Katner Przemysław, Przeniesienie wierzytelności w umowie faktoringu

Wierzytelności pieniężne stanowią istotną pozycję w bilansie przedsiębiorstw z powodu powszechnego stosowania tzw. kredytu kupieckiego. Ich występowanie po stronie aktywów powoduje jednak negatywne skutki ekonomiczne, szczególnie odczuwalne w dobie kryzysu. Po pierwsze, wierzytelności pieniężne odpowiadają zamrożonej części kapitału obrotowego, której nie można wykorzystać przy finansowaniu bieżącej działalności gospodarczej, choćby w celu uregulowania własnych zobowiązań. Po drugie, w praktyce niejednokrotnie pojawiają się problemy z terminową spłatą należności przez dłużników, co prowadzi do zakłócenia działalności przedsiębiorstwa wierzyciela.

Występująca wśród przedsiębiorców potrzeba wykorzystania wierzytelności w celu pozyskania środków pieniężnych doprowadziła do wzrostu zainteresowania doktryny i orzecznictwa konstrukcjami prawnymi umożliwiającymi osiągnięcie takiego rezultatu. Jedną z nich jest umowa faktoringu. O jej znaczeniu dla obrotu gospodarczego świadczy bogactwo opracowań obcojęzycznych oraz powoli rosnąca liczba pozycji polskich, w znacznej mierze o charakterze ekonomicznym.

Spośród zagadnień dotyczących umowy faktoringu na czoło wysuwa się przeniesienie wierzytelności z faktoranta na faktora. Pomimo swej wagi, kwestia ta nie doczekała się do chwili obecnej w polskim piśmiennictwie opracowania, które objęłoby liczne problemy prawne istotne dla szerokiego zastosowania tej umowy w obrocie gospodarczym.

Niniejsza monografia jest poświęcona analizie ogółu problemów prawa cywilnego wyłaniających się przy przenoszeniu wierzytelności w ramach umowy faktoringu. Przede wszystkim należy przyjrzeć się konstrukcjom prawnym służącym przejściu należności pieniężnych do majątku faktora. Konieczne jest także rozważenie wpływu przeniesienia wierzytelności w umowie faktoringu na sytuację prawną dłużnika, w szczególności na zakres przysługujących mu zarzutów, oraz na prawa innych podmiotów mogących zgłaszać roszczenia dotyczące wierzytelności. Ze względów konstrukcyjnych pominięte zostaną kwestie związane z faktoringiem międzynarodowym (z wyjątkiem pewnych uwag prawnoporównawczych) oraz mające mniejsze znaczenie praktyczne dla faktoringu, np. problem nabycia wierzytelności od nieuprawnionego.

Analizę szczegółową poprzedzi prezentacja, w niezbędnym zakresie, samej umowy faktoringu. Ze względu na różne ujęcia występujące w piśmiennictwie trzeba mianowicie wskazać, jaki stosunek prawny kryje się pod nazwą „umowa faktoringu”. Bez tego prowadzone rozważania mogłyby spotkać się z uzasadnionym zarzutem, iż dotyczą przeniesienia wierzytelności w ramach niedookreślonej czynności prawnej, zaś prezentowane poglądy i proponowane rozwiązania miałyby mniejszą wartość teoretyczną i doniosłość praktyczną. Bez ukazania umowy faktoringu jako określonej konstrukcji nie jest także możliwe właściwe przeanalizowanie prezentowanych problemów powstających przy przenoszeniu wierzytelności na faktora. Ze względu na istniejące już opracowania można natomiast pominąć niektóre ogólne wiadomości dotyczące faktoringu, zwłaszcza odnoszące się do funkcji tej umowy i jej rodzajów.

Z uwagi na to, że konstrukcja umowy faktoringu została przejęta do Polski z państw Europy Zachodniej, do których została uprzednio przeniesiona ze Stanów Zjednoczonych Ameryki, dla analizy zagadnień poruszanych w monografii konieczne jest spojrzenie na rozwiązania prawne, doktrynę oraz orzecznictwo w tych krajach. Z tego też powodu, poza piśmiennictwem i orzecznictwem polskim, odpowiedzi na postawione w opracowaniu problemy poszukiwano także w dorobku nauki i praktyki państw obcych, w których umowa ta rozwija się już od dziesięcioleci, zaś na część stawianych pytań znaleziono odpowiedź lub przynajmniej kwestie te poddano dyskusji naukowej.

Niniejsza monografia stanowi uaktualnioną wersję rozprawy doktorskiej obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, przygotowanej pod kierunkiem Pani prof. dr hab. Małgorzaty Pyziak-Szafnickiej, której chciałbym bardzo podziękować za pomoc i wskazówki. Przygotowując monografię starałem się także uwzględnić uwagi recenzentów – Pana prof. dr. hab. Wojciecha Pyzioła z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Pana prof. dr. hab. Tomasza Pajora z Uniwersytetu Łódzkiego, którym dziękuję za uwagi oraz zachętę do przygotowania monografii do druku. Chciałbym również podziękować Władzom Uniwersytetu Łódzkiego za finansowe wsparcie publikacji.