Filipkowski Wojciech (red.), Pływaczewski Emil W. (red.), Rau Zbigniew (red.), Przestępczość w XXI wieku. Zapobieganie i zwalczanie. Problemy prawno-kryminologiczne.

Oddawana do rąk Czytelników praca zbiorowa stanowi dorobek współpracy naukowej wielu osób reprezentujących różne środowiska w licznych projektach badawczo-rozwojowych prowadzonych w obszarze bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce na przełomie wieków. Stąd też jej tytuł "Przestępczość w XXI wieku". Ponieważ jednak prace naukowo-badawcze były prowadzone w dwóch podstawowych nurtach: prawnym i technologicznym, pozwoliliśmy sobie rozdzielić wszystkie opracowania na dwa tematycznie określone bloki. Zakładaliśmy, że niniejsza praca zbiorowa będzie swoistą płaszczyzną wymiany wiedzy pomiędzy naukowcami i praktykami, gdyż w naszym najgłębszym przekonaniu przyniesie to korzyści obu stronom. Nie pozostało to jednak bez wpływu na zróżnicowanie poziomu merytorycznego zebranych opracowań.

Na wstępie warto przypomnieć, że pierwsze badania kryminologiczne nad bezpieczeństwem, zwłaszcza w aspektach związanych z przestępczością zorganizowaną, zostały zainicjowane w związku z powołaniem na Wydziale Prawa w Białymstoku w 1994 r., jeszcze w ramach Filii Uniwersytetu Warszawskiego, Zakładu Kryminologii i Problematyki Przestępczości Zorganizowanej . W Zakładzie tym, przekształconym później w Zakład Prawa Karnego i Kryminologii, prowadzonych było wiele inicjatyw naukowo-badawczych, które zaowocowały licznymi publikacjami , w tym także rozpraw doktorskich i habilitacyjnych. Wiele tematów badawczych z tego zakresu zostało sfinalizowanych, m.in. w ramach zakończonych przewodów doktorskich, inne są nadal prowadzone. W pierwszej kategorii mieszczą się problemy, takie jak: zorganizowana przestępczość narkotykowa, przestępczość zorganizowana i jej zwalczanie w Polsce, korupcja w Policji, rozboje drogowe jako przejaw przestępczości zorganizowanej, problematyka świadka koronnego, zorganizowana przestępczość finansowa ze szczególnym uwzględnieniem procederu prania brudnych pieniędzy, kłusownictwo leśne, przestępczość graniczna cudzoziemców na wschodnim odcinku granicy Polski czy wybrane aspekty wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych.

Kierowane i realizowane z naszym udziałem kolejne projekty, które miały już charakter skoordynowany w ramach powołanej w 2005 r. Polskiej Platformy Bezpieczeństwa Wewnętrznego - Naukowej Sieci Uniwersyteckiej, zawsze zakładały prowadzenie zaawansowanych badań technicznych w zakresie podniesienia bezpieczeństwa obywateli z wykorzystaniem wiedzy prawniczej, kryminologicznej i kryminalistycznej w jego wybranych, kluczowych obszarach. Prace na styku tych dwóch obszarów - humanistycznego i technicznego - stanowiły o ich innowacyjnym charakterze . W ramach efektów końcowych prowadzonych projektów przygotowano kompleksowe analizy prawne, kryminologiczne i kryminalistyczne dotyczące konkretnych, nowych technologii istotnych dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz prototypy ich wdrożeń .

W tym miejscu można wymienić następujące projekty badawcze:

Należy podkreślić, że w wielu przypadkach przeprowadzone badania miały charakter pionierski w Polsce - lub nawet w Europie - ze względu na ich obszar lub skalę. Dotyczyło to zwłaszcza takich obszarów, jak:

W grudniu 2010 r. nastąpiło przekazanie Policji pierwszych kilkunastu narzędzi informatycznych będących efektem prac prowadzonych w ramach Polskiej Platformy Bezpieczeństwa Wewnętrznego:

Ponadto, technologie opracowywane w ramach projektów badawczych i rozwojowych były doceniane przez samych użytkowników końcowych m.in. w trakcie targów EUROPOLTECH:

Warto również podkreślić wielokrotnie nagrodzone wdrożenia w ramach technologii tzw. podwójnego zastosowania wypracowane przez zespół Andrzeja Czyżewskiego z Katedry Systemów Multimedialnych Politechniki Gdańskiej. Jednym z nich jest Cyber-Oko, czyli skonstruowany w Politechnice Gdańskiej system śledzenia punktu fiksacji wzroku użytkownika siedzącego przed monitorem komputerowym. Dostarcza informacji o tym, na które fragmenty ekranu patrzy użytkownik w danym momencie. Dzięki opracowanemu oprogramowaniu, Cyber-Oko umożliwia badanie stopnia świadomości pacjentów zdiagnozowanych jako osoby znajdujące się w stanie wegetatywnym. Innym zastosowaniem jest umożliwienie osobom niepełnosprawnym (w szczególności osobom sparaliżowanym lub znajdującym się w tzw. zespole zamknięcia) komunikacji ze światem. Pacjent ma możliwość poruszania kursorem myszy za pomocą wzroku, wybierania odpowiednich piktogramów oznaczających konkretne komunikaty oraz pisania wzrokiem na wirtualnej klawiaturze QWERTY.

Ponadto, w oparciu o technologie elektroencefalograficzne EEG, Katedra Systemów Multimedialnych Politechniki Gdańskiej rozwija oprogramowanie wspomagające diagnozowanie stanu świadomości oraz komunikacje z osobami znajdującymi się w stanie syndromu zamknięcia. Wykorzystywany jest 14-elektrodowy, bezprzewodowy system rejestracji sygnałów EEG, monitorujący fale mózgowe. Dzięki wykorzystaniu kasku EEG, możliwe jest komunikowanie się z osobami w stanie wegetatywnym. Badania prowadzone są przy współpracy z Fundacją "Światło" z Torunia, zajmującą się m.in. osobami w śpiączce.

Natomiast niektóre opracowania zamieszczone w niniejszej pracy zbiorowej są bezpośrednimi efektami wymienionego wcześniej projektu rozwojowego pt. "Nowoczesne technologie dla/w procesie karnym i ich wykorzystanie - aspekty techniczne, kryminalistyczne, kryminologiczne i prawne". W jego ramach, poza aspektami prawnymi, kryminologicznymi i kryminalistycznymi badań prowadzonych na Uniwersytecie w Białymstoku przez zespół badawczy Katedry Prawa Karnego i Kryminologii Wydziału Prawa, na uwagę zasługują komplementarne prace prowadzone w obszarze technicznym i komercjalizacyjnym.

Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie zrealizowała zadania w dwóch wewnętrznych jednostkach organizacyjnych (Wydział Cybernetyki oraz Instytut Optoelektroniki). Realizacja zadania "Opracowanie elektronicznego modułu procesowego - etap badań naukowych/rozwojowych" obejmowała m.in. szereg prac, których finalnym wynikiem są takie produkty informatyczne uzupełniające istniejący moduł procesowy, jak: odwzorowanie zgodnej z aktualną literą prawa metodyki pracy sędziego sądu rejonowego w wydziale karnym - modele BPM i system workflow, słownik pojęć dla ontologii procesu karnego oraz zestaw kilkudziesięciu elektronicznych szablonów dokumentów formalnych .

Zadanie "Rozpoznanie zagadnień związanych z techniką operacyjną stosowaną w trakcie prowadzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych (głównie ich aspekt dowodowy)" zrealizowano w obszarze nowoczesnych technologii do zwalczania przestępczości, w tym przede wszystkim: zorganizowanej, stadionowej, cyberprzestępczości i przestępczości internetowej. Następnie w zadaniu "Wykorzystanie monitoringu wizyjnego do zwalczania przestępczości" przeprowadzono prace, których materialnym wynikiem jest sprzętowy demonstrator technologii systemu do zwalczania przestępczości stadionowej (bramka automatycznej kontroli biometrycznej osób). System ma za zadanie automatyzację kontroli osób uczestniczących w imprezie masowej (np. wchodzących na obiekt sportowy) poprzez weryfikację osoby na podstawie parametrów biometrycznych.

Zainteresowanie wynikami projektu wyraziły instytucje państwowe. Należy podkreślić zgłoszone potrzeby wykorzystania wyników przez Ministerstwo Sprawiedliwości w projekcie CaSuS oraz zainteresowanie Sądu Rejonowego w Białymstoku do testowego uruchomienia w Wydziale Karnym tychże rozwiązań. Opracowane oprogramowanie jest aktualnie testowane w wydziale karnym sądu rejonowego, natomiast demonstrator podlega testom na obiektach stadionowych.

W ramach pierwszego z zadań przypadających Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, dotyczącego tzw. Elektronicznego Systemu Odzyskiwania Mienia, realizowane zadania obejmowały prace badawcze i rozwojowe. Ich rezultatem jest przygotowany prototyp systemu wsparcia procesu odzyskiwania mienia o roboczej nazwie "Taurus" (VII poziom gotowości technologii). Oprogramowanie to było rozwijane przy wykorzystaniu wiedzy i doświadczenia funkcjonariuszy Policji, w szczególności Biura Odzyskiwania Mienia Komendy Głównej Policji.

W ramach drugiego zadania dotyczącego analizy kryminalnej (ze szczególnym uwzględnieniem data mining oraz zastosowań sztucznej inteligencji) oraz wykorzystywania otwartych źródeł informacji, w AGH przeanalizowano możliwości podniesienia jej efektywności poprzez integrację źródeł danych pochodzących i gromadzonych niezależnie od siebie przez różne służby. Stwierdzono brak uwarunkowań prawnych umożliwiających przetwarzanie danych funkcjonujących w Polsce organów, instytucji i służb, których ustawowa działalność koncentruje się w obszarze bezpieczeństwa publicznego w jednym miejscu i brak gestora takich danych. W związku z czym w realizowanych pracach skoncentrowano się na opracowaniu takiej architektury systemu, by był on możliwy do zastosowania w aktualnych uwarunkowaniach prawnych i jednocześnie przynosił wartość dodaną .

W związku z ograniczeniami nałożonymi na zakres zastosowania drążenia danych (data mining), podjęto działania nad wypracowaniem alternatywnych metod bazujących na przetwarzaniu wiedzy w rozproszonych systemach grafowych za pomocą transformacji grafowych, w szczególności przeanalizowano też wykorzystanie rozproszonych transformacji do analizy niespójności kompetencyjnej tworzonego systemu. Wstępnie zbadano też możliwości współpracy systemów agentowych z systemami transformacji grafowych i notacji formalnych opartych na etykietowanych grafach transformacji .

Natomiast w przypadku realizacji przez PPBW sp. z o.o. zadania pt. "Prawne i ekonomiczne aspekty komercjalizacji wyników projektu", wytworzono analizy i opracowania z zakresu praw autorskich, przepisów prawa cywilnego, możliwości patentowania w kraju i na świecie, modeli i schematów komercjalizacji w odniesieniu do konkretnych produktów stanowiących efekt prac w projekcie. Wykonano także analizy ekonomiczne i prawne oceny możliwości zastosowania wytworzonych rozwiązań w gospodarce.

W wyniku realizacji drugiego z zadań tego konsorcjanta pt. "System wczesnego wykrywania potencjalnych przestępstw jako moduł monitoringu Internetu" wytworzono narzędzie informatyczne o nazwie CLUO-v.2.0, jako moduł systemu monitoringu Internetu. Użyte algorytmy oparte zostały o metody przetwarzania języka naturalnego, rozbudowane o istniejące i nowo wygenerowane metody ekstrakcji cech z dokumentów oraz korzystające z istniejących metod klasyfikacyjnych. Modele klasyfikacyjne budowane są pod nadzorem administratora systemu w oparciu o istniejące dane przykładowe. Zastosowanie takiego modułu obejmuje szereg przypadków użycia, wśród których wymienić można: znajdowanie serwisów internetowych szerzących informacje o charakterze przestępczym - instrukcje włamań, nawołujące do przestępstw na tle rasowym, wczesne wykrywanie trendów świadczących o niepokojach społecznych (zwiększona aktywność pseudokibiców, nawoływanie do rozruchów itp.).

Podkreślenia wymaga fakt, że prowadzone badania nawiązują i wykorzystują wyniki poprzednich projektów. W ten sposób staraliśmy się i nadal staramy utrzymywać wysoki poziom samych badań, jak i ciągłość (komplementarność) podejmowania najważniejszych problemów istotnych z punktu widzenia teorii i praktyki. Wszystkim im przyświecała teza postawiona w pierwszej z cyklu prac zbiorowych, która brzmiała: "Nie jest możliwe efektywne i w pełni skuteczne zwalczanie przestępczości (w tym gospodarczej i zorganizowanej) bez udziału i wsparcia wysoko zaawansowanych instrumentów informatycznych" .

Nasze doświadczenia w zakresie pracy badawczej i wdrożeniowej wskazują na rosnące znaczenie wsparcia, jakie organy państwowe mogą uzyskać ze strony wypracowanych rozwiązań. Wynika to z dynamicznie rozwijającego się procesu cyfryzacji życia w społeczeństwie oraz faktu pozostawiania wielu śladów cyfrowych naszej aktywności. Ta ilość śladów przekracza możliwości percepcji pojedynczych osób, a nawet ich zespołów. Z drugiej strony funkcjonują już w praktyce takie technologie informatyczne, które wzorując się na sposobie myślenia człowieka, są w stanie przyspieszyć proces przetwarzania informacji w postaci tekstu, obrazu czy dźwięku. Jednakże po raz kolejny należy podkreślić, że bezrefleksyjne wdrażanie ich do praktyki organów ścigania, służb specjalnych, wymiaru sprawiedliwości może rodzić kolejne problemy natury prawnej czy etycznej. W tym też miejscu pojawia się konieczność uzupełniania badań technicznych o komponent prawny, etyczny, jak również kryminologiczny lub kryminalistyczny dla lepszego wykorzystania możliwości ukrytych w technologii, uwzględniając standardy demokratycznego państwa prawa i przestrzegania praw i wolności człowieka.

Ponadto, badania były zawsze prowadzone w ścisłej współpracy z użytkownikami końcowymi tych rozwiązań technologicznych, czyli funkcjonariuszami organów ścigania, służb specjalnych oraz pracowników wymiaru sprawiedliwości. Badania dogmatyczne i empiryczne nie odnosiły się tylko do kwestii przydatności rozwiązań technicznych, ale także dopuszczalności czy też legalności ich stosowania, czego brakuje wielu współcześnie realizowanym projektom rozwojowym. Kluczowymi okazały się rozważania dotyczące zachowania zasady proporcjonalności pomiędzy ingerowaniem w prawa człowieka i obywatela za pomocą rozwiązań technologicznych a ochroną tychże praw i wolności w państwie demokratycznym poprzez nakreślenie ram dopuszczalności stosowania takich rozwiązań .

Każda z monografii zawiera wielopłaszczyznowe opracowania, będące wynikiem zainteresowań zawodowych i naukowych ich Autorów. Wszystkie one zasługują na uwagę Czytelników, z których - mamy nadzieję - każdy powinien znaleźć takie opracowanie, jakie ze względów zawodowych lub osobistych zainteresowań będzie zawierało przydatne informacje i rozważania. My pozwoliliśmy sobie jednak na subiektywne wyróżnienie kilku z nich.

Niezależnie od tego, chcielibyśmy serdecznie podziękować wszystkim przedstawicielom poniższych Instytucji za ich wkład w przygotowanie opracowań - w sumie 101, składających się na obie części niniejszej pracy zbiorowej:

Powyższy skład Autorów stanowi o unikatowym charakterze tej bardzo obszernej pracy zbiorowej, obrazującej różne formy i zakresy przestępczości pierwszych 15 lat XXI w.

***

Niniejsza monografia została podzielona na pięć merytorycznych części:

I - "Przestępczość a bezpieczeństwo obywateli: badania w obszarze instytucjonalnym i prawnym",

II - "Zwalczanie przestępczości: obszar problematyki czynności operacyjno-rozpoznawczych",

III - "Zwalczanie przestępczości: wybrane elementy kryminalistyczne i penitencjarne",

IV - "Badania w obszarze przestępczości gospodarczej: tendencje kryminalnych zagrożeń obrotu gospodarczego",

V - "Badania w obszarze kryminologicznym: przykłady współczesnych form przestępczości i ich zwalczanie".

Trudność w dokonaniu tegoż podziału polega na tym, że większość z opracowań ma charakter interdyscyplinarny. Dlatego też o przyporządkowaniu danego opracowania do stosownej części decydowała całościowa analiza ich treści.

W niniejszym opracowaniu, w pierwszej kolejności chcielibyśmy zwrócić uwagę na artykuł pt. "Prawne i organizacyjne aspekty zapobiegania oraz zwalczania przestępczości w Policji w latach 1998-2014. Spojrzenie z perspektywy 16 lat działalności Biura Spraw Wewnętrznych Komendy Głównej Policji" autorstwa M. Węglińskiego i I. Dziugieła. Jest to bodaj jedyne kompleksowe opracowanie naukowe opisujące funkcjonowanie Biura Spraw Wewnętrznych Komendy Głównej Policji. Jest to jednostka organizacyjna, która od 1998 r. zajmuje się różnymi rodzajami przestępczości w szeregach Policji, w szczególności korupcją przy kontrolach w ruchu drogowym, ujawnianiem tajemnicy służbowej, współpracą policjantów z grupami przestępczymi, stosowaniem przemocy na służbie oraz nadużyciami w sferze logistyki, tym samym dbając o wysoki standard pracy samych funkcjonariuszy tej formacji. Jej aktywność nie polega jedynie na prowadzeniu stosownych czynności operacyjnych czy procesowych. Na uwagę zasługują także - przynoszące bardzo dobre efekty - działania analityczne i profilaktyczne. Te ostatnie polegają w szczególności na spotkaniach z samymi funkcjonariuszami, współpracy z kadrą kierowniczą oraz podejmowaniu inicjatyw - także legislacyjnych, mających na celu zwiększenie transparentności czynności podejmowanych przez funkcjonariuszy, ale także służących ochronie ich przed bezpodstawnymi oskarżeniami.

W dobie dynamicznego rozwoju przestępczości gospodarczej warto także zapoznać się z opracowaniem pt. "75 lat badań nad przestępczością białych kołnierzyków - rozwój koncepcji, krytyka i aktualny stan badań" autorstwa M. Gurtowskiego. Stanowi ono teoretyczną analizę koncepcji E.H. Sutherlanda, znanej pod tytułowym pojęciem white collar crimes, która w poprzednim wieku w nowatorski sposób starała się opisywać przestępczość gospodarczą, zarówno od strony jej fenomenologii, jak i etiologii. Jak uwidacznia wskazane opracowanie, koncepcja ta pozostaje nadal aktualna, mimo pojawiającej się krytyki jej ujęcia ze współczesnej perspektywy. W niniejszym opracowaniu można zauważyć udane połączenie rozważań o charakterze kryminologicznym oraz kryminalistycznym. Te ostatnie są reprezentowane w opisie kwestii związanych w szczególności z profilem sprawcy oraz modus operandi tego typu przestępstw.

Zamieszczone w tej monografii opracowania poruszają także kwestie trudne w ocenie zarówno teoretyków, jak i praktyków stosujących prawo. Przykładem jest opracowanie pt. "Problematyka kontroli operacyjnej w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej. Rola prokuratora w wykorzystywaniu materiałów operacyjnych w postępowaniu przygotowawczym" autorstwa E. Czupryńskiej. Zawiera ono teoretyczne rozważania związane z udziałem prokuratora w zarządzaniu oraz prowadzeniu kontroli operacyjnej według obowiązującego prawa. Są one uzupełnione właśnie o praktyczne problemy stosowania tejże instytucji procesu karnego.

Do kwestii kontrowersyjnych i budzących wiele nieporozumień należy także problematyka udziału przedstawicieli sektora prywatnego w zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości. Jest to zagadnienie związane z rozwijającym się procesem prywatyzacji bezpieczeństwa oraz budowania partnerstwa publiczno-prywatnego w tym zakresie. Baczną uwagę wypada poświęcić opracowaniu pt. "Rola sektora komercyjnego w zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości - ujęcie dogmatyczne" autorstwa P. Niemczuka. Jego Autor postawił ciekawą tezę, że "im lepsza ochrona świadczona przez podmioty komercyjne, wyrażająca się spadkiem przestępstw, tym mniejsze zapotrzebowanie będzie na aktywność sektora publicznego". Celem udowodnienia tej tezy dokonał szereg interesujących analiz dogmatycznych. Problematykę prywatnego sektora ochrony podjęła w swoim opracowaniu "Prywatny sektor ochrony z perspektywy europejskiej" również E. Zatyka, wskazując na potrzebę stworzenia na poziomie międzynarodowym odpowiednich regulacji prawnych odnośnie do jego funkcjonowania. Potrzeba ta podyktowana jest koniecznością zagwarantowania odpowiedniego poziomu ochrony praw człowieka w obliczu zwiększającego się udziału podmiotów prywatnych w dostarczaniu świadczeń z zakresu ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Na uwagę zasługuje także opracowanie pt. "Odpowiedzialność cywilna i majątkowa funkcjonariuszy publicznych - rozważania na tle art. 417 k.c. i ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie przepisów prawa" autorstwa K. Kurzępy-Dedo. Autorka przedstawiła analizę dogmatyczną tytułowej kwestii odpowiedzialności cywilnoprawnej władzy publicznej za szkody wyrządzone przy jej wykonywaniu przez funkcjonariuszy publicznych wraz ze stosownymi przepisami proceduralnymi. Władza publiczna dysponuje szeregiem uprawnień w stosunku do obywateli, a jej decyzje mogą w daleko idący sposób wpływać na ich życie i status prawny. Nie można zapominać, że wraz z władzą rodzi się także odpowiedzialność osób ją sprawujących za czyny naruszające prawo. Jest to jedna z konsekwencji przyjęcia idei praworządności w demokratycznym państwie prawa.

Niezwykle rzadko można spotkać się z opracowaniami dotyczącymi popełniania przestępstw na morzu. Lukę tę w interesujący sposób wypełnia opracowanie pt. "Morskie wymiary zapobiegania i zwalczania przestępczości w XXI w." autorstwa T. Szubrychta. Autor prezentuje całe spektrum czynów zabronionych popełnianych na morzu, takich jak: piractwo, przemyt, nielegalna emigracja oraz wymierzonych w środowisko naturalne. Morski kontekst ich popełniania wpływa na fenomenologię tych czynów, a także sposoby przeciwdziałania im i ich zwalczania. Można pokusić się o wprowadzenie nowego pojęcia "przestępczości morskiej". Zwłaszcza że Autor scharakteryzował wiele jej aspektów ilościowych i jakościowych, w tym m.in. skalę występowania oraz jej wpływ na współczesne bezpieczeństwo.

W opracowaniu zatytułowanym "Wykorzystanie współczesnych zdobyczy techniki oraz wiedzy o strategii operacyjnej organów ścigania przez sprawców porwań dla okupu", specjalizujący się w badaniach nad tym procederem J. Kaczmarek przedstawił jego aspekty etiologiczne i fenomenologiczne. W ostatnich latach w Polsce wskazany obszar stał się przedmiotem intensywnych działań zorganizowanych grup przestępczych. Fakt ten wynika z rosnącej zamożności niektórych członków społeczeństwa, którzy padają ofiarami tego typu przestępstw. Jednakże Autor nie poprzestaje na tym. Atutem tego opracowania jest nie tyle diagnoza zjawiska, ale to w jaki sposób nowoczesnymi rozwiązaniami technologicznymi i taktyką ich stosowania można wesprzeć organy ścigania w trakcie prowadzenia przez nie czynności wymierzonych w sprawców porwań dla okupu. Autor słusznie zauważył, że proces udoskonalania sposobu działań zachodzi także po stronie sprawców biorących udział w tym procederze.

Naszym zdaniem na uwagę zasługuje także opracowanie pt. "Rozporządzenie Eurodac po przekształceniu - jeszcze narzędzie do walki ze zjawiskiem asylum shopping czy już narzędzie ochrony porządku publicznego?" autorstwa R. Rogali i K. Marcjanik. Zawarto w nim analizę zmian regulacji prawnych związanych z gromadzeniem i przetwarzaniem danych daktyloskopijnych osób ubiegających się o status azylanta w Unii Europejskiej. Autorzy ukazali także szereg kwestii powiązanych z tym zagadnieniem, np. wykorzystanie tych danych przez organy ścigania, ochronę danych osobowych, ochronę prawa do prywatności osób znajdujących się w tej bazie danych. Atutami opracowania są zarówno szczegółowość analiz, jak i ich kompleksowość. Autorzy w swoich badaniach starają się uwzględnić różne aspekty praktycznego wykorzystania zgromadzonych danych.

Instytucja świadka koronnego doczekała się wielu opracowań ze względu na swoją wyjątkowość i kontrowersyjność jako instrument zwalczania przestępczości zorganizowanej . Nadal jest to temat aktualny, o czym świadczy opracowanie pt. "Próba oceny instytucji świadka koronnego w kontekście prawnych i etycznych uwarunkowań jego funkcjonowania" autorstwa A. Wesołowskiej i M. Wysoczyńskiej. Autorki przedstawiły tytułowe problemy prawne i etyczne w ujęciu praktycznym. Wynika to z przemyśleń opartych na ich doświadczeniu zawodowym jako sędziów. Działania te doprowadziły do zaproponowania metodyki prowadzenia postępowania karnego w sprawach dotyczących przestępczości zorganizowanej z uwzględnieniem specyfiki stosowania tej właśnie instytucji procesu karnego.

W opracowaniu pt. "Problematyka czynności operacyjno-rozpoznawczych w świetle przeprowadzonych badań. Dziesięć lat prac nad ustawą - legislacyjna rozwaga czy porażka?", Z. Rau dokonał przeglądu i analizy prac ustawodawczych oraz przedstawił wyniki autorskich badań empirycznych w Policji, CBA, Straży Granicznej i Służbie Celnej, związanych z wykonywaniem czynności operacyjno-rozpoznawczych. Uwzględnione zostały także wnioski wynikające z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 lipca 2014 r., K 23/11, OTK-A 2014, nr 7, poz. 80. W znacznej mierze krytycznie i twórczo odniósł się do braku determinacji w dążeniu poszczególnych ekip rządowych - co warto zaznaczyć, od 2004 r. - do kompleksowego ustawowego unormowania tego tematu.

Ostatnim w kolejności opracowaniem, na które chcielibyśmy zwrócić uwagę, to praca autorstwa R. Zielińskiego i M. Sankowskiego pt. "Czy służby specjalne powinny się komunikować i w jaki sposób?". Jest to unikalne opracowanie przygotowane przez dziennikarza oraz specjalistę z zakresu public relations. Autorzy niejako z zewnątrz patrzą na działania podejmowane przez organy państwowe, w szczególności służby specjalne w Polsce, jak i poza jej granicami. W sposób bezpośredni odnoszą się do problemu tego, w jaki sposób należy informować społeczeństwo o działaniach służących zapewnieniu bezpieczeństwa obywatelom i państwu. Analizie została poddana polityka informacyjna Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Co więcej, dla porównania ukazana została zmiana w sposobie komunikacji, jaką przeszły brytyjskie służby specjalne.

Redaktorzy naukowi:

Dr hab. Wojciech Filipkowski, prof. UwB

Prof. zw. dr hab. Emil W. Pływaczewski

Dr Zbigniew Rau

This collective work is the product of scientific work of many persons representing various groups, performed in numerous research and development projects in the area of public security and order in Poland in late 20th and early 21st century. Hence its title: "Crime in the 21st century." However, because the research and development works have been conducted in two basic areas, i.e. law and technology, we divided the articles into two monographs according to their subject matter. We have assumed that this publication will constitute a venue for exchange of information between scientists and practitioners because we deeply believe that such an exchange would be beneficial to both parties. However, this has affected the standard of the articles collected herein.

It needs to be mentioned that the first criminology research on security, in particular in its aspects related to organized crime, was initiated in connection with the formation in 1994 of the Institute of Criminology and Problems of Organized Crime at the Faculty of Law in Białystok at the then Branch of the Warsaw University. The Institute, which was later transformed into the Institute of Criminal Law and Criminology, conducted many research and development projects that resulted in numerous publications, including doctoral and habilitation dissertations. Many research topics in that period were finalized among others in completed doctoral dissertations while others are still ongoing. The first category includes such problems as organized drug-related crime, organized crime and its suppression in Poland, corruption in the Police, road robbery as a manifestation of organized crime, the problem of immunity witness, organized financial crime with particular focus on money laundering, forest poaching, border crimes committed by foreigners at the eastern part of Poland’s border, and selected aspects of performance of operational-reconnaissance activities.

Successive projects that were led and performed with our participation, which were coordinated in the framework of the Polish Platform for Homeland Security - Scientific University Network established in 2005, always assumed the need for advanced technical research in the field of improvement of citizens’ security using legal, criminological, and forensic-science knowledge in its selected key areas. It was the research performed at the interface of these two areas - humanities and technical sciences - that made such projects innovative. The final products of the projects included comprehensive legal, criminological and forensic-science analyses on specific new technologies that are important to internal security of the state and prototypes of their implementations.

The following research projects need to be mentioned here:

It must be emphasized that in many cases the research that was conducted was the first of its kind in Poland and even in Europe, due to its area or scale. This pertained in particular to such areas as:

In December 2010, the Police received the first dozen or so information technology tools that were the results of the works performed in the framework of the Polish Platform for Homeland Security:

Moreover, the technologies developed in the course of the research and development projects were appreciated by their end users, among others during the EUROPOLTECH exhibition:

Of note are also the implementations of the so-called dual-use technology developed by the team of Andrzej Czyżewski from the Department of Multimedia Systems of the Gdańsk University of Technology which have received many awards and prizes. One of such technologies is the Cyber-Eye system developed at the Gdańsk University of Technology which is a system for tracking the visual fixation point of the user sitting at a computer monitor. The system provides information on the parts of the screen that the user is looking at any given moment. Thanks to its software, the Cyber-Eye system enables testing the level of awareness of vegetative state patients. Another application of the system is to enable handicapped persons (in particular paralyzed or suffering from the so-called locked-in syndrome) to communicate with the world. The patient that uses the system can use the cursor using his vision, select appropriate pictograms with specific messages assigned to them, and to type with their sight on a virtual QWERTY keyboard.

Moreover, based on electroencephalographic (EEG) technologies, the Department of Multimedia Systems of the Gdańsk University of Technology is developing software that supports diagnosis of the state of awareness and communication with persons with the locked-in syndrome. The system utilizes a 14-electrode wireless system for recording EEG signals that monitors the brainwaves. The use of an EEG cap enables communication with persons in the so-called vegetative state. The research is performed in cooperation with the "Light" Foundation from Toruń which assists, among others, persons in coma.

On the other hand, some articles contained herein are direct results of the aforementioned development project titled "Modern technologies for/in the criminal procedure and their use - technical, forensic-science, criminological, and legal aspects." As a part of this project, in addition to legal, criminological, and forensic-science aspects of the research conducted at the University of Białystok by a team of researchers from the Department of Criminal Law and Criminology of the Faculty of Law, of particular note are the complementary works conducted in the technical and commercialization area.

The Military University of Technology in Warsaw performed tasks in its two internal organizational units (Faculty of Cybernetics and Institute of Optoelectronics). The task titled "Development of an electronic process module - research and development stage" included a number of works whose final results are such information-technology products that supplement the existing process module as mapping the work methods, compliant with the current letter of the law, of a district court judge in the criminal division - BPM models and the workflow system, a glossary of terms for ontology of the criminal process, and a set of several dozen electronic templates of official documents.

The task titled "Recognition of issues related to the operational technique used during operational-reconnaissance activities (mostly their evidence-related aspect)" was performed in the area of modern technologies for combating crime, in particular organized crime, stadium crime, cybercrime, and Internet crime. Then in the task titled "Use of visual monitoring to combat crime", researchers conducted works whose tangible result is a hardware demonstrator of the technology of the system for combating stadium crime (a gate for automatic biometric control of people). The purpose of the system is to perform automatic control of persons attending mass events (e.g. entering a sports stadium) by way of their verification based on biometric parameters.

A number of state institutions have expressed their interest in the results of the project. What needs to be emphasized is the intent of the Ministry of Justice to use the results in the CaSuS project and the interest of the District Court in Białystok to test the aforementioned solutions at its Criminal Division. The software that has been developed is now being tested at the criminal division of the district court and the demonstrator is being tested at various stadiums.

The works performed as a part of the first of the tasks assigned to the AGH University of Science and Technology in Kraków, concerning the so-called Electronic Property Recovery System, included research and development works. Their result is a prototype of the property recovery process support system with the working name "Taurus" (7th technology readiness level). The software was developed using the knowledge and experience of Police officers, in particular officers from the Property Recovery Bureau of the National Police Headquarters.

As a part of the second task related to criminal intelligence analysis (with particular focus on data mining and artificial intelligence applications) and to use of open information sources, the AGH University of Science and Technology has analyzed the possibility to increase its effectiveness by integrating the sources of data originating from and collected independently by various agencies. It was found that there is no legal framework that enables processing data that is in the possession of Polish agencies and institutions whose statutory activities focus on public security in one location and that there is no owner of such data. Consequently, the works focused on elaboration of a system architecture that would enable its use given the current legal constraints and, at the same time, would bring a certain added value.

Given the limitations of the scope of application of data mining, efforts were made to develop alternative methods based on processing of knowledge in distributed graph systems using graph transformations; in particular, the use of distributed transformations for the purpose of analysis of competence inconsistencies of the system being developed was analyzed. Also, a preliminary study was performed on the possibility of cooperation of agent systems with graph transformation systems and formal notation systems based on labeled transformation graphs.

On the other hand, in the task performed by the PPBW Sp. z o.o., entitled "Legal and economic aspects of commercialization of project results", analyses were performed and documents were prepared in the area of copyright, provisions of the civil law, domestic and international patents, and models and patterns of commercialization with reference to specific project deliverables. Moreover, economic and legal analyses were performed of the possibility to use the developed solutions in the economy.

As a result of the other task of this consortium member, i.e. the task titled "A system for early detection of possible crimes as an Internet monitoring module", an information-technology tool named CLUO-v.2.0, which constituted a module of an Internet monitoring system. The algorithms that were used were based on natural language processing methods expanded with existing and newly developed methods of extraction of properties from documents and using the existing classification methods. Classification models are developed under the supervision of a system administrator based on existing examples of data. The applications of such a module include a number of applications including finding websites that propagate criminal information, such as burglary instructions, or that incite racial crimes, early detection of trends that indicate social unrest (increased activity of football hooligans, incitement of disturbances, etc.).

It should be emphasized, that the research continues and uses the results of earlier projects. This way we have always tried to maintain a high level of the research, as well as continuity (complementarity) in the selection of key problems of theoretical and practical importance. All the research follows the motto presented in the first of the series of collective works, i.e.: "Effective and fully efficient fight against crime (including economic and organized crime) is not possible without the involvement and support of highly-advanced information technology tools".

Our experience in research and implementation works confirm the growing importance of the support of the solutions that were developed to various government agencies. This is due to the rapidly developing process of digitalization of the society and the fact that in their activities people leave many digital traces. The quantity of such traces exceeds the perception of single persons and even teams. On the other hand, technologies have been developed and implemented that model the way people think and are able to accelerate the processing of information in the form of text, image, or sound. However, it must be emphasized again that their thoughtless implementation in the practice of law enforcement, intelligence services, and the judiciary may lead to legal and ethical problems. Consequently, technical research must be supplemented by legal, ethical, criminological, and forensic-science studies aimed at better use of the technology taking into account the standards of a democratic law-abiding state and respect for human rights and freedoms.

Moreover, the research has always been conducted in close cooperation with the end users of the technologies that were developed, i.e. officers of law enforcement and intelligence agencies and employees of the judiciary. The dogmatic and empirical research focused not only on the utility of the technical solutions, but also on the acceptability and legality of their use, which is an element that is often lacking in numerous contemporary development projects. Of key importance were the deliberations concerning the observance of the rule of proportionality between the intervention in human and civil rights using the technological solutions and the protection of such rights and freedoms in a democratic country by establishing the framework of acceptability for the use of such solutions.

Each of the publications contains multi-dimensional articles related to the professional and scientific interests of their authors. All articles deserve the reader’s attention and we hope that each reader should find an article that will contain information and discussions that are useful to him or her for professional or personal reasons. However, we took the liberty of subjectively selecting a number of articles to highlight.

Regardless of the above, we would like to express our thanks to all representatives of the following institutions for their contribution to the preparation of the articles (a total of 101) included in the two monographs:

The above-mentioned list of authors makes this very large publication that presents various forms and scopes of crime in the first 15 years of the 21st century unique.

***

This monograph is divided into five subject-specific parts:

I - "Crime and the security of citizens: research in the institutional and legal area",

II - "Combating crime: research on the problem of operational-reconnaissance activities",

III - "Combating crime: selected forensic and penitentiary elements",

IV - "Research in the area of economic crime: trends in criminal threat to business transactions",

V - "Research in the area of criminology: examples of contemporary forms of crime and the fight against them".

The difficulty associated with such a division is that most of the articles are interdisciplinary. Consequently, a decision on the assignment of each article to the respective part of the publication was made based on the analysis of its content.

The first article that we would like to bring to your attention is the article titled "Legal and organizational aspects of crime prevention and suppression in the Police in the years 1998-2014; the role of the Internal Affairs Bureau of the National Police Headquarters" by M. Węgliński and I. Dziugieł. This is probably the only comprehensive scientific article describing the operation of the Internal Affairs Bureau of the National Police Headquarters. The Bureau is an organizational entity which, since 1998, has been dealing with different types of crime in the Police, in particular corruption committed by traffic police officers, disclosure of professional secrecy, cooperation between police officers and criminal groups, use of violence while on duty, and abuse in the area of logistics. The Bureau’s role is to ensure high standards of service of police officers. Its activity is not limited to conducting relevant operational or procedural activities. Of note are also its very effective analytical and preventive activities. The latter consist in particular in meetings with police officers, cooperation with the leadership and undertaking initiatives, including legislative ones, aimed to improve the transparency of the activities undertaken by police officers but also to protect them against unfounded accusations.

Given the current dynamic growth of economic crime, the article titled "75 years of research on white-collar crime - development of the concept, criticisms, and current state of research" by M. Gurtowski is definitely a valuable read. It presents a theoretical analysis of the concept of E.H. Sutherland, known as "white-collar crimes" which in the 20th century constituted an innovative approach to economic crime, from the point of view of both its phenomenology and its etiology. As the article demonstrates, the concept is still valid, despite the critical opinions about its applicability in the contemporary world. The article successfully combines criminological and forensic-science deliberations. The latter are presented in the description of the issues related in particular to the profile of the offender and the methods used in such crimes.

The articles contained in this monograph also discuss issues that are difficult to theoreticians and practitioners of law. An example is the article titled "The problem of operating surveillance in the fight against organized crime. The role of the prosecutor in the use of operational materials in preparatory proceedings" by E. Czupryńska. The article presents the theory of the involvement of the prosecutor in the management and performance of operating surveillance in compliance with the laws in force. The deliberations are supplemented with the practical problems of use of this institution of criminal procedure.

One of the issues that are controversial and lead to numerous misunderstandings is participation of representatives of the private sector in the prevention and fight against crime. This issue is related to the developing process of privatization of security and of building public-private partnership in this area. A very important article is the article titled "The role of the commercial sector in the prevention and combating of crime - a dogmatic approach" by P. Niemczuk. The author made an interesting proposition that "the better the security provided by commercial entities, as manifested in a reduction of crime levels, the lower the demand for the activity of the public sector with the instruments for response to crimes that are restricted to it." In order to prove this proposition to be correct, the author performed a number of interesting dogmatic analyses. The private security sector was also discussed by E. Zatyka in her article titled "The private security sector from the European point of view" who pointed at the need to adopt appropriate international laws to regulate the operations of this sector. This is due to the need to ensure an appropriate level of protection of human rights given the increasing involvement of private entities in the provision of services in the area of public security and order.

Another noteworthy article is the article titled "Civil and financial liability of public officials - deliberations on the background of Article 417 of the Civil Code and of the Act on financial liability of public officials for gross violations of law" by K. Kurzępa-Dedo. The author presents a dogmatic analysis of the issue of civil-law responsibility of public authorities for damage caused by public officials in the exercise of their powers, together with relevant procedural regulations. Public authorities have a number of powers in relation to citizens and their decisions can significantly influence their lives and their legal status. One must also keep in mind that specific powers lead to specific responsibility for violation of rights by persons who exercise those powers. This is one of the consequences of adoption of the idea of rule of law in law-abiding democratic states.

There are very few publications on crimes committed at sea. This gap is filled in an interesting manner by the article titled "Maritime dimensions of crime prevention and suppression in the 21st century" by T. Szubrycht. The author discusses an entire spectrum of prohibited acts committed at sea, such as piracy, smuggling, illegal emigration, and crimes against the natural environment. The maritime context of their perpetration affects the phenomenology of such acts and the methods of their prevention and suppression. Thus, a new concept of "maritime crime" can be proposed, especially that the author of the article characterized its numerous quantitative and qualitative aspects, including the scale of its occurrence and its impact on the contemporary security.

In the article titled "The use of contemporary technological achievements and the knowledge of the operational strategy of law enforcement agencies by perpetrators of kidnapping for ransom" its author, J. Kaczmarek, who specializes in this type of crimes, presented their etiological and phenomenological aspects. In the recent years, organized criminal groups have become very active in this area in Poland. This is due to the growing affluence of some members of the society, who become the victims of such crimes. However, the author provides much more information. The strength of the article is not the diagnosis of the problem but rather the information on the way that modern technologies and tactics of their use can support law enforcement agencies in their operations against kidnappers. The author was right in observing that the criminals, too, improve their methods.

Another article that we find worthy of the reader’s attention is the article titled "The EURODAC Regulation after its transformation - still a tool for fighting the asylum shopping problem or already a tool for protection of public order?" by R. Rogala and K. Marcjanik. The authors present an analysis of the amendments to legal provisions related to the gathering and processing of fingerprint data of persons who apply for an asylum in the European Union. The authors have also presented a number of issues related to this problem, e.g. use of such data by law enforcement agencies, protection of personal data, protection of the right to privacy of the persons whose data is included in the database of asylum seekers. The strengths of the article are the level of detail and the comprehensiveness of the presented analyses. In their research, the authors strive to include different aspects of practical use of collected data.

Due to its unique and controversial nature as a tool to fight organized crime, the institution of immunity witness is the subject of numerous publications . This is still an up-to-date topic, as demonstrated in the article titled "An attempt to evaluate the institution of immunity witness in the context of ethical and legal constraints of its functioning" by A. Wesołowska and M. Wysoczyńska. The authors discuss the legal and ethical problems mentioned in the title from a practical point of view. Based on their professional experience as judges, they recommended methods to conduct criminal proceedings in cases involving organized crime, taking into account the unique characteristics of this institution of criminal procedure.

In the article titled "Ten years of work on the act on operational-reconnaissance activities - legislative common sense or a failure?" Z. Rau presents a review and an analysis of the legislative works and the results of empirical research involving the Police, the Central Anti-Corruption Bureau, the Border Guard, and the Customs Service on their performance of operational-reconnaissance activities. The article also takes account of the conclusions from the decision of the Constitutional Tribunal of 30 July 2014, K. 23/11, OTK-A 2014, no. 7, item 80. The author presents a largely critical and creative attitude to the lack of determination in the efforts of the different cabinets - notably since 2004 - to provide a comprehensive statutory regulation of this matter.

The last article that we would like to attract the readers’ attention to is the article by R. Zieliński and M. Sankowski titled "Should intelligence services communicate and how?". This is a unique article written by a journalist and an expert in public relations. The authors take an outsider’s look at the actions performed by government agencies, in particular law enforcement and intelligence services in Poland and abroad. They directly face the problem of how the public should be informed about actions aimed to ensure the security of the citizens and the state. The authors analyze the information policies of the Internal Security Agency, the Military Counterintelligence Service, and the Central Anti-Corruption Bureau. Moreover, they also present the change in the communication methods in the British intelligence services.

Scientific Editors:

Dr hab. Wojciech Filipkowski, Professor UwB

Professor Emil W. Pływaczewski

Dr Zbigniew Rau