Guzik-Makaruk Ewa Monika (red.), Poczucie bezpieczeństwa obywateli w Polsce. Identyfikacja i przeciwdziałanie współczesnym zagrożeniom

Oddawana do rąk Czytelników monografia poświęcona została niezmiernie istotnemu i ważkiemu społecznie zagadnieniu, jakim niewątpliwie jest poczucie bezpieczeństwa obywateli w Polsce. Samo bezpieczeństwo to jedna z odwiecznych i zarazem najważniejszych potrzeb człowieka, bo tylko wówczas, gdy człowiek jest bezpieczny i wolny, może w pełni rozwinąć wszystkie atrybuty swojego człowieczeństwa.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa poszczególnym jednostkom i całemu społeczeństwu niezbędne jest zidentyfikowanie współczesnych zagrożeń, umożliwiające następnie ich monitoring, służący świadomej kontroli i eliminacji niepożądanych społecznie zjawisk.

Badania, których rezultaty zostały zaprezentowane w niniejszej publikacji, prowadzone były w ramach projektu badawczego zamawianego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. "Monitoring, identyfikacja i przeciwdziałanie zagrożeniom bezpieczeństwa obywateli" nr PBZ-MNiSW-DBO-01/I/ 2007, realizowanego przez Uniwersytet w Białymstoku i Wojskową Akademię Techniczną im. J. Dąbrowskiego w Warszawie, kierowanego przez prof. zw. dr. hab. Emila W. Pływaczewskiego. Projekt badawczy stanowił próbę całościowej społecznej diagnozy poczucia bezpieczeństwa Polaków. Realizowany był w latach 2008-2010. W skład zespołu badawczego weszli pracownicy Zakładu Prawa Karnego i Kryminologii: dr hab. Grażyna B. Szczygieł, dr hab. Katarzyna Laskowska, dr hab. Ewa M. Guzik-Makaruk, dr Wojciech Filipkowski, dr Elżbieta Zatyka oraz dr Zbigniew Rau. Z uwagi na interdyscyplinarny charakter badań z zespołem współpracowali socjolodzy: dr Ewa Glińska i mgr Anna Kowalewska.

Monografia składa się z dziesięciu rozdziałów. Pierwszy z nich został poświęcony zagadnieniom metodologicznym związanym z realizacją projektu. Wskazano tu na cel, przedmiot i zakres badań, przybliżono postawione wcześniej problemy oraz hipotezy badawcze, a także określono metodę badań. W tej części opisano także etapy badań i scharakteryzowano próby badawcze w poszczególnych etapach.

W rozdziale II przybliżono wyniki badań prowadzone przez CBOS w odniesieniu do poczucia bezpieczeństwa obywateli na przestrzeni lat 1987-2010. W dalszej kolejności scharakteryzowano wyniki badań własnych opinii społecznej przeprowadzonych w 2008 r. przy pomocy ośrodka badania opinii publicznej Pentor Research International na reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków. Wyniki przytoczonych badań pozwoliły na ocenę poczucia bezpieczeństwa obywateli. Badania zrealizowane w 2008 r. stanowiły I etap procesu badawczego.

Rozdział III stanowi niejako kontynuację rozważań w zakresie oceny Polski pod kątem bezpieczeństwa, jednak nie od strony przeciętnego obywatela, lecz z punktu widzenia funkcjonariuszy publicznych pełniących służbę w Policji - Centralnym Biurze Śledczym, Służbie Więziennej, Straży Granicznej, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym oraz prokuratorów. Przeanalizowano tu wyniki dokonanych w 2009 r. badań własnych, stanowiących II etap procesu badawczego.

Kolejny rozdział monografii opiera się także na badaniach przeprowadzonych w II etapie, ale dotyczy osobistego poczucia bezpieczeństwa w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych. Zdiagnozowano tu najważniejsze zagrożenia, które zdaniem objętych badaniami funkcjonariuszy mają wpływ na ich poczucie bezpieczeństwa.

W rozdziale V zaprezentowano katalog współczesnych zagrożeń dla bezpieczeństwa obywateli, zidentyfikowany na podstawie przeprowadzonych w 2008 r. badań własnych. W tej części monografii dokonano diagnozy w zakresie znajomości współczesnych zagrożeń przez społeczeństwo, a także przedstawiono uzyskane w wyniku badań oceny stopnia występowania poszczególnych zagrożeń w Polsce. Zagrożenia owe ujęto w postaci sześciu grup, a mianowicie: przestępczość pospolita, łapownictwo, patologie społeczne, przestępczość zorganizowana, cyberprzestępczość i cyberterroryzm oraz terroryzm. Rozważania poczynione w tym rozdziale pracy kończy zestawienie zagrożeń, w którym zostały one uporządkowane według oceny stopnia ich występowania w Polsce i średnich ocen zagrożeń dla poszczególnych obszarów.

Rozdział VI monografii poświęcono identyfikacji współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa przez funkcjonariuszy publicznych. Wyróżniono tu duże, małe i średnie zagrożenia dla bezpieczeństwa, a także przeanalizowano te zagrożenia pod kątem przynależności respondentów do każdej z pięciu kategorii służby publicznej: Policji - Centralnego Biura Śledczego, Służby Więziennej, Straży Granicznej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Prokuratury. Następnie przeanalizowano poszczególne zagrożenia, takie jak: przestępczość zorganizowana, przestępczość pospolita, terroryzm i cyberterroryzm, cyberprzestępczość, łapownictwo i patologie społeczne.

Kolejna część pracy zawiera analizy dotyczące poczucia osobistego zagrożenia obywateli. Przybliżono tu zagadnienia związane z wpływem przestępczości i patologii społecznych na poczucie subiektywnego zagrożenia. Pewną część rozważań poświęcono także problematyce wiktymizacji społeczeństwa. Dane dotyczące pokrzywdzenia konkretnymi typami przestępstw oraz patologii społecznych uzyskano w drodze tzw. sondażu wiktymizacyjnego, który został włączony w badania ankietowe przeprowadzone w 2008 r.

W rozdziale VIII monografii zawarto rozważania dotyczące oceny działania państwa w sferze zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom. Grupę respondencką dokonującą tejże oceny stanowią funkcjonariusze pełniący służbę w Policji - Centralnym Biurze Śledczym, Służbie Więziennej, Straży Granicznej, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym oraz prokuratorzy. W centrum zainteresowania tej części pracy znalazła się kwestia oceny przeciwdziałania zagrożeniom oraz wybranych działań państwa na rzecz bezpieczeństwa obywateli.

Przedostatni rozdział pracy przybliża opinię funkcjonariuszy dotyczącą czynników wpływających na podniesienie poczucia bezpieczeństwa obywateli oraz opinię w odniesieniu do instrumentarium prawnego służącego zapewnieniu bezpieczeństwa. Próba badawcza obejmuje respondentów biorących udział w II etapie procesu badawczego, a zatem funkcjonariuszy publicznych pełniących służbę w Policji - Centralnym Biurze Śledczym, Służbie Więziennej, Straży Granicznej, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym oraz prokuratorów.

Rozdział X monografii obejmuje rozważania wokół społecznej oceny wykorzystywania tajnych metod pracy Policji, społecznej akceptacji ingerencji państwa w sferę prywatności obywateli oraz gotowości współpracy społeczeństwa z Policją w celu zwalczania przestępczości.

Pracę kończą podsumowanie i wnioski, w których dokonano ostatecznej weryfikacji hipotez badawczych postawionych przed realizacją badań właściwych w I i II etapie procesu badawczego.

W aneksie umieszczono kwestionariusze ankiet, na podstawie których zrealizowano badania stanowiące główną podstawę analiz w niniejszej publikacji.

Ewa M. Guzik-Makaruk

Białystok, marzec 2011 r.

This monograph focuses on the immensely important topic of the sense of security among the citizens in Poland. Security itself is one of the perennial and most important human needs, as only a secure and free person can fully develop all his or her human attributes.

Assuring security to individuals and the society as a whole requires identifying the contemporary threats so as to monitor them and to control and eliminate phenomena which are socially disadvantageous.

The research, whose results are presented here, has been conducted under the bespoke research project requested by the Ministry of Science and Higher Education titled "Monitoring, identification, and countering threats to the security of citizens", no. PBZ-MNiSW-DBO-01/I/2007, performed by the University of Białystok and the Jarosław Dąbrowski Military University of Technology in Warsaw, lead by Professor Emil W. Pływaczewski. The objective of the research project was to prepare a comprehensive social diagnosis of the sense of security among Poles. The project was performed in the years 2008-2010. The research team members were the staff of the Institute of Criminal Law and Criminology of the University of Białystok: dr hab. Grażyna B. Szczygieł (PhD), dr hab. Katarzyna Laskowska (PhD), dr hab. Ewa M. Guzik-Makaruk (PhD), dr Wojciech Filipkowski (PhD), dr Elżbieta Zatyka (PhD), and dr Zbigniew Rau (PhD). Due to the interdisciplinary nature of the research, the team cooperated with sociologists: dr Ewa Glińska (PhD) and mgr Anna Kowalewska (MA).

The monograph consists of ten chapters. The first chapter focuses on the research methodology. The chapter defines the goal, the objective, and the scope of the research, describes in detail the problems and hypotheses presented earlier, and defines the research method. This part of the monograph also describes the stages of research and describes the research samples at the individual stages.

Chapter II presents in detail the results of the research, conducted by the CBOS (Public Opinion Research Center), which focused on the sense of security among citizens in the period between the years 1987 and 2010. Next, the results of own public opinion research, conducted in 2008, with the assistance of the Pentor Research International, on a representative sample of adult Poles, were characterized. The results of the aforementioned researched have allowed for evaluation of the sense of security among citizens. The research performed in 2008 constituted the first stage of the research process.

Chapter III is, in a way, a continuation of assessment of the situation in Poland regarding security, not from the point of view of the average citizen, but from the point of view of officers of the Police - Central Bureau of Investigation, the Prison Service, the Border Guard, the Central Anticorruption Bureau, and public prosecutors. The chapter presents an analysis of own research conducted in 2009, which constitute the second stage of the research process.

Chapter IV of the monograph also refers to the research conducted in the second stage of the research process, but pertains to the personal sense of security among persons performing their official duties. The chapter presents a diagnosis of the most important threats which, according to the officials participating in the research, influence their sense of security.

Chapter V presents a list of contemporary threats to citizens’ security, which have been defined based on the research conducted in 2008. This part of the monograph presents an evaluation of the knowledge among the public regarding the contemporary threats and discusses the opinions concerning the extent to which the threats are present in Poland which have been collected in the course of the research. The threats are divided into six groups, namely: common offences, bribery, social pathologies, organized crime, cyber crimes and cyber terrorism, and terrorism. The discussion in this chapter ends with a comparison of the threats which are organized according to the opinions about the extent of their presence in Poland and the average ratings of the threats in the individual areas.

Chapter VI of the monograph focuses on identification of contemporary security threats by public officials. Such threats are divided into large, small, and medium security threats and are analyzed according to the public agency where the respondents were employed, namely the Police - Central Bureau of Investigation, Prison Service, Border Guard, Central Anticorruption Bureau, and Public Prosecution Office. The chapter also presents an analysis of such individual threats as organized crime, common offenses, terrorism and cyber terrorism, cyber crimes, bribery, and social pathologies.

The next chapter of the monograph presents analyzes pertaining to the sense of personal security among citizens. It describes issues related to the influence of crime and social pathologies on the subjective sense of danger. A part of the discussion focuses on the issue of victimization of the society. The data concerning victims of the specific types of crimes and social pathologies had been obtained in the course of the so-called victimization survey which was included as a part of the survey study conducted in 2008.

Chapter VIII of the monograph presents a discussion on the opinions about the state’s effectiveness in assuring security of its citizens. The respondent group providing their opinions consists of officers of the Police - the Central Bureau of Investigation, the Prison Guard, the Border Guard, the Central Anticorruption Bureau, and of public prosecutors. This chapter focuses on the evaluation of the measures taken by the state to counter the threats and to assure security of its citizens.

The penultimate chapter presents opinions of the officers regarding factors which improve the sense of security among citizens and legal instruments which can be used to effectively assure security. The study sample consists of the respondents who participated in the second stage of the research process, namely officers of the Police - the Central Bureau of Investigation, the Prison Guard, the Border Guard, the Central Anticorruption Bureau, and of public prosecutors.

Chapter X presents a discussion of the opinions of the society regarding the Police’s use of covert operation methods, social acceptance of the state’s interference with citizens’ privacy, and the readiness to cooperate with the Police to combat crimes.

The monograph ends with conclusions, with the final verification of the research hypotheses presented before the research was conducted in the first and the second stage of the research process.

The Annex includes the survey forms used in the studies which constitute the main basis for the analyses presented in the monograph.

Ewa M. Guzik-Makaruk

Białystok, March 2011.

Die Monographie, die den Lesern in die Hand gegeben wird, widmet sich einer wesentlichen und sozial schwerwiegenden Problematik, wie es zweifelsohne das Sicherheitsgefühl der Bevölkerung Polens ist. Die Sicherheit selbst ist eines der permanenten und zugleich wichtigsten menschlichen Bedürfnisse, denn nur als sich sicher und frei fühlender Mensch kann man sämtliche Merkmale des Menschlichen voll zur Geltung bringen.

Für die Gewährleistung der Sicherheit des Einzelnen sowie der gesamten Bevölkerung ist die Erkennung gegenwärtiger Bedrohungen unerlässlich. Dadurch ist die anschließende Beobachtung dieser Gefahren möglich, die einer gezielten Überwachung und Beseitigung sozial unerwünschter Erscheinungen dient.

Die Untersuchungen, mit deren Ergebnissen sich die vorliegende Veröffentlichung auseinandersetzt, wurden im Rahmen des durch das Ministerium für Wissenschaft und Hochschulwesen in Auftrag gegebenen Forschungsprojektes "Monitoring, Identifizierung und Bekämpfung der Sicherheitsbedrohungen der Bürger" Nr. PBZ-MNiSW-DBO-01/I/2007 geführt. Mit der Projektumsetzung beschäftigten sich die Universität zu Białystok und die Technische Militärakademie "J. Dąbrowski" in Warszawa unter der Leitung von ord. Prof. Dr. habil. Emil W. Pływaczewski. Das betreffende Forschungsprojekt stellte den Versuch dar, eine komplexe soziale Diagnose des Sicherheitsgefühls der Polen zu schaffen, und wurde in den Jahren 2008 bis 2010 umgesetzt. Die Forschungsgruppe bestand aus wissenschaftlichen Mitarbeitern der Universität zu Białystok, des Instituts für Strafrecht und Kriminologie: Dr habil. Grażyna B. Szczygieł, Dr. habil. Katarzyna Laskowska, Dr. habil. Ewa M. Guzik-Makaruk, Dr. Wojciech Filipkowski, Dr. Elżbieta Zatyka und Dr. Zbigniew Rau. Auf Grund des interdisziplinären Charakters der Forschungen wurde die Arbeitsgruppe durch die Soziologen Dr. Ewa Glińska und Mag. Anna Kowalewska unterstützt.

Die Monographie besteht aus zehn Kapiteln. Das erste Kapitel widmet sich den mit der Projektumsetzung verbundenen methodologischen Fragen. Hierbei wurden der Zweck, der Gegenstand und der Umfang der Forschungen dargelegt, die im Vorfeld formulierten Probleme und Forschungshypothesen erörtert sowie die Forschungsmethode bestimmt. Zu diesem Teil zählen auch die Beschreibung der Forschungsetappen und die Charakteristik der Untersuchungsproben innerhalb der einzelnen Etappen.

Im Kapitel II wurden die Ergebnisse der in den Jahren 1987 bis 2010 durch das Meinungsforschungsinstitut CBOS geführten Untersuchungen in Bezug auf das Sicherheitsgefühl der Bevölkerung aufgezeigt. Des Weiteren erfolgte eine Auswertung der 2008 geführten Eigenerforschungen der öffentlichen Meinung, die mit Unterstützung des Meinungsforschungsinstituts Pentor Research International in Bezug auf eine Repräsentativprobe erwachsener Polen erhoben wurden. Diese Forschungsergebnisse machten es möglich, das Sicherheitsgefühl der Bürger zu beurteilen. Der 1. Etappe des Forschungsprozesses lagen die 2008 durchgeführten Untersuchungen zugrunde.

Kapitel III stellt gewissermaßen eine Fortsetzung der Ausführungen in Bezug auf die Beurteilung Polens hinsichtlich der Sicherheit dar, dies jedoch nicht von Seiten eines durchschnittlichen Bürgers, sondern aus der Sicht der Staatsbeamten, die ihren Dienst bei der Polizei (Zentrales Ermittlungsbüro), beim Strafvollzugsdienst, beim Grenzschutz, beim Zentralbüro für Korruptionsbekämpfung leisten, sowie vom Gesichtspunkt der Staatsanwälte aus. Hierbei wurden Erhebungen im Rahmen der 2009 durchgeführten Eigenforschungen ausgewertet, welche den Ausgangspunkt für die 2. Etappe des Forschungsprozesses bildeten.

Das weitere Kapitel der Monographie legt zwar auch die innerhalb der 2. Etappe erfolgten Untersuchungen zugrunde, betrifft jedoch das persönliche Sicherheitsgefühl in Bezug auf die Wahrnehmung der Dienstaufgaben durch Staatsbeamte. In diesem Zusammenhang wurden die wesentlichsten Bedrohungen erörtert, die nach Meinung der in die Forschungen einbezogenen Beamten deren Sicherheitsgefühl determinieren.

Im Kapitel V gibt es einen Katalog gegenwärtiger Bedrohungen für die Sicherheit der Bevölkerung, erarbeitet auf der Grundlage der 2008 durchgeführten Eigenforschungen. In diesem Teil der Monographie wurden der Bekanntheitsgrad der zeitgenössischen Bedrohungen innerhalb der Bevölkerung erforscht und die aufgrund der Forschungen erlangte Bewertung der Häufigkeit des Auftretens einzelner Bedrohungsarten in Polen präsentiert. Diese Gefahren wurden in sechs Gruppen eingeteilt und zwar: gemeine Kriminalität, Korruption, soziale Pathologien, organisierte Kriminalität, Cyber-Kriminalität und Cyber-Terrorismus sowie Terrorismus. Die Ausführungen dieses Monographiekapitels werden mit einer Aufstellung der Bedrohungen abgeschlossen, in welcher die Gefahren entsprechend der Einstufung ihres Auftretens in Polen und nach den Mittelwerten des Gefährdungsgrades einzelner Gebiete geordnet wurden.

Kapitel VI der Ausarbeitung widmet sich der durch die Staatsbeamten vorgenommenen Identifizierung der gegenwärtigen Sicherheitsbedrohungen. Hierbei wurden erhebliche, geringe und mittelmäßige Sicherheitsgefährdungen verzeichnet sowie diese Gefahren hinsichtlich der Zugehörigkeit der Interview-Teilnehmer zu den einzelnen der fünf Staatsdienst-Kategorien: Polizei (Zentrales Ermittlungsbüro), Strafvollzugsdienst, Grenzschutz, Zentralbüro für Korruptionsbekämpfung und Staatsanwaltschaft, ausgewertet. Anschließend erfolgte eine Analyse der einzelnen Gefährdungen wie organisierte und gemeine Kriminalität, Terrorismus und Cyber-Terrorismus, Cyber-Kriminalität, Korruption und soziale Pathologien.

Ein weiterer Teil der Ausarbeitung enthält Analysen des persönlichen Sicherheitsgefühls der Bürger. Hierbei wurde die Problematik aufgezeigt, die mit dem Einfluss der Kriminalität und der sozialen Pathologien auf das subjektive Gefährdungsgefühl verbunden ist. Die Ausführungen dieses Teils setzen sich auch mit der Frage der Viktimisierung der Bevölkerung auseinander. Die Daten zur Betroffenheit durch einen bestimmten Typ von Straftaten und sozialen Pathologien wurden mittels des sogen. Viktimisierung-Surveys erhoben, der in den 2008 erfolgten Umfragen enthalten war.

Kapitel VIII der Monographie umfasst Ausführungen zur Beurteilung der staatlichen Aktivitäten in Bezug auf Gewährleistung der Sicherheit der Bevölkerung. Die Teilnehmergruppe für die einschlägige Umfrage setzte sich aus den Dienstbeamten der Polizei (Zentrales Ermittlungsbüro), des Strafvollzugsdienstes, des Grenzschutzes, des Zentralbüros für Korruptionsbekämpfung sowie aus den Staatsanwälten zusammen. Im Mittelpunkt des Interesses dieses Teils der Ausarbeitung stand die Frage der Beurteilung der Gegenmaßnahmen in Bezug auf die Gefährdungen sowie entsprechender Aktivitäten von staatlicher Seite für die Sicherheit der Bürger.

Das vorletzte Kapitel der Monographie widerspiegelt die Meinungen der Beamten, die Faktoren sowie die rechtlichen Mittel zur Gewährleistung der Sicherheit betreffend, welche das Sicherheitsgefühl der Bevölkerung steigern. Die Untersuchungsprobe umfasste die Umfrage-Teilnehmer aus der 2. Etappe des Forschungsprozesses und zwar Dienstbeamte der Polizei (Zentrales Ermittlungsbüro), des Strafvollzugsdienstes, des Grenzschutzes, des Zentralbüros für Korruptionsbekämpfung sowie Staatsanwälte.

Kapitel X der Ausarbeitung beinhaltet Ausführungen in Bezug auf die soziale Beurteilung der Anwendung geheimer Arbeitsmethoden der Polizei, die soziale Akzeptanz des Eingriffs des Staates in die Privatsphäre der Bürger sowie die Bereitschaft der Bevölkerung, bei der Kriminalitätsbekämpfung mit der Polizei zusammenzuarbeiten.

Die Monographie endet mit einer Zusammenfassung und Schlussfolgerungen, in denen die endgültige Verifizierung der vor der Umsetzung der eigentlichen Untersuchungen innerhalb der 1. und 2. Etappe des Forschungsprozesses formulierten Forschungshypothesen vorgenommen wurde.

Im Anhang gibt es die Fragebögen, die den Forschungen als Hauptbestandteil der Auswertungen in dieser Veröffentlichung zugrunde gelegt wurden.

Ewa M. Guzik-Makaruk

Białystok, März 2011.

я ю я я ь ь , я я я ь . ь – э ь , ь , я я я я , ь .

я я ь , я я я я , ю я , ю , ь , ю ь ю ю ь ь я .

я , ь , ь ь , я , «, я , я ь ю » № PBZ–MNiSW–DBO–01/I/2007, я . . , ь – . . . ь . . я я я ь , ю я . 2008–2010 . ь : . . , . я , . . -, , ь . я э : ь .

я я . я я , я . ь ь , , ь ь , . э э я ь э .

II ь , я я (CBOS), я я 1987–2010 . ь ь я я , 2008 . ь ю я я Pentor Research International, я . ь я ь . я , я 2008 ., I  этапом ь .

III я я я , , , ю я ь , я я ь , ю – ь ю , ю , , ь ю . э ь я , 2009 ., я ю II э ь .

я я , II э , я я я . ь , , ю я , я ю .

V , я , 2008 . э ь , , я ь я , я я ь ь . ь , : я ь , я , ь , я ь , ь ю я ь ь ю , . я , э , , ь я я ь я ь .

VI я , я ь . ь ь , я я : – ь ю , ю , , ь ю . ь , : я ь , я ь , ь ю , ь ю я ь , я ь .

я ь , ю я . ю я , я я ь . ь э я . , я я я -, ь , . я , ю я 2008 .

VIII ю я я , я . , я э , я , ю – ь ю , ю , , ь ю . э я ь .

я я я я я ь , я ю я , ю я , ю . я я ю , ю II э ь , , ю – ь ю , ю , , ь ю .

X ю я , ю я ь я , я ь ю ь ь ь ю ь ь ю .

я я ю ю я , я ь я я ь , я I II э ь .

я я , ь я , я я ю я .

. -

, 2011.