 1919 r., z trudem obsadzano niektóre katedry. Katedrę historii dawnego prawa polskiego sądowego od 1922 r. objął prof. Józef Rafacz, który w 1925 r. przejął też historię ustroju Polski. Historię prawa na Zachodzie Europy przez wiele lat wykładał w zmniejszonym zakresie profesor prawa rzymskiego Ignacy Koschembahr-Łyskowski, a od 1937 r. wprowadzono wykład doc. Witolda Sawickiego. Prawa handlowego uczył w formie wykładów zleconych Jan Namitkiewicz i dopiero w 1937 r. objął tę katedrę prof. Roman Piotrowski. Po śmierci prof. Konrada Dynowskiego, który w latach 1920–1930 wykładał procedurę cywilną, od 1931 r. zastąpił go sędzia SN Wacław Miszewski. Prawo kościelne po odejściu w 1919 r. jego wykładowcy Alfonsa Parczewskiego nie miało swego profesora – wykładał je ks. Ignacy Grabowski z Wydziału Teologii (jako katolickie prawo małżeńskie), a po jego odejściu w 1937 r. wprowadzono wykład z administracji wyznaniowej doc. Uniwersytetu Stefana Batorego Jakuba Sawickiego. Katedrę teorii statystyki prowadził w okresie od 12.12.1922 r. do 23.05.1923 r. prof. Roman Orzęcki, a gdy zginął on w zamachu, wykłady objął Stefan Szulc, który prowadził je przez wiele lat (będąc docentem, a następnie profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Katedrą prawa państwowego i międzynarodowego (z sukcesami) do 1933 r. kierował prof. Cybichowski, a po jego zawieszeniu wykład prawa państwowego, a następnie katedrę objął prof. Makowski (który był też kuratorem katedry prawa karnego), katedrę prawa międzynarodowego w 1935 r. otrzymał prof. Cezary Berezowski. 1.051939 r. profesorem prawa karnego i kierownikiem katedry mianowany został Stanisław Śliwiński (który od roku akademickiego 1922/1923 jako sędzia wykładał postępowanie karne).

Grupa profesorów Wydziału stopniowo się powiększała i tak w roku akademickim 1934/1935 było 11 profesorów, w roku 1941/1942 – 6, w roku 1948/1949 – 17, w roku 1956/1957 – 26, w roku 1972/1973 – 29, w roku 1993/1994 – 26 (i 28 profesorów UW), a w roku 2017/1918 – 38 (i 27 profesorów UW). W pracy dydaktycznej wspomagali ich zastępcy profesorów, docenci, adiunkci, starsi wykładowcy, wykładowcy i asystenci. W gronie pracowników początkowo były dwie kobiety asystentki, w latach 20. dr Zofia Rynkiewicz w katedrze prawa rzymskiego i w latach 30. mgr Zofia Gawrońska-Wasilkowska w zakładzie procedury cywilnej. Podczas wojny zajęcia z encyklopedii prawa prowadziła dr Maria Petz. Po wojnie stopniowo wzrastała liczba zatrudnionych kobiet. Pierwszą kobietą profesorem jest dr hab. Katarzyna Sójka-Zielińska.

Pracownicy Wydziału, podejmując pracę dydaktyczną, starali się dostarczyć młodzieży wiadomości w formie podręczników i skryptów. Wielu z nich opracowywało skrypty, które z czasem przekształcały się w odpowiedni podręcznik. W ten sposób przygotował swój podręcznik prof. Józef Rafacz. Duże znaczenie miały skrypty z prawa cywilnego opracowane przez mecenasa Henryka Konica (wspomagającego w dydaktyce katedrę prawa cywilnego), w których porównawczo zestawiono przepisy prawa ze wszystkich dzielnic. Oprócz podręczników ukazywały się monografie z różnych dyscyplin prawniczych, chociaż ich wydawanie nie było łatwe ze względu na duże koszty wydawnicze. Wiele z tych publikacji, opartych na zniszczonych podczas wojny materiałach archiwalnych, wciąż ma dużą wartość naukową.

Warto zwrócić uwagę na rolę pracowników Wydziału w stanowieniu prawa – czynny udział w pracach Komisji konstytucyjnej przygotowującej Konstytucje z 1921 i 1935 r. Wielu profesorów angażowało się w prace Komisji Kodyfikacyjnej i to zarówno prawa karnego, jak i cywilnego. Nawiązano współpracę naukową z ośrodkami zagranicznymi, zwłaszcza francuskimi, co pozwoliło w latach 30. na utworzenie na Wydziela Prawa katedry prawa francuskiego. Nie można zapominać o udziale profesorów w życiu parlamentarnym jako posłów i pełnieniu przez wielu funkcji w administracji jako ministrów czy doradców.

Sylwetki wielu pracowników są już znane, o niektórych z nich i o ich osiągnięciach naukowych będziemy mówić podczas obrad.

Kiedy po przerwach związanych z wojną normalny rok 1920/1921 zaczął się w styczniu 1921 r., Uniwersytet postanowił dokonać publicznego potwierdzenia udzielonych mu praw – czyli tzw. inwestytury – uroczystego wręczenia insygniów władzy rektorskiej i dziekańskiej przez władzę państwową. Podczas uroczystości, która odbyła się 2.05.1921 r., Naczelnik Państwa w swym przemówieniu przypomniał tradycje tego miejsca. Powiedział: „Uniwersytety i wyższe uczelnie mają podwójne, nieco sprzeczne pomiędzy sobą zadania. Jedno z nich jest ściśle utylitarne – uczelnie muszą dostarczyć narodowi i państwu dostatecznej ilości fachowców – zawodowców, którzy mogą spełniać swe zawody jedynie po otrzymaniu wyższego stopnia naukowego. Drugie zadanie jest zupełnie odmienne: Uniwersytety i wyższe uczelnie muszą dążyć w swej pracy do tego aby być antyulitarnymi, aby być przybytkiem czystej nauki, dążą do absolutnej prawdy, nie mają nic do czynienia z utylitarnymi względami. Muszą one być zbiorowiskiem ludzi, którzy wedle tradycyjnych słów Stanisława Potockiego, przez szlachetne uniesienie ducha i rozumu wznoszą się na wyżyny aby wytworzyć wyższe wartości ducha ludzkiego. Pomiędzy tymi dwoma żądaniami tak sprzecznymi w zasadzie, prim oddać trzeba drugiemu zadaniu” .

I właśnie tej tematyce jest poświęcona dzisiejsza sesja.

Dr hab. Grażyna Bałtruszajtys, prof. UW – Uniwersytet Warszawski Wydział Prawa i Administracji

Odrodzenie nauki prawa na Uniwersytecie Warszawskim u progu niepodległości

Streszczenie

W artykule wskazano historyczne etapy odradzania się nauki prawa na Uniwersytecie Warszawskim. Opisano przede wszystkim wydarzenia historyczne poprzedzające rok 1918, wskazano również późniejsze zadania i cele dydaktyczne oraz naukowe stawiane przed Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Słowa kluczowe: niepodległość, Wydział Prawa i Administracji UW, nauka prawa, historia prawa, stulecie niepodległości

The law revival at the University of Warsaw at the forefront of independence

Abstract

The article indicates the historical stages of the revival of the law at the University of Warsaw. Most of all, historical events on Warsaw University before 1918 have been described. The article indicates as well subsequent tasks and didactic and scientific goals which were established for the Faculty of Law and Administration of the Warsaw University.

Keywords: independence, Faculty of Law and Administration of the University of Warsaw, law science, history of law, 100th anniversary of independence