Stelmach Bartosz, Roszczenia uzupełniające roszczenie windykacyjne

Obecnie nie trzeba nikogo przekonywać, że własność – ujmowana w kategoriach ekonomicznych i prawnych, stanowi fundament ustroju opartego na gospodarce wolnorynkowej, wprowadzonego w Polsce w wyniku transformacji zapoczątkowanej w latach 80. XX w. Prawo własności, jako kluczowy element systemu prawnego , a w szczególności systemu prawa prywatnego, stanowi podstawę korzystania z wszelkiego rodzaju dóbr oraz ich przepływu. W tym znaczeniu można także powiedzieć o społecznym wymiarze własności, która nieustannie oddziałuje na relacje zachodzące między uczestnikami obrotu . Z tych przyczyn mechanizm cywilistycznej ochrony własności, uregulowany w dziale V tytułu I księgi drugiej Kodeksu cywilnego (art. 222–231 k.c.), odgrywa niezwykle doniosłą rolę w życiu codziennym – zarówno przy inwestycjach w skali makro i mikro, jak i w bieżących stosunkach sąsiedzkich. O tym, jak duże znaczenie mają instrumenty ochrony własności oraz ich prawidłowe stosowanie w praktyce, świadczy podniesienie tej ochrony do rangi zasady konstytucyjnej (art. 21 w zw. z art. 64 Konstytucji RP) , działającej tak samo, bez względu na charakter podmiotu uprawnionego . Jednym ze składników ochrony własności jest zespół roszczeń uzupełniających roszczenie windykacyjne. To właśnie ich analizie zostało poświęcone niniejsze opracowanie.

Monografia zawiera kompleksową analizę tzw. roszczeń uzupełniających, uregulowanych w art. 224–225 oraz 228–230 k.c., a także ich ocenę jako instrumentu prawnego służącego sprawnemu przywróceniu stanu majątkowego właściciela do poziomu, który byłby możliwy do osiągnięcia, gdyby jego własność nie została naruszona. W opracowaniu pierwszoplanową rolę odgrywa gruntowna charakterystyka przesłanek poszczególnych roszczeń uzupełniających, poprzedzona rozważaniami na temat funkcji oraz istoty tych roszczeń. Zbadane zostały także wszelkie zagadnienia szczegółowe, związane z istnieniem roszczeń uzupełniających, mające często kluczowe znaczenie z praktycznego punktu widzenia (wymagalność, przedawnienie, wysokość roszczenia, legitymacja czynna i bierna). Wreszcie, została poddana ocenie ewolucja stosowania przepisów o roszczeniach uzupełniających w ciągu ostatniego półwiecza, w świetle której podjęto próbę odpowiedzi na pytanie o zakres zastosowania tych przepisów oraz ich umiejscowienie wśród instrumentarium działu V tytułu I księgi drugiej Kodeksu cywilnego poświęconego ochronie własności.

Opracowanie uwzględnia także dwie doniosłe w praktyce kwestie. Pierwsza wiąże się z problematyką zastosowania przepisów art. 224 § 2 i art. 225 k.c. w relacji między współwłaścicielami, druga natomiast dotyczy porównania rozwiązań zawartych w Kodeksie cywilnym z tymi, które przyjęto w art. 18 u.o.p.l. Bez powyższych uwag konstruowanie postulatów wpisanych w tło zachodzących z biegiem lat zmian w stosunkach właścicielskich oraz szerzej – w relacjach społeczno-gospodarczych, byłoby niewątpliwie trudniejsze.

Koncepcja roszczeń uzupełniających stanowi reakcję na dostrzeganą przez ustawodawcę potrzebę jak najpełniejszego zabezpieczenia interesów właściciela, po którego stronie doszło do aktualizacji roszczenia windykacyjnego. Sam bowiem zwrot rzeczy nie jest w stanie zrekompensować właścicielowi wszystkich skutków wynikających z pozbawienia go możliwości korzystania z rzeczy. Przyjęte w polskim ustawodawstwie rozwiązanie – w zakresie stosunków między właścicielem a nieuprawnionym posiadaczem – polega na istotnej modyfikacji reguł ogólnych prawa zobowiązań, która w swej intencji winna upraszczać poważny wycinek przedmiotu sporu między wymienionymi podmiotami. Pośród odmiennych przesłanek odpowiedzialności pierwszorzędne znaczenie należy oddać subiektywnemu elementowi konstruującemu roszczenia uzupełniające, polegającemu na ustaleniu dobrej lub złej wiary posiadacza. Efektem zmian uzewnętrznionych w przepisach art. 224–225 k.c. (usytuowanych zaraz za rei vindicatio i actio negatoria – art. 222 k.c.) jest uprzywilejowanie pozycji posiadacza w dobrej wierze oraz pogorszenie sytuacji posiadacza w złej wierze względem osoby ponoszącej odpowiedzialność zgodnie z zasadami wyrażonymi w księdze trzeciej Kodeksu cywilnego. Skłania to do rozważań nad samą celowością wprowadzania do systemu prawnego dodatkowego narzędzia pełniącego funkcję kompensacyjną, którego zakres zastosowania będzie najczęściej pokrywał się z zasięgiem regulacji dotyczących odpowiedzialności odszkodowawczej, zarówno ex delicto, jak i ex contractu, oraz z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Poza oceną samej przydatności roszczeń uzupełniających, konieczna jest wnikliwa analiza ich przesłanek oraz przypadków, w których przepisy art. 224–225 k.c. znajdują zastosowanie, co z kolei winno zostać połączone ze zbadaniem relacji roszczeń uzupełniających z roszczeniami typu odszkodowawczego oraz z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Tłem systemowym dla problemów wyłaniających się na gruncie roszczeń uzupełniających są wywody obejmujące zagadnienia o charakterze bardziej ogólnym, bez których opracowanie nie mogłoby być pełne. Chodzi tutaj zwłaszcza o aspekty związane z posiadaniem (w tym posiadaniem służebności oraz ustawowym modelem współposiadania), dobrą i złą wiarą, wymagalnością i przedawnieniem roszczeń. Potrzeba solidnego osadzenia każdego z wątków szczegółowych w kontekst wskazanych wyżej instytucji umacnia w przekonaniu o trafności doboru problematyki zgłębianej w niniejszej monografii.

Zagadnienia dotyczące stosowania przepisów o roszczeniach uzupełniających niewątpliwie zasługują na wyczerpujące omówienie. Uzasadnienie dla takiego opracowania występuje, mimo że unormowania zawarte w art. 224, 225, 228, 230 k.c. zachowały niezmienioną treść od przeszło pięćdziesięciu lat, jak również mimo bogatych wypowiedzi piśmiennictwa i judykatury – zwłaszcza w ciągu ostatnich dwudziestu lat. Potrzeba ta wynika z jednej strony z dynamicznego wzrostu liczby typów spraw, w których uczestnicy obrotu sięgają po roszczenia uzupełniające (zwłaszcza po wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy), a z drugiej – z uwagi na brak opracowania o charakterze monograficznym obejmującego wskazaną tematykę.

Warto podkreślić, że w początkowym okresie obowiązywania Kodeksu cywilnego materia dotycząca roszczeń uregulowanych w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. nie była szerzej dyskutowana w doktrynie ani nie stanowiła częstego przedmiotu rozstrzygnięć sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. Przyczyn tego stosunkowo niewielkiego zainteresowania należy upatrywać w powszechnej praktyce nieformalnego obrotu nieruchomościami, a także w ograniczeniu roli własności prywatnej obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W okresie PRL porzucono idee wyrażane w ustawach zasadniczych przedwojennej Polski, zgodnie z którymi własność osobista obywateli stanowiła jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego. Stan ten uległ fundamentalnej zmianie wraz z transformacjami ustrojowymi, które nastąpiły w Polsce w 1989 r. Przemiany te spowodowały, że właściciele zaczęli poszukiwać środków prawnych umożliwiających uzyskanie rekompensaty od osoby, która władała ich rzeczą, nie mając do tego tytułu prawnego. Zjawisko to, stopniowo, doprowadziło do sytuacji, w której zarówno przedstawiciele judykatury, jak i nauki prawa cywilnego przestali panować nad rozszerzającym się zakresem spraw, w których podstawę rozstrzygnięcia upatrywano w normach zawartych w art. 224 § 2 lub art. 225 k.c. Chodzi tu o stany faktyczne, w ramach których roszczenia uzupełniające mają dopełniać inne roszczenie niż windykacyjne. Aktualne tendencje, prowadzące niewątpliwie do szerokiego zastosowania przepisów art. 224–225 k.c., wymagały zatem najpierw gruntownego zestawienia, a w dalszej kolejności rewizji, której wnioski pozwoliły na określenie rangi analizowanych regulacji zgodnej z intencją, jaka przyświecała ustawodawcy.

Wraz ze wzrostem praktycznego znaczenia roszczeń uzupełniających można zaobserwować ożywienie doktryny w obrębie podejmowanego tematu badawczego. Część dotychczasowych publikacji w sposób zwięzły traktuje zagadnienia związane z roszczeniami uzupełniającymi, inne stanowią próbę wyczerpującego omówienia jedynie wycinka problemów występujących na tle stosowania przepisów art. 224–225 oraz 228–230 k.c. Kwestie dotyczące roszczeń uzupełniających są także częstym przedmiotem rozważań pobocznych w stosunku do głównego tematu danego opracowania, najczęściej z zakresu prawa rzeczowego. Nie sposób nie docenić wyników przeprowadzonych do chwili obecnej licznych badań, jednakże nie zwalniają one z obowiązku podjęcia wysiłku wszechstronnego przeanalizowania problematyki roszczeń uzupełniających. Wydaje się, że zainteresowanie tym tematem osiągnęło punkt kulminacyjny, co skłania do refleksji, podsumowań, a nade wszystko weryfikacji ustabilizowanych poglądów w kontekście klasycznej myśli cywilistycznej prezentowanej w epokowych pozycjach literatury z lat 60. XX w. Na tym tle można przedstawić spostrzeżenia, które – nie negując dotychczasowego dorobku nauki – wniosą istotne momenty do dyskusji w kwestii roszczeń uzupełniających rei vindicatio.

Struktura niniejszej monografii wygląda następująco. Za wstępem znajduje się dziewięć rozdziałów, które wieńczy zakończenie składające się z podsumowania postawionych tez i wniosków oraz oceny badanej regulacji. Konstrukcję przedmiotowego opracowania charakteryzuje stopniowe zagłębianie się w problematykę roszczeń uzupełniających, bez jednoczesnego wyodrębnienia obszernej części ogólnej. Wyczerpujące omówienie poszczególnych kwestii szczegółowych wymaga każdorazowego zakreślenia stosownego tła systemowego. Poniżej przedstawiono główne zagadnienia poruszane w rozdziałach opracowania.

Rozdział I stanowi merytoryczne wprowadzenie do problematyki roszczeń uzupełniających rei vindicatio. Wychodząc od genezy badanej regulacji, poddano analizie przepisy art. 311–312 pr. rzecz. oraz ich pierwowzory z projektów opracowanych przez Komisję Kodyfikacyjną. W ślad za nakreślonym rysem historycznym, po raz pierwszy w monografii zostały przedstawione wszystkie typy skarg zbiorczo nazywane roszczeniami uzupełniającymi, jak również dokonano ich ogólnej charakterystyki. W głównej mierze rozważania koncentrują się na określeniu funkcji roszczeń uzupełniających oraz ich obligacyjnym charakterze. Zasygnalizowano także wątek „samodzielności” tych roszczeń, tj. ich relacji z roszczeniem windykacyjnym. Zagadnienie to będzie przedmiotem szczegółowych rozważań w dalszej części opracowania. Dla prawidłowego wywodu konieczne było również zwięzłe omówienie cech konstrukcyjnych instytucji z art. 222 § 1 k.c.

Rozdział II można określić jako punkt oparcia wszelkich dalszych dociekań. W tej części monografii wnikliwej i dogłębnej analizie poddano przesłanki stanowiące podstawę wszystkich roszczeń uzupełniających, tj.: a) prawo własności; b) samoistne posiadanie rzeczy bez tytułu prawnego; c) złą wiarę posiadacza, względnie wiedzę posiadacza w dobrej wierze o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Pierwsza z wymienionych przesłanek (prawo własności przysługujące powodowi) występuje także w przypadku żądania wydania rzeczy (art. 222 § 1 k.c.), jednakże konieczne jest uchwycenie istotnych różnic w zakresie obowiązku określanego w literaturze mianem probatio diabolica. Węzłowe zagadnienie stanowi charakterystyka drugiej przesłanki, czyli braku tytułu prawnego do korzystania z rzeczy. W tym zakresie uwagi i wnioski o charakterze ogólnym zostały poprzedzone rekapitulacją dorobku judykatury w sprawach rodzących największe wątpliwości. Przykładowo należy wymienić problemy wynikające z: a) nieformalnego obrotu nieruchomościami; b) prawa zatrzymania (art. 461 k.c.); c) istnienia milczącej zgody właściciela na władanie jego rzeczą. Zważając na dotychczasowy dorobek nauki obejmujący tematykę dobrej i złej wiary, konieczne jest określenie kryteriów, jakimi sąd winien kierować się, oceniając materiał dowodowy przy ustalaniu tej subiektywnej przesłanki w sprawach, których przedmiotem są roszczenia uzupełniające. Rozważania te zostały wpisane w szeroki kontekst wynikający z ewolucji podejścia do dobrej i złej wiary, której towarzyszyła ożywiona dyskusja w doktrynie i orzecznictwie. Wreszcie, przy omówieniu trzeciej przesłanki zostanie przedstawiona sytuacja posiadacza w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy.

Rozdział III został poświęcony treści poszczególnych roszczeń uzupełniających rei vindicatio, takich jak: a) roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy; b) roszczenia o odszkodowanie za zużycie rzeczy; c) roszczenia o odszkodowanie za pogorszenie rzeczy; d) roszczenia o odszkodowanie za utratę rzeczy; e) roszczenia o zwrot pożytków naturalnych i cywilnych pobranych, lecz niezużytych; f) roszczenia o zwrot wartości pożytków zużytych; g) roszczenia o zwrot wartości pożytków, których posiadacz wbrew zasadom prawidłowej gospodarki nie uzyskał. W szczególności przedmiotem rozważań będzie charakter wymienionych powyżej roszczeń, sposób obliczania wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz znaczenie pojęć: zużycie, pogorszenie i utrata rzeczy, którymi ustawa posługuje się w art. 224–225 k.c. Z jednej strony rozdział ten dopełni analizę przesłanek, przedstawioną w rozdziale II, a z drugiej będzie stanowił wprowadzenie do dalszych, bardziej szczegółowych dociekań.

W rozdziale IV opracowano zagadnienia związane z wymagalnością roszczeń uzupełniających. Omówienie tej tematyki, poza walorem teoretycznym, jest istotne z praktycznego punktu widzenia. Określenie terminu wymagalności danego roszczenia uzupełniającego jest bowiem kluczowe dla uprawnionego. Powództwo przed tym terminem podlegałoby oddaleniu jako przedwczesne (art. 316 § 1 k.p.c.). Termin ten jest wyznacznikiem także daty, od której można skutecznie dochodzić odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 k.c.). Po niezbędnej części wstępnej – wprowadzającej do problematyki wymagalności roszczeń – przeanalizowano koncepcje wiążące powstanie stanu wymagalności roszczeń uzupełniających z: a) dowiedzeniem się przez posiadacza o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego; b) wezwaniem naruszyciela do wykonania zobowiązania (art. 455in fine k.c.); c) chwilą powstania danego roszczenia (przy czym samo określenie tego momentu nastręcza niemałych komplikacji); d) zwrotem rzeczy. Krytyka zasygnalizowanych konstrukcji winna prowadzić do wskazania najbardziej właściwego rozwiązania pozostającego w zgodzie z teleologicznym podejściem do omawianych roszczeń oraz nienastręczającego nadmiernych trudności przy jego zastosowaniu w praktyce.

Przedmiotem rozważań zawartych w rozdziale V będzie przedawnienie roszczeń uzupełniających. Omówiono tam relację między art. 118 a 229 § 1 k.c. (jako lex specialis) oraz zbadano znaczenie terminu „zwrot rzeczy” związanego z początkiem biegu terminu z art. 229 § 1 k.c. Powyższe spostrzeżenia umożliwią charakterystykę przedawnienia poszczególnych rodzajów roszczeń znajdujących podstawę w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. Zważywszy na doniosłość praktyczną podejmowanego zagadnienia, poza odwołaniem się do poglądów wyrażanych przez przedstawicieli piśmiennictwa oraz przez Sąd Najwyższy, zaprezentowano także wnioski wypływające z kwerendy orzecznictwa sądów powszechnych. W tej części monografii podjęto próbę obrony tezy, w myśl której skoro wśród przepisów o roszczeniach uzupełniających odnajdujemy regulację dotyczącą przedawnienia (art. 229 k.c.), to art. 118 k.c. – zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali – nie powinien znaleźć zastosowania. Mimo że spostrzeżenie to wydaje się dość oczywiste, to jednak wymaga przedstawienia rzetelnej argumentacji, gdyż obecnie zarówno wśród przedstawicieli nauki, jak i w orzecznictwie dominuje zapatrywanie odmienne.

Rozdział VI został poświęcony kwestiom związanym z legitymacją w sprawach o roszczenia uzupełniające. Zagadnienia te podzielono na trzy bloki tematyczne. W pierwszej kolejności omówiono legitymację czynną. W ramach tego punktu najistotniejsza wydaje się analiza dopuszczalności dochodzenia roszczenia z art. 224 § 2 lub art. 225 k.c. przez podmioty, którym nie przysługuje prawo własności. Taka ewentualność może wystąpić np. w świetle przepisów art. 251 i 690 k.c. Dalej przedmiotem dociekań jest legitymacja bierna wobec podmiotów, względem których uprawniony może skutecznie dochodzić jednego lub wielu roszczeń uzupełniających. W kontekście adresatów analizowanych roszczeń należy rozważyć sytuację: posiadacza samoistnego, posiadacza zależnego, dzierżyciela oraz prekarzysty. Odrębnego potraktowania wymagała także pozycja Skarbu Państwa. Na szczególną uwagę zasłużył dylemat związany z istnieniem legitymacji biernej samoistnego posiadacza w sprawie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy za okres, w którym rzecz oddano w posiadanie zależne. Problem ten okazał się tak doniosły, że doczekał się stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów z 19.04.2017 r. Klamrę spinającą ten rozdział stanowią spostrzeżenia opisujące zjawisko rozszczepienia się legitymacji – zarówno czynnej, jak i biernej.

Rozdział VII traktuje o kwestii, która od niedawna jest przedmiotem ożywionej dyskusji w literaturze i orzecznictwie. Mowa o zakresie zastosowania przepisów o roszczeniach uzupełniających. Chodzi o odpowiedź na pytanie, czy roszczenia, których podstawą jest art. 224 § 2 k.c. lub art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c., mogą uzupełniać także actio negatoria oraz roszczenia opisane w art. 151 i 231 k.c. Warto w tym miejscu odnotować, że zgodnie z klasyczną, ugruntowaną w doktrynie koncepcją, roszczenia uzupełniające funkcjonują wyłącznie w parze z rei vindicatio, tj. są nieodłącznie związane z naruszeniem własności polegającym na pozbawieniu właściciela władztwa nad jego rzeczą. Tradycyjne ujęcie – wobec kształtującej się od przeszło dziesięciu lat linii orzeczniczej Sądu Najwyższego – wymaga rewizji. Rodzące się w praktyce oraz podnoszone w literaturze wątpliwości zasługują na analizę, która winna ostatecznie doprowadzić do odpowiedzi na pytanie, czy zakres zastosowania przepisów o roszczeniach uzupełniających obejmuje przypadki uzasadniające powstanie innych roszczeń niż wydobywcze. Zagadnienie to jest niezwykle doniosłe, albowiem dotyczy niezliczonej ilości stanów faktycznych, w ramach których dochodzi do naruszeń własności skutkujących tym, że korzystanie z rzeczy (lub jej części) przez właściciela jest ograniczone (w mniejszym lub większym stopniu), a czasem nawet wręcz wyłączone. Nie są to jednak sytuacje dające podstawę do kierowania powództwa o wydanie rzeczy (pozbawienie władztwa) na podstawie art. 222 § 1 k.c., lecz o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń (art. 222 § 2 k.c. – roszczenie negatoryjne), względnie upoważniające do skorzystania z instrumentów przewidzianych w art. 151 albo 231 k.c. Rozdział ten wieńczą rozważania na temat wpływu wygaśnięcia prawa własności wskutek zasiedzenia lub zbycia na możliwość dochodzenia roszczeń uzupełniających.

W rozdziale VIII ulokowano analizę zjawiska zbiegu norm stanowiących podstawę prawną dla roszczeń uzupełniających oraz roszczeń wynikających ze stosunku szczególnego, z tytułu odpowiedzialności odszkodowawczej (ex delicto i ex contractu) lub bezpodstawnego wzbogacenia. Nie można bowiem tracić z pola widzenia, że roszczenia uzupełniające obejmują swoim zasięgiem rzecz jako taką oraz korzyści, jakie ona może przynieść. Oznacza to, że roszczenia uprawnionego, skierowane na podstawie art. 224 § 2 k.c. lub art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c., winny być rozpatrywane w izolacji od jego pozostałego majątku. Inaczej będzie w przypadku innych roszczeń typu obligacyjnego, które – zasadniczo – kształtowane są z punktu widzenia majątku wierzyciela jako całości. W rozdziale tym zbadano także relację norm dekodowanych z przepisów art. 224–225 k.c. z art. 18 ust. 1–3 u.o.p.l. Przed sformułowaniem wniosków dotyczących zbiegu norm, instytucja uregulowana w art. 18 ust. 1–3 u.o.p.l. poddana została zwięzłej charakterystyce. Wydaje się, że omówienie oraz krytyka koncepcji związanych ze zbiegiem norm przyczynią się do próby określenia roli, jaką w polskim systemie prawnym odgrywają roszczenia uzupełniające.

Rozdział IX poświęcono analizie sytuacji współwłaściciela, którego uprawnienia wynikające z ustawowego modelu współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej (art. 206 k.c.) zostały naruszone przez innego współwłaściciela. W zasygnalizowanym przypadku interesy współwłaściciela nie powinny pozostawać bez środków służących ich obronie. Jedną z form ochrony przysługującej współwłaścicielowi stanowi roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za bezprawne (nieuprawnione) korzystanie z rzeczy wspólnej przez pozostałych współwłaścicieli. Konstrukcja tego prawnego narzędzia jest przedmiotem dociekań w ramach rozdziału. Tak postawiony problem wymaga kolejno: a) charakterystyki ustawowego modelu współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej; b) przedstawienia środków ochrony współwłaściciela o charakterze windykacyjnym (dopuszczenie do współposiadania; podział rzeczy quo ad usum); c) analizy przesłanek roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za nieuprawnione korzystanie z rzeczy wspólnej przez współwłaściciela; d) omówienia relacji między roszczeniem o zapłatę wynagrodzenia za nieuprawnione korzystanie z rzeczy wspólnej a roszczeniami o charakterze windykacyjnym.

Niniejsza monografia stanowi opracowanie z zakresu dogmatyki prawa cywilnego, co determinowało, że przeważającym przedmiotem badań były: akty normatywne, orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych oraz literatura. Podstawowe narzędzie analityczne , zmierzające do ustalenia prawidłowego znaczenia poszczególnych przepisów (norm prawnych), nie było wszak jedynym. Zastosowano również metodę historycznoprawną, a także odwołano się niekiedy – tam, gdzie było to przydatne – do rozwiązań zawartych w niemieckim kodeksie cywilnym (§ 987–993 BGB) z uwagi na niewątpliwą inspirację polskiego ustawodawcy wskazanymi uregulowaniami. Pełne wykorzystanie metody prawnoporównawczej wymagałoby każdorazowego osadzenia problematyki roszczeń uzupełniających w siatce pojęciowej instytucji ogólnych funkcjonujących w danym systemie prawnym. Z tego też względu analiza komparatystyczna, obejmująca kilka obcych porządków prawnych, zasługuje na odrębne opracowanie.

Omawiając problematykę roszczeń uzupełniających, nie można zapominać o ich doniosłości praktycznej – tak widocznej w ostatnich latach. Z tej przyczyny poza analizą dotychczasowego dorobku piśmiennictwa oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego, celem odpowiedniego zgłębienia tematu, przeprowadzono kwerendę orzeczeń sądów powszechnych z ostatniej dekady. W wyniku obserwacji wyodrębniono sześć obszarów tematycznych (kwestii), które – jak się wydaje – wywołują najwięcej kontrowersji w orzecznictwie tych sądów lub mają niezwykle doniosłe znaczenie praktyczne. Dotyczą one: a) dopuszczalności wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności; b) podstawy ustalenia wysokości wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy; c) wynagrodzenia za nieuprawnione korzystanie między współwłaścicielami; d) relacji między roszczeniem windykacyjnym a roszczeniami uzupełniającymi; e) przedawnienia roszczeń uzupełniających; f) dochodzenia roszczeń uzupełniających w przypadku utraty własności, np. w wyniku zasiedzenia lub zbycia prawa.