Felcenloben Dariusz, Prace geodezyjne realizowane na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych oraz czynności cywilnoprawnych

I. Przedmiotem analizy niniejszego opracowania są przepisy prawa ustalające zasady wykonywania prac geodezyjnych, w ramach których realizowane są czynności związane z pomiarem geodezyjnym, opracowaniem wyników tych pomiarów, tworzeniem określonych w ustawie – Prawo geodezyjne i kartograficzne zbiorów danych oraz dokumentacji na potrzeby postępowań administracyjnych, postępowań sądowych oraz czynności cywilnoprawnych związanych z nieruchomościami, których realizacja łączy się z obowiązkiem przekazania powstałej dokumentacji do właściwego miejscowo starosty (art. 12 ust. 1 pkt 3 p.g.k.). Analizą objęto także poszczególne instytucje prawa regulujące zasady dokonywania podziałów nieruchomości, rozgraniczania nieruchomości, wznawiania znaków i wyznaczania punktów granicznych, scalania i wymiany gruntów itd., a także ustalające zasady zniesienia współwłasności poprzez fizyczny podział nieruchomości, zasiedzenia nieruchomości, ustanowienia służebności gruntowych itp., na potrzeby których prace geodezyjne są wykonywane.

Zasady techniczne wykonywania pomiarów geodezyjnych, obliczania wyników tych pomiarów, a także sporządzania dokumentów na potrzeby realizacji celów tych prac określone zostały w ustawie – Prawo geodezyjne i kartograficzne oraz w przepisach wykonawczych wydanych na jej podstawie.

Natomiast procedura opracowania tych materiałów została określona w szczególności przepisami ustanawiającymi instytucje prawa, na rzecz których sporządzana jest dokumentacja geodezyjna stanowiąca podstawę:

Praca geodezyjna, której efektem jest operat techniczny przyjęty do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, i sporządzona w jej wyniku dokumentacja geodezyjna (np. w postaci map do celów prawnych) stanowią środek dowodowy podjęcia przez właściwy organ rozstrzygnięcia w ramach prowadzonego jurysdykcyjnego administracyjnego lub sądowego postępowania, na potrzeby którego jest ona opracowana, lub dokonania w trybie czynności materialno-technicznej aktualizacji odpowiednio baz danych ewidencji gruntów i budynków (art. 24 ust. 2b pkt 1 lit. h p.g.k.), baz danych obiektów topograficznych (§ 8 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z 23.07.2021 r. w sprawie bazy danych obiektów topograficznych oraz mapy zasadniczej, Dz.U. poz. 1385) czy baz danych sieci uzbrojenia terenu (§ 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z 23.07.2021 r. w sprawie geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu, Dz.U. poz. 1374).

Ujawnione na tej podstawie dane w prowadzonych rejestrach, w szczególności dotyczące ewidencji gruntów i budynków, są wiążące dla organów administracji publicznej wykonujących zadania związane z planowaniem gospodarczym, planowaniem przestrzennym, wymiarem podatków i świadczeń, oznaczaniem nieruchomości w księgach wieczystych, statystyki publicznej, gospodarki nieruchomościami (art. 21 p.g.k.).

Z tego też powodu należy przyjąć a priori, iż procedury określające zasady wykonywania prac geodezyjnych oraz sporządzania na ich podstawie dokumentacji stanowiącej podstawę aktualizacji informacji o danych ewidencyjnych powinny gwarantować utrzymanie tych baz danych w stanie aktualności, tj. zgodności z dostępnymi dokumentami i materiałami źródłowymi, stanem faktycznym lub prawnym, obowiązującymi standardami technicznymi, a także zapewniać ochronę praw podmiotów, których procesy te dotyczą. Z czynnościami technicznymi realizowanymi przez wykonawcę prac geodezyjnych łączą się określone materialnym prawem administracyjnym lub prawem cywilnym procedury o charakterze jurysdykcyjnym i materialno-technicznym realizowane przez organy administracji publicznej lub sądy, do kompetencji których należy podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach dotyczących nieruchomości, np. podziału nieruchomości – wójt burmistrz, prezydent miasta; scalenia i wymiany gruntów – starosta; rozgraniczenia – wójt, burmistrz, prezydent miasta; zniesienia współwłasności, zasiedzenia itp. – sąd powszechny.

II. Uzasadnieniem dla podjęcia tematu pracy jest brak opracowania monograficznego, w którym dokonano by kompleksowej analizy określonych administracyjnym prawem materialnym procedur ustalających zasady wykonywania prac geodezyjnych, w ramach których sporządzana jest dokumentacja na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych i czynności cywilnoprawnych w kontekście spójności przyjętych w nich rozwiązań, stabilności zapadłych w ich trakcie rozstrzygnięć, a także uprawnień procesowych i materialnoprawnych podmiotów zainteresowanych ich wynikami oraz obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności wykonawców prac geodezyjnych z tym związanej. W polskiej literaturze odnaleźć można kilka niewyczerpujących tematu monografii ograniczających się do omówienia wybranych instytucji prawa, na potrzeby których sporządzana jest dokumentacja geodezyjna , oraz opracowań, których przedmiotem była jedynie analiza wybranych czynności procesowych realizowanych w ich trakcie . Niniejsza publikacja stawia sobie za cel wypełnienie tej istotnej luki w polskiej literaturze prawniczej poprzez szerokie i wieloaspektowe omówienie zagadnień dotyczących zasad wykonywania poszczególnych rodzajów prac geodezyjnych z uwzględnieniem całego aktualnego otoczenia prawnego, w którym są one realizowane.

Celem pracy i jej zasadniczym problemem badawczym jest odpowiedź na pytanie, czy obowiązujące przepisy prawa określające zasady wykonywania prac geodezyjnych dotyczących nieruchomości, sporządzane na potrzeby postępowań administracyjnych lub sądowych oraz czynności cywilnoprawnych, zapewniają ich uczestnikom poczucie bezpieczeństwa prawnego, rozumianego jako trwałość przepisów prawnych i sposobu ich interpretacji, pewności prawnej oraz obliczalności działania zarówno wykonawców prac geodezyjnych, jak i organów stosujących w tym zakresie prawo, spójności tych regulacji, a także wskazanie rozwiązań, które dają takie gwarancje.

Prowadzone analizy obejmują nie tylko przepisy materialnego prawa administracyjnego, bezpośrednio je definiujące, lecz także szerszy kontekst systemowy pozwalający na dokonanie ich oceny, mając na uwadze zarówno administracyjny charakter tych procesów, jak i skutki materialnoprawne, które one wywołują.

Przeprowadzone analizy służyć miały także realizacji celów szczegółowych związanych z możliwością zreformowania istniejących instytucji prawa, na potrzeby których wykonywane są prace geodezyjne, w tym wskazaniu na płaszczyźnie teoretycznej rozwiązań korygujących.

Na potrzeby tak określonego problemu badawczego sformułowano następujące tezy:

III. Regulacje definiujące poszczególne procesy geodezyjne, jak też instytucje prawa, w ramach których są one realizowane, powinny gwarantować ich uczestnikom prawo do rzetelnej, sprawiedliwej i ściśle przestrzeganej procedury określonej przepisami materialnego i procesowego prawa administracyjnego. Podstawowymi wartościami procesowymi ustalającymi kryteria oceny danej procedury pod kątem tzw. sprawiedliwości proceduralnej jest m.in.: udział zainteresowanych stron w podejmowaniu końcowego rozstrzygnięcia w sprawie, mechanizmy kontroli przebiegu procedury, szeroko rozumiana racjonalność procesowa i ekonomiczność postępowania, a także prawo do końcowego rozstrzygnięcia w sprawie. Nadmienić należy, że choć w polskiej nauce prawa administracyjnego nie funkcjonuje nazwane wprost pojęcie „sprawiedliwości proceduralnej”, to jednak w doktrynie zostały wypracowane sformułowania zbliżone znaczeniowo do niego, w tym dotyczące gwarancji procesowych rozumianych jako zespół norm mających za zadanie chronić interes stron postępowania oraz zapewnić realizację zasady praworządności, czy też pojęcie „uprawnień stron” w postępowaniu administracyjnym . Uczestnictwo zainteresowanej strony w postępowaniu administracyjnym ma z założenia umożliwić jej kontrolę przebiegu całego postępowania, wpływ na końcowe rozstrzygnięcie w sprawie, kontrolę treści decyzji wydanej w jego wyniku, a także prawo do załatwienia sprawy. Podobne gwarancje procesowe powinny także obejmować czynności realizowane w ramach prac geodezyjnych o charakterze technicznym.

Założone cele ogólne postępowania administracyjnego, a także czynności techniczne mogą zostać zrealizowane jedynie wówczas, gdy strona będzie miała zagwarantowany, za pomocą instytucji procesowych, aktywny wgląd w tok całego postępowania . W tym znaczeniu podstawowym kryterium oceny tych zasad staje się zatem sama procedura administracyjna ustalona przepisami zarówno procesowego, jak i materialnego prawa administracyjnego dotycząca konkretnego postępowania.

Z założenia każda procedura administracyjna powinna respektować m.in. zasadę praworządności, równego traktowania stron, proporcjonalności, bezstronności, spójności, uzasadnionych oczekiwań, uczciwości, przejrzystości, a także efektywności i użyteczności.

Przyjmując, że zasady ogólne określone w rozdziale 2 Kodeksu postępowania administracyjnego stanowią integralną część przepisów regulujących procedurę administracyjną, a tym samym mają moc wiążącą na równi z pozostałymi przepisami tego kodeksu, należy stwierdzić, że ustalają one gwarancje procesowe stron administracyjnego postępowania jurysdykcyjnego. Analizując uprawnienia stron w postępowaniu administracyjnym, powinno się pamiętać, że przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego służą stosowaniu norm materialnego prawa administracyjnego, które na swoje potrzeby może kształtować odrębne, a tym samym specyficzne zasady regulujące zarówno sam przebieg postępowania, jak i uprawnienia jego stron. Przykładem takiej regulacji są przepisy rozdziału 6 ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne, ustalające zasady rozgraniczania nieruchomości. Przyjęte na potrzeby tej geodezyjnoprawnej procedury regulacje wprowadzają istotne odstępstwa procesowe od zasad ogólnych określonych w Kodeksie postępowania administracyjnego, które mają duży wpływ na kształtowanie się uprawnień o charakterze zarówno procesowym, jak i materialnoprawnym stron w tym postępowaniu.

Przyjęta jako reguła ogólna zasada efektywności działania organów administracji publicznej wprowadza normatywny obowiązek sprawnego działania administracji publicznej . Zasada ta odnosić się powinna nie tylko do skuteczności tworzonego prawa, ale także do skuteczności i efektywności samych rozstrzygnięć administracyjnych .

Do podstawowych powinności organów administracji publicznej należy w szczególności czuwanie, aby podmioty zainteresowane w sprawie mogły efektywnie wykonywać przysługujące im uprawnienia i obowiązki, których źródłem są akty generalne i akty indywidualne. Podmiot zainteresowany w sprawie uzyskuje prawo do korzystania z uprawnienia administracyjnoprawnego po jego skonkretyzowaniu w ramach postępowania administracyjnego. Organ, wydając decyzję administracyjną rozstrzygającą sprawę, ingeruje tym samym w sferę prawną podmiotu znajdującego się poza jego strukturami, w sposób władczy i jednostronny kształtując jego prawa i obowiązki. Wejście decyzji administracyjnej do obrotu prawnego powoduje przy tym podwójny skutek prawny – wiąże organ, który ją wydał, oraz kształtuje uprawnienia i obowiązki podmiotów, których sprawa dotyczy, o charakterze procesowym i materialnym .

IV. Opracowanie ma przede wszystkim charakter teoretycznoprawny i dogmatyczny. Oparte zostało na normach prawa ustalających zasady postępowania administracyjnego zarówno procesowego, jak i materialnego oraz w części prawa cywilnego, a także założeniach teoretycznych, odwołując się do powszechnie akceptowanych metod wykładni prawa oraz praktyki ich stosowania. Z tego też powodu przy prowadzeniu analiz wykorzystano orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz sądów administracyjnych, które w części podejmowały się próby wyjaśnienia istotnych kwestii dotyczących analizowanych zagadnień, w szczególności w odniesieniu do problemów o charakterze podmiotowym związanych z uczestnictwem zainteresowanych w postępowaniu zarówno administracyjnym, jak i rzeczowym, pozwalającym ustalić jego zakres i sam przedmiot. Praca ma w części metodologiczny charakter, odnoszący się przede wszystkim do sposobów interpretacji tekstu prawnego i przekładu przepisów prawa administracyjnego na normy konkretnego postępowania. W prowadzonych rozważaniach jako podstawowe narzędzie metodologiczne przyjęto metody logiczno-językowe, wychodząc z powszechnie akceptowanego założenia, że mieszczą one w sobie zarówno same badania nad prawem jako systemem językowym, jak i językowe aspekty praktyki prawniczej, obejmując takie zagadnienia, jak znaczenie poszczególnych wyrażeń językowych, uzasadnienie decyzji w procesach stosowania prawa, struktura normy prawa itd. Analiza poszczególnych procedur geodezyjnoprawnych osadzona została w całym normatywnym systemie prawa i obejmuje nie tylko przepisy materialnego prawa administracyjnego bezpośrednio regulujące zasady ich stosowania, lecz także szerszy kontekst pozwalający na dokonanie ich oceny w odniesieniu do stanowionych lub wyprowadzonych w drodze wykładni norm z różnych innych aktów prawnych o charakterze dziedzinowym , które mają lub mogą mieć istotne znaczenie przy ich realizacji. Prowadzone rozważania nie zostały przy tym ograniczone jedynie do interpretacji o charakterze terminologicznym czy aksjologicznym, lecz były dokonywane także na gruncie teoretycznym i metodologicznym w celu zidentyfikowania i zdefiniowania istotnych cech, typowych dla analizowanych postępowań.

V. Konstrukcja pracy podporządkowana została możliwości realizacji założonego kierunku argumentacji wyznaczonego w sformułowanych celach pracy oraz tezach badawczych. Z tego też powodu przyjęta została chronologiczno-problemowa struktura pracy, wynikająca z samej definicji „pracy geodezyjnej” zapisanej w art. 2 pkt 1 p.g.k., odróżniającej opracowania sporządzane na potrzeby postępowań administracyjnych, sądowych i czynności cywilnoprawnych od opracowań realizowanych na potrzeby budownictwa, a także określonej przez ustawodawcę systematyki podziału tych prac na poszczególne rodzaje (cele) i kolejności, w jakiej zostały one wymienione w art. 12 ust. 1 pkt 3 p.g.k., z uwzględnieniem procesowej i materialnoprawnej odrębności tych instytucji prawa.

Przedmiotem rozważań zawartych w części pierwszej opracowania (rozdziały 1–9) są zagadnienia prawne związane z opracowaniem map do celów prawnych sporządzanych na potrzeby podziałów nieruchomości oraz typowych postępowań sądowych i administracyjnych, których rodzaje wymienione zostały § 24 ust. 1 pkt 1 r.s.t.w.p.g.k.

W rozdziale 1 przedstawione zostały rodzaje nazwanych map do celów prawnych oraz ogólne zasady ich geodezyjnego opracowania.

W rozdziale 2 wymieniono i poddano analizie określone przepisami prawa rodzaje podziałów nieruchomości oraz wskazane powiązania pomiędzy geodezyjnym podziałem nieruchomości realizowanym na zasadach określonych przepisami ustawy o gospodarce nieruchomościami a podziałem wieczystoksięgowym i prawnym, dokonywanym na jego podstawie. Zidentyfikowano relacje zachodzące pomiędzy tymi instytucjami prawa oraz systemowe ograniczenia z tym związane, w szczególności dotyczące podziałów geodezyjnych, przeprowadzanych z zastrzeżeniem spełnienia warunku określonego w decyzji podziałowej.

W rozdziale 3 przedstawiona została i poddana analizie instytucja podziałów nieruchomości realizowanych w trybie rozdziału 1 działu III ustawy o gospodarce nieruchomościami. Na potrzeby prowadzonych analiz dokonano wykładni przepisu art. 92 ust. 1 u.g.n., w którym ustawodawca, precyzując przedmiotowy zakres regulacji określających zasady dokonywania podziałów nieruchomości, zastosował w nim technikę legislacyjną a contrario (wielokrotną negację), czyniąc ten tekst wyjątkowo nieczytelnym i językowo niezrozumiałym. Wnioski wynikające z przeprowadzonej analizy, z wykorzystaniem dyrektyw wykładni językowej i systemowej, pozwoliły na ustalenie rozumienia zakodowanej w nim normy prawnej i usunięcie wątpliwości dotyczących możliwości zastosowania ich w praktyce, tak aby były one spójne i zrozumiałe. Analizie poddany został także przepis art. 93 ust. 3 u.g.n. warunkujący możliwość dokonania podziału nieruchomości od zapewnienia wydzielanym działkom gruntu dostępu do drogi publicznej. Odwołując się do obowiązujących norm prawa oraz poglądów judykatury, wykazano, w jakich przypadkach dopuszczalne jest dokonanie, na zasadach określonych w ustawie, podziału nieruchomości położonej na obszarach o niejednorodnej funkcji zapisanej w miejscowym planie, a w jakich wydane decyzje administracyjne byłyby obarczone wadliwością polegającą na braku podstawy prawnej.

Dogłębnej analizie poddano przesłanki przesądzające o możliwości dokonania podziałów nieruchomości w przypadku braku planu miejscowego (art. 94 u.g.n.), a także niezależnie od jego ustaleń (art. 95 u.g.n.). W szczególności przedmiotem wykładni objęto przypadek dotyczący możliwości zniesienia współwłasności rzeczy wspólnej w związku ze zgłoszonym roszczeniem wynikającym z art. 211 k.c. oraz wydzielenia działki budowlanej zabudowanej budynkiem mieszkalnym (art. 95 pkt 7 u.g.n.).

Szczególną uwagę poświęcono doprecyzowaniu pojęcia podmiotów prawa, uprawnionych do złożenia wniosku w sprawie geodezyjnego i wieczystoksięgowego podziału nieruchomości, oraz stron tego postępowania. W odniesieniu do przepisów materialnego prawa administracyjnego ustalających zasady dokonywania geodezyjnych podziałów nieruchomości, norm prawa cywilnego zakreślających granice wykonywania prawa wieczystego użytkowania, jak również przepisów proceduralnych prawa cywilnego regulujących zasady postępowania wieczystoksięgowego wykazano, iż uprawnienie do dokonania przez wieczystego użytkownika podziału geodezyjnego, wieczystoksięgowego i prawnego tych gruntów mieści się w zakresie przyznanych mu ustawowych uprawnień do rozporządzania tym prawem. W nawiązaniu do pojęcia interesu prawnego, o którym mowa w art. 97 ust. 1 u.g.n., przedstawiono koncepcję pojęcia strony na użytek administracyjnego postępowania, wyróżniając podmiot (stronę pierwotną), któremu służy prawo złożenia wniosku o dokonanie podziału nieruchomości, oraz podmioty prawa (strony następcze) uprawnione do wzięcia udziału w tym postępowaniu.

Wykazano, które z dokumentów wymienionych w art. 97 ust. 1 u.g.n. warunkują możliwość wszczęcia postępowania podziałowego, a złożenie których możliwe jest dopiero w trakcie wszczętego już postępowania administracyjnego. Wskazano, w jakich sytuacjach organ administracji zobowiązany jest wezwać wnioskodawcę do usunięcia braków formalnych podania, a w jakich sam powinien podjąć odpowiednie działania celem zgromadzenia wymaganych w tym postępowaniu dowodów. Przyjęcie przez ustawodawcę, w przepisach wykonawczych do ustawy (§ 6 r.p.n.), odmiennego sposobu hierarchizacji dokumentów stanowiących podstawę oznaczenia nieruchomości, niż to wynika z treści art. 26 i 27 u.k.w.h., spowodowało, iż na tym tle pojawia się wiele wątpliwości w praktycznym ich stosowaniu. Z tego też powodu uzasadnione było przedstawienie interpretacji istniejących przepisów, określających zasady przyjmowania granic do podziału nieruchomości w konfrontacji z innymi normami ustalającymi zasady oznaczania nieruchomości w księdze wieczystej czy też w katastrze nieruchomości. Przedstawiono zagadnienie dotyczące charakteru prawnego decyzji administracyjnej zatwierdzającej geodezyjny podział nieruchomości z zastrzeżeniem zapisanego w niej warunku. Odwołując się do obowiązujących norm prawa oraz poglądów judykatury, wykazano, iż niewykonanie warunku zapisanego w decyzji podziałowej powoduje, iż czynność cywilnoprawna w niej zastrzeżona dotycząca umownego przeniesienia praw do wydzielonej części nieruchomości jest nieskuteczna. Dowiedziono także, iż warunek stanowiący część orzeczenia decyzji podziałowej w rozumieniu art. 162 k.p.a. ma charakter zlecenia. Powoduje to, iż w przypadku jego niewykonania organ administracji, który wydał decyzję podziałową, zobowiązany jest do uchylenia decyzji podziałowej w ramach odrębnego postępowania administracyjnego. Przedmiotem prowadzonych w tym rozdziale rozważań jest także zagadnienie prawne dotyczące dopuszczalności uchylenia lub zmiany ostatecznej decyzji podziałowej, której w orzecznictwie sądów administracyjnych przypisuje się cechę rozstrzygnięcia o charakterze związanym. W końcowej części tego rozdziału omówione zostały zasady dokonywania podziałów nieruchomości z urzędu, a także nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym oraz zasady wydzielania działek pod drogi publiczne.

W rozdziale 4 omówione zostały zasady dokonywania podziałów nieruchomości bezpośrednio przed sądem powszechnym, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia dopuszczalności drogi sądowej i wzajemnych zależności zachodzących na tle proceduralnym pomiędzy administracyjną a sądową fazą postępowania.

W rozdziale 5 przedstawiono zagadnienie prawne określone normą art. 98b u.g.n. dotyczące możliwości dokonywania, w ramach jednego postępowania administracyjnego, jednoczesnego podziału geodezyjnego co najmniej dwóch nieruchomości gruntowych stanowiących przedmiot odrębnej własności, w wyniku którego wyodrębnione zostają działki gruntu, które po dokonaniu podziału prawnego będącego skutkiem realizacji wzajemnych umów ich zamiany tworzyć będą łącznie nieruchomości stanowiące przedmiot odrębnej własności. Wskazane zostały i poddane analizie przesłanki formalne warunkujące możliwość zastosowania w praktyce tej procedury geodezyjnoprawnej. Odwołując się do zasad wykładni prawa, poddano krytycznej ocenie istniejące nieliczne orzecznictwo sądowo-administracyjne w tym zakresie, wskazując jednocześnie spójne rozwiązania gwarantujące możliwość realizacji tej procedury i ujawnienia wyników tego podziału w prowadzonych rejestrach.

Przedmiotem rozdziału 6 jest instytucja scalenia i podziału nieruchomości uregulowana przepisami rozdziału 2 działu III ustawy o gospodarce nieruchomościami. Zdefiniowany został przedmiot tego postępowania, cel jego przeprowadzenia i przesłanki warunkujące możliwość jego wszczęcia. Omówione zostały poszczególne etapy tego postępowania oraz skutki prawne wynikające z końcowej uchwały o scaleniu i podziale nieruchomości.

W rozdziale 7 przedstawione zostały zasady sporządzania innych map do celów prawnych, w tym dotyczących podziałów nieruchomości rolnych lub leśnych, map klasyfikacji gruntów czy też opracowań geodezyjnych wykonywanych na potrzeby ustalania linii brzegu lub rozgraniczania gruntów zajętych przez wody płynące, a także zaprezentowane zostały zagadnienia prawne dotyczące instytucji ustanowienia służebności gruntowych, zasiedzenia nieruchomości czy podziałów do korzystania (quoad usum).

W rozdziale 8 omówione zostało zagadnienie dotyczące zasad wyznaczania i utrwalania na gruncie nowych punktów granicznych powstałych w wyniku podziału nieruchomości realizowanego w trybie ustawy o gospodarce nieruchomościami zakończonych ostateczną decyzją podziałową lub uchwałą rady gminy, jak też podziałów nieruchomości rolnych lub leśnych realizowanych w trybie uproszczonym.

Przedmiotem rozważań rozdziału 9 jest tematyka dotycząca instytucji scalenia i wymiany gruntów. Na podstawie całokształtu przepisów definiujących to zagadnienie wskazano istotę, cechy i cel tego postępowania, a także szczegółowo omówiono jego przebieg, szczególną uwagę zwracając na te jego elementy, w których uczestniczy geodeta odpowiedzialny za określenie granic obszaru scalenia, opracowanie projektu scalenia lub wymiany gruntów, a także wprowadzenie uczestników scalenia w posiadanie wydzielonych gruntów.

Część druga składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym z nich (rozdział 10) zdefiniowano pojęcia granic przestrzennych i granic prawnych nieruchomości gruntowych wyznaczających zakres, w jakim właściciel z wyłączeniem innych osób może swe prawo wykonywać i z niego korzystać. Ustalenia dokonane w tej części, w szczególności dotyczące zdefiniowanego pojęcia „granicy prawnej nieruchomości”, stanowią punkt odniesienia dla szczegółowych rozważań dotyczących dopuszczalności przeprowadzenia procedur geodezyjnoprawnych związanych z rozgraniczeniem nieruchomości, wznawianiem znaków granicznych, ustaleniem przebiegu działek ewidencyjnych czy przyjęciem granic do podziału nieruchomości.

W rozdziale 11 przedstawiono rozważania dotyczące charakteru prawnego obowiązującego dwuetapowego administracyjno-sądowego modelu postępowania rozgraniczeniowego, eksponując te jego elementy, które w praktyce napotykają na problemy interpretacyjne. Przedstawione zostało zagadnienie dopuszczalności drogi sądowej i wzajemnych zależności zachodzących na tle proceduralnym pomiędzy poszczególnymi fazami tego postępowania.

W rozdziale 12 zaprezentowane zostało m.in. zagadnienie dotyczące procedury wszczęcia postępowania rozgraniczeniowego, w tym w szczególności regulacji prawnych stanowiących podstawę ustalenia kręgu podmiotów prawa posiadających legitymację procesową czynną i bierną w sprawie o rozgraniczenie nieruchomości. Sformułowane zostały wnioski o charakterze de lege ferenda, wskazujące na konieczność jednoznacznego doprecyzowania pojęcia strony w postępowaniu rozgraniczeniowym, w szczególności w przypadku wystąpienia zbiegu uprawnień prawnorzeczowych do nieruchomości gruntowej będącej przedmiotem postępowania. Wykazano, jakie podmioty prawa i w jakim zakresie (procesowym i materialnoprawnym) powinny posiadać odpowiednio uprawnienia w tym postępowaniu. Przedstawiono i poddano analizie przesłanki wykluczające możliwość prowadzenia postępowania rozgraniczeniowego, jego zawieszenia, a także charakter prawny upoważnienia geodety do przeprowadzenia czynności ustalenia przebiegu granic.

W rozdziałach 13 i 14 omówiono i poddano analizie poszczególne czynności faktyczne i procesowe, które zobowiązany jest, w ramach toczącego się postępowania administracyjnego, przeprowadzić upoważniony geodeta w zakresie udzielonego mu upoważnienia do przeprowadzenia czynności ustalenia przebiegu granic nieruchomości. Podjęta została także próba zdefiniowania charakteru prawnego obligatoryjnej rozprawy granicznej prowadzonej przez geodetę.

W rozdziale 15 przedstawiono i poddano analizie określone w ustawie tryby, w jakich możliwe jest zakończenie postępowania rozgraniczeniowego na tle obowiązujących procedur Kodeksu postępowania administracyjnego. Szczególną uwagę zwrócono na te elementy procesowe, które na użytek tego postępowania zostały przyjęte jako lex specialis. W szczególności analizą objęto możliwość zakończenia postępowania rozgraniczeniowego w formie ugody cywilnej (granicznej) zawartej bezpośrednio przed upoważnionym geodetą, kończącej postępowanie z chwilą jej podpisania, czy też przyjętego środka prawnego od wydanej decyzji rozgraniczeniowej umożliwiającej zainteresowanej stronie złożenie żądania przekazania sprawy na drogę sądową.

W rozdziale 16 szczególną uwagę poświęcono zagadnieniu, które dotyczy regulacji prawnych określających styk postępowania administracyjnego i cywilnego w sprawie o rozgraniczenie nieruchomości w kontekście ustalenia, czy przyjęte rozwiązania gwarantują ciągłość i spójność zdefiniowanego modelu, stabilność zapadłych rozstrzygnięć, a także ochronę interesu zainteresowanych stron. Odwołując się do poglądów judykatury, wykazano, iż przyjęty „hybrydowy” model postępowania w sprawie o rozgraniczenie nieruchomości w obecnym kształcie normatywnym wymaga dokonania istotnych zmian legislacyjnych. Sformułowane zostały wnioski o charakterze de lege ferenda, wskazujące na konieczność wyeliminowania z porządku prawnego obowiązującego dwuetapowego rozwiązania poprzez wprowadzenie w jego miejsce regulacji opartych na klasycznym modelu administracyjnym lub cywilnym, z uwzględnieniem ich dziedzinowej odrębności, a także przedmiotowej tożsamości sprawy na każdym z jego etapów. Wykazano, iż przyjęcie zaproponowanych rozwiązań prowadziłoby do uproszczenia i skrócenia procedury rozgraniczenia bezspornych granic nieruchomości, minimalizacji kosztów z tym związanych, a także zapewniałoby spójność i odrębność postępowania na poszczególnych jego etapach. W tej części opracowania zaprezentowane także zostały uwagi dotyczące dopuszczalności prowadzenia kolejnego „zwykłego” postępowania administracyjnego w sprawie rozstrzygniętej uprzednio ostateczną decyzją rozgraniczeniową (lub postanowieniem sądu), zatwierdzającą ustalone granice nieruchomości. Poruszany problem przedstawiony został na tle dywagacji dotyczących odrębności, jak również autonomiczności administracyjnego i sądowego modelu postępowania rozgraniczeniowego, w kontekście dopuszczalności wzajemnej weryfikacji zapadłych w ich ramach rozstrzygnięć. Wskazano także na możliwość dokonania rozgraniczenia nieruchomości bezpośrednio przed sądem powszechnym w trybie procesu (art. 36 p.g.k.) w tych przypadkach, gdy do istoty sporu należy problem własności nieruchomości, a ustalenie granicy ma w nim charakter wtórny. Z wyłączną kognicją sądu w sprawie o rozgraniczenie nieruchomości w trybie procesowym mamy do czynienia w sytuacji, gdy przyczyną konfliktu i istotą sporu są prawnomaterialne przesłanki wydania nieruchomości, a orzeczenie o rozgraniczeniu jedynie uściśla rozstrzygnięcie sprawy o wydanie nieruchomości.

W części trzeciej (rozdziały 17–20) przedstawiono rozważania dotyczące procedury technicznej wznawiania znaków i wyznaczania punktów granicznych na zasadach określonych przepisami art. 39 p.g.k. oraz czynności ustalania lub identyfikowania przebiegu granic działek ewidencyjnych realizowanych w trybie § 31–33 oraz § 46 r.e.g.b. W rozdziale 18 wskazane zostały przesłanki formalne, warunkujące możliwość realizacji czynności technicznych związanych ze wznowieniem znaków lub wyznaczeniem punktów granicznych, a także sformułowano wnioski zmierzające do doprecyzowania analizowanej normy poprzez jednoznaczne zdefiniowanie pojęć, do których się ona odwołuje, w tym pojęcia granic ustalonych uprzednio, granic prawnych nieruchomości, rodzaju dokumentów stanowiących podstawę dokonania tych czynności, zakresu odwołania do odpowiedniego stosowania tej normy w przypadku wyznaczania punktów granicznych. Przedstawiono także zagadnienie prawne określone normą art. 39 ust. 1 p.g.k., dotyczące zasad rozwiązywania sporów powstałych w trakcie wykonywania czynności technicznych wznawiania znaków i wyznaczania punktów granicznych uprzednio ustalonych. Wskazano przesłanki formalne warunkujące możliwość realizacji tych czynności technicznych, a także sformułowano wnioski zmierzające do doprecyzowania analizowanej normy poprzez jednoznaczne zdefiniowanie pojęć, do których się ona odwołuje, w tym „granic ustalonych uprzednio”. Wskazano także na konieczność jednoznacznego określenia przedmiotu, zakresu i trybu, w którym sąd orzeka w sprawie zawisłej z art. 39 ust. 1 p.g.k. Sformułowano także wnioski o charakterze de lege ferenda, wskazujące na konieczność modyfikacji istniejącego rozwiązania poprzez odpowiednie odwołanie się w tym zakresie do istniejących regulacji prawnych ustalających zasady wykonywania orzeczeń sądowych w trybie egzekucyjnym.

W rozdziale 19 omówiona została, określona przepisami § 31–33 r.e.g.b., procedura techniczna ustalania przebiegu granic działek ewidencyjnych. Krytycznej analizie poddano w szczególności przepis w § 31 r.e.g.b., w którym sformułowane zostały przesłanki warunkujące możliwość zastosowania w praktyce kryteriów ustalania przebiegu działek ewidencyjnych. W tej części pracy (rozdział 20) dokonano także interpretacji przyjętych warunkowo na potrzeby prowadzenia ewidencji gruntów i budynków zasad identyfikacji przebiegu granic działek ewidencyjnych pomiędzy gruntami tworzącymi dna i brzegi cieków, jezior i zbiorników a gruntami do nich przyległymi.

W końcowej części pracy sformułowano wnioski z przeprowadzonych rozważań, stanowiące próbę odpowiedzi na pytania będące głównym problemem badawczym pracy. W oparciu o wnioski płynące z dokonanych rozważań sformułowane zostały propozycje de lege ferenda, obejmujące postulowane sposoby wykładni poszczególnych regulacji prawnych, jak również zmiany legislacyjne w tym zakresie.

VI. Problematyka dotycząca zasad: