Szatkowska Ewelina (red.), Prawo autorskie w praktyce. O prawach twórców i odbiorców utworów

W dobie powszechnego dostępu do Internetu każdy może tworzyć kreatywne treści i zamieszczać je w sieci, chociażby za pośrednictwem mediów społecznościowych. Przyjmując nawet, że dana osoba nie należy do grona twórców, to z pewnością jest odbiorcą utworów tworzonych przez innych, a więc dotyczą jej zasady prawnoautorskiej ochrony. Powszechność prawa autorskiego przejawia się w tym, że z jednej strony sami na co dzień tworzymy indywidualne, kreatywne treści, chociażby w postaci fotografii wykonanych za pomocą smartfonów i zamieszczanych następnie w sieci, z drugiej zaś jesteśmy stale odbiorcami utworów stworzonych przez innych: słuchając muzyki, oglądając ulubione seriale, filmy i programy, czytając książki, kserując materiały naukowe czy też przeglądając te zamieszczane w Internecie. Idąc ulicą, mijamy budynki, które są utworami architektonicznymi, rzeźby, pomniki, murale czy też wystawy zewnętrzne, jak chociażby różnorodnych fotografii zamieszczanych na ogrodzeniach parków (np. Łazienek Królewskich w Warszawie czy parku Oliwskiego w Gdańsku). Ponadto bierzemy udział w wydarzeniach artystycznych, koncertach, spektaklach teatralnych oraz widowiskach sportowych. Gramy w gry komputerowe, tworzymy postacie (awatary) i jesteśmy uczestnikami świata wirtualnego, w ramach którego dochodzi do obrotu dobrami wirtualnymi, a także rozpowszechniania niezliczonej ilości treści cyfrowych, w tym stanowiących utwory. Na co dzień nosimy ubrania wywodzące się spod ręki przeróżnych projektantów, otaczamy się dziełami sztuki, zwiedzamy muzea oraz galerie. Niektórzy z nas zdobią swoje ciała tatuażami, nie mając nawet wiedzy, że to, co zostało na nich wytatuowane, również może podlegać prawnoautorskiej kwalifikacji. Naukowcy różnych dziedzin prowadzą badania naukowe, dokonując niekiedy przełomowych odkryć, publikują artykuły naukowe i wydają monografie, a także prowadzą wykłady, przygotowują prezentacje oraz różnego rodzaju wystąpienia. Można pokusić się o stwierdzenie, że punktów stycznych pomiędzy prawem autorskim a naszą codzienną różnorodną aktywnością jest nieskończenie wiele.

Ochrona dóbr niematerialnych, w tym indywidualnej twórczości, nigdy nie miała tak doniosłego znaczenia oraz nie stało przed nią tak wiele wyzwań, wynikających z wciąż postępującego rozwoju – zarówno w nauce, kulturze i sztuce, jak również w zakresie zupełnie nowych, nieznanych dotychczas prawu rozwiązań i technologii (jak choćby SI i zautomatyzowane procesy twórcze czy też NFT). W niniejszej publikacji za cel stawia się ukazanie wszechstronności prawa autorskiego i wielości postaci, jakie w rozumieniu prawa autorskiego może przybierać utwór, który jest pojęciem nadrzędnym w tym opracowaniu, łączącym poszczególne rozdziały. Oryginalność opracowania przejawia się w omówieniu złożonych aspektów prawa autorskiego w odniesieniu do różnych rodzajów twórczości, uwzględnia w sposób odrębny ich problematykę oraz poszukuje praktycznych rozwiązań i wskazówek dla osób zainteresowanych poszczególnymi dziedzinami.

Opracowane tematy stanowią autorski wybór redaktora naukowego, a pomysł na wydanie publikacji w takim kształcie jest konsekwencją wielu dyskusji akademickich podczas prowadzonych zajęć i szczególnego zainteresowania studentów różnych kierunków praktycznym wymiarem przedmiotowej dziedziny prawa oraz jej obecności, m.in. w filmie, muzyce, fotografii, grach komputerowych, sporcie czy też mediach społecznościowych. Niektóre treści uzupełniają ilustracje, co ma aspekt praktyczny, ułatwia zrozumienie poszczególnych kwestii oraz czyni prowadzone wywody bardziej intersującymi. Taką praktykę przekazywania wiedzy z powodzeniem stosowali już Ryszard Markiewicz czy Katarzyna Grzybczyk , co zasługuje na pozytywną ocenę, ponieważ ten sposób przekazywania treści naukowych czyni je dla odbiorcy bardziej przystępnymi. W publikacji, poza omówieniem polskich regulacji i krajowego orzecznictwa sądowego, przytacza się także orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE oraz rozstrzygnięcia sądów amerykańskich, które umożliwiają spojrzenie na ochronę prawa autorskiego z szerszej perspektywy.

Monografia została przygotowana przez uniwersyteckich pracowników naukowo-dydaktycznych, a także ściśle współpracujących ze środowiskiem naukowym, zajmujących się teorią i praktyką ochrony prawa autorskiego. Należy zaznaczyć, że poszczególne rozdziały stanowią samodzielne części, a publikacja może być analizowana zarówno jako całość, jak i selektywnie, stosownie do zainteresowania daną materią. Biorąc pod uwagę wiedzę poszczególnych autorów, ingerencja redaktora w treść poszczególnych rozdziałów została ograniczona do niezbędnego zakresu, a więc autorzy mieli pełną swobodę w ich opracowaniu i prawo do wyboru przedstawianych treści oraz własnych refleksji naukowych.

Ewelina Szatkowska