Dziurda Marcin, Oznaczenie stron w sprawach cywilnych. Zagadnienia materialnoprawne i procesowe

Niewłaściwe oznaczenie strony może spowodować istotne negatywne skutki – w sferze zarówno materialnoprawnej, jak i procesowej. Chodzi nie tylko o trudności dotyczące wykonania zobowiązania, ale także o niemożność skutecznego dochodzenia roszczeń na drodze sądowej od oznaczonego jako strona podmiotu, który nie ma zdolności sądowej. Przeprowadzenie procesu z udziałem takiego podmiotu prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c.).

Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 19.01.2017 r., I PZ 31/16 , pozew powinien zawierać oznaczenie imienia i nazwiska lub nazwy stron. W konsekwencji, zgodnie z art. 325 k.p.c., wymienienie stron biorących udział w procesie jest elementem składowym sentencji każdego wyroku. Jedynie osoby wymienione przez sąd w sentencji wyroku są podmiotami, które prowadziły między sobą spór sądowy zakończony wydaniem rozstrzygnięcia co do jego istoty. Innymi słowy, osoby, które nie zostały oznaczone w sentencji wyroku w charakterze stron procesu, nie mogą być w ogóle traktowane jako podmioty mające taki status. Jeśli wyrok uwzględniający powództwo dotyczy pozwanego niemającego legitymacji procesowej (a nawet zdolności sądowej), to może on wnieść apelację od tego wyroku opartą na zarzucie braku po jego stronie legitymacji procesowej (zdolności procesowej). Natomiast podmiot, którego wyrok nie dotyczy (nie został pozwany i nie jest wskazany w jego sentencji), nie może wyroku zaskarżyć (nie ma legitymacji do wniesienia środka zaskarżenia), choćby posiadał legitymację procesową.

Tymczasem prawidłowe oznaczenie strony nie zawsze jest łatwym zadaniem. Co do zasady stroną – zarówno czynności prawnej, jak i postępowania – mogą być jedynie podmioty prawa cywilnego. Przepisy wyróżniają trzy ich kategorie: osoby fizyczne, osoby prawne oraz określone w art. 33¹ § 1 k.c. jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. handlowe spółki osobowe). Zostało to uwzględnione w art. 64 k.p.c., z którego wynika, że tylko te trzy kategorie podmiotów mają ogólną zdolność sądową – definiowaną jako zdolność bycia stroną procesu. Wymaganie zdolności sądowej dotyczy również interwenienta ubocznego, a także stron i uczestników innych niż proces rodzajów postępowań unormowanych w Kodeksie postępowania cywilnego (w szczególności nieprocesowego oraz egzekucyjnego).

Jednakże w niektórych rodzajach spraw mogą występować także inne podmioty. Dotyczy to w szczególności prawa pracy. W art. 3 k.p. w dalszym ciągu utrzymywana jest nie podmiotowa, lecz zarządcza definicja pracodawcy. W rezultacie pracodawcami mogą być jednostki organizacyjne niebędące podmiotami prawa cywilnego, a w szczególności urzędy państwowe i samorządowe (tzw. pracodawcy wewnętrzni).

Ponadto w postępowaniu cywilnym coraz więcej przepisów przewiduje tzw. szczególną zdolność sądową, przyznawaną – w określonych kategoriach spraw – strukturom niebędącym podmiotami prawa cywilnego, a mianowicie wewnętrznym (niesamodzielnym) jednostkom organizacyjnym, organom, a nawet funkcjom (np. w sprawach o publikację sprostowania – funkcji redaktora naczelnego).

Uwzględnienia wymaga także, jaki wpływ na oznaczenie strony ma to, że jest reprezentowana przez przedstawiciela ustawowego. W niektórych przypadkach – dotyczy to np. wykonywania zastępstwa (nie tylko Skarbu Państwa, ale także innych osób prawnych) przez Prokuratorię Generalną RP – nie jest przy tym jasne, czy mamy do czynienia ze szczególnym przedstawicielem ustawowym, czy ze swoistym pełnomocnikiem.

Kolejną istotną kwestię stanowi to, jakie skutki wywołuje niewłaściwe oznaczenie strony. Ponieważ w sferze procesowej może to prowadzić do nieważności postępowania, w orzecznictwie ukształtowała się koncepcja tzw. sprostowania oznaczenia strony, które jednak nie zawsze może nastąpić, a w szczególności nie może prowadzić do zmiany tożsamości strony (szerzej w rozdz. 4 pkt 3.5).

Niniejsza książka szczegółowo omawia wszystkie te zagadnienia. Z założenia przeznaczona jest dla praktyków – radców prawnych i adwokatów, pracowników Prokuratorii Generalnej RP, komorników i notariuszy. Szczególnie przydatna może być dla aplikantów, zwłaszcza przygotowujących się do egzaminu zawodowego, a także ambitnych studentów prawa.