Kidyba Andrzej (red.), Olejniczak Adam (red.), Nowoczesne technologie. Szansa czy zagrożenie dla funkcjonowania przedsiębiorców w obrocie prawnym i postępowaniach sądowych

Rozwój nowych technologii i ich wpływ na wiele sfer naszego życia jest zauważalny od dziesięcioleci. Jednak dynamika tego zjawiska, zwłaszcza związana z technologiami cyfrowymi, jest w XXI w. tak olbrzymia, że coraz intensywniej poszukujemy odpowiedzi na pytania o korzyści, jakie ono niesie w różnych obszarach życia, oraz o związane z nim ryzyka i zagrożenia społecznie ujemnymi konsekwencjami. Eksploatacja technologii cyfrowej w medycynie, telekomunikacji, handlu i transporcie staje się powszechna, a okres pandemii wymógł od wszystkich nieustanne zwiększanie „kompetencji cyfrowych”. Sztuczną inteligencję przestaliśmy już kojarzyć z robotami człekokształtnymi, androidami, a dostrzegamy w postaci systemów informatycznych, które symulują tylko niektóre umiejętności ludzkie, wykonują pewne czynności, jak na przykład autopilot czy oprogramowanie pomocne w tłumaczeniach z obcego języka.

Tak postrzeganą sztuczną inteligencję zauważymy praktycznie w każdej sferze naszego życia, w tym we wszystkich akademickich środowiskach badawczych. Staje się więc oczywiste, że dynamika rozwoju nowych technologii i ich coraz silniejsze oddziaływanie na kształt regulacji prawnych i funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, stanowiąc ogromne wyzwanie dla edukacji, równocześnie tworzy ogromny obszar dla intensyfikacji badań naukowych, w zasadzie w każdym obszarze nauki. Od badań zmierzających do stworzenia algorytmów pomocnych w rozumieniu mowy, przez rozpoznawanie sekwencji genetycznych, po systemy projakościowego, efektywnego zarządzania zasobami ludzkimi. We wszystkich tych obszarach nie można abstrahować od nawiązywania relacji prawnych z wykorzystaniem coraz to nowszych technik porozumiewania się na odległość oraz dokumentowania dokonywanych czynności. Pojawiają się nie tylko możliwości bardziej wnikliwego badania przestępczości (np. zwalczania przestępstw finansowych) czy doskonalenia automatyzacji czynności w zakresie obrotu handlowego, lecz aktualizują się możliwości predykcji, a więc przewidywania przyszłych zdarzeń.

W ścisłym nawiązaniu do tematu książki wskazać trzeba na konieczność poddania pogłębionej analizie znaczenia rozwoju nowych technologii na kształt współczesnego systemu prawnego, w tym wymiaru sprawiedliwości. Najbardziej zauważalne oddziaływanie obserwujemy nie tylko w obszarze prawa materialnego, prywatnego i publicznego, lecz także w zakresie organizacji pracy, w tym organów państwa (np. sądów), oraz kształtowania reguł postępowania. Przykładem niech będą działania w obszarze funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, a więc wyznaczanie składu sądu, funkcjonowanie e-wokandy, e-rozprawy, dokonywanie czynności procesowych z wykorzystaniem Internetu, digitalizacja akt sądowych. Prawdopodobnie w niedalekiej przyszłości czeka nas elektroniczna postać doręczania nie tylko pism procesowych, ale i decyzji organów wymiaru sprawiedliwości. W nieco odleglejszej perspektywie bardzo prawdopodobne staje się wykorzystanie technik sztucznej inteligencji w ramach funkcjonowania sądów.

W tym kontekście obok niewątpliwych korzyści związanych z usprawnieniem postępowań sądowych i możliwością ograniczenia przewlekłości procedowania nieodzowne są analizy zagrożeń w obszarze znajdującym się pod szczególną ochroną, a więc praw człowieka i jego dóbr osobistych. I to w kwestiach wydawałoby się bardzo prozaicznych, na przykład w jakim stopniu elektronizacja procedur sądowych ułatwi i pomoże procedować w szczególnych warunkach obostrzeń epidemicznych, mimo istniejących ograniczeń w bezpośrednich kontaktach międzyludzkich, a w jakim zakresie pozbawi niektórych prawa do rzetelnej ochrony ich interesów, wykluczy z systemu sprawiedliwości, narazi na utratę bezpieczeństwa w zakresie przetwarzania danych, wpłynie na koszt pracy oraz kulturę zarządzania personelem określonej jednostki organizacyjnej.

Należy przy tym zauważyć, że informatyzacja wymiaru sprawiedliwości jest prowadzona u nas od wielu lat, a to oznacza możliwość zbadania efektywności dokonywanych zmian, także w kontekście postępującej modernizacji zagranicznych systemów prawnych i możliwości transferu do Polski najlepszych doświadczeń, rozwiązań sprawdzających się w praktyce.

Staje się więc oczywiste, że dynamika rozwoju nowych technologii i ich coraz silniejszego oddziaływania na kształt regulacji prawnych oraz funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, stanowiąc ogromne wyzwanie dla edukacji, równocześnie tworzy ogromny obszar dla intensyfikacji badań naukowych, w zasadzie w każdym obszarze nauki, a one z kolei stają się przedmiotem regulacji normatywnych. Od badań zmierzających do stworzenia algorytmów pomocnych w rozumieniu mowy, przez rozpoznawanie sekwencji genetycznych czy analizy prawne w obszarze ochrony danych osobowych lub ocenę systemów projakościowego, efektywnego zarządzania zasobami ludzkimi, po badania zmierzające do ustalenia, na ile jako podmioty prawa jesteśmy przygotowani na chłonięcie zmian technologicznych i ich skutków.

Plonem ogólnopolskiej konferencji naukowej „Nowoczesne technologie – szansa czy zagrożenie dla funkcjonowania przedsiębiorców w obrocie prawnym i postępowaniach sądowych” zorganizowanej 30.09.2021 r. w Lublinie przez Katedrę Prawa Cywilnego Uczelni Łazarskiego w Warszawie oraz Katedrę Prawa Gospodarczego i Handlowego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie są opracowania zawarte w niniejszej publikacji. Przedstawiamy analizy i wnioski formułowane zarówno przez akademików, jak i praktyków. Nie aspirują one do kompleksowej oceny stanu aktualnego i możliwości oddziaływania nowoczesnych technologii na legislację i praktykę prawniczą, a raczej identyfikują problemy, sygnalizują potrzeby oraz podejmują próby wskazania działań, których podjęcie w przyszłości mogłoby się okazać szczególnie użyteczne. Prezentowane treści powinny zainteresować zwłaszcza odpowiedzialnych za prowadzenie badań naukowych oraz tworzenie i stosowanie prawa, ale także środowiska przedsiębiorców oraz przedstawicieli wszystkich korporacji prawniczych, zapewniających obsługę prawną i chroniących interesy poszczególnych podmiotów życia społecznego.

Andrzej Kidyba

Adam Olejniczak