Rzewuski Maciej (red.), Rozstrzygnięcia sądowe w postępowaniu cywilnym

Rozstrzygnięcia sądowe to materia ciekawa i wielowątkowa, która inspiruje do stawiania pytań naukowych, jak też poszukiwania często niełatwych odpowiedzi na nie.

We współczesnej literaturze cywilistycznej pojawiło się wiele znakomitych opracowań dotykających tytułowej materii, jakkolwiek dotychczas brak takiego, które traktowałoby zagadnienie cywilnych orzeczeń sądowych w sposób kompleksowy i z uwzględnieniem całej złożoności analizowanego tematu. Prezentowana monografia stanowi próbę zapełnienia istniejącej w tej mierze swoistej luki. Jest też odpowiedzią na wyzwanie, jakie przed cywilistami postawiła wprowadzona z końcem 2019 r. nowelizacja procedury cywilnej, uznawana za najobszerniejszą i jedną z najbardziej rewolucyjnych, jakich dokonano w cywilistyce polskiej w ostatnich latach.

Podstawowym celem przedstawianej publikacji jest charakterystyka najważniejszych rozstrzygnięć sądowych zapadających w ramach postępowania cywilnego we wszystkich jego fazach: rozpoznawczej, zabezpieczającej i wykonawczej. Uwzględniono w niej zmiany Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzone przede wszystkim ustawą z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Analizą objęto także wybrane rozwiązania prawne dotyczące tytułowej materii, będące próbą odpowiedzi ustawodawcy na wyzwania, jakie przed polskim wymiarem sprawiedliwości postawiła pandemia COVID-19.

Praca składa się z 18 rozdziałów merytorycznych, w treści których ukazano istotę poruszanego zagadnienia oraz zaprezentowano podstawowe wątpliwości natury jurydycznej i praktycznej, niejednokrotnie wraz z autorską propozycją ich rozwiązania.

Rozdział I stanowi niezbędne wprowadzenie do tematyki objętej tytułem opracowania. Przedstawiono tu podstawowe zasady orzekania i szczególne reguły obowiązujące przy ferowaniu poszczególnych rozstrzygnięć w sprawach cywilnych.

W rozdziale II analizie poddano instytucję wyroku sądu pierwszej instancji. Rozważaniami objęto istotę i charakter wyroku oraz klasyfikację rzeczonych orzeczeń. Wiele uwagi poświęcono rodzajom wyroków, z uwzględnieniem kryteriów zakresu rozstrzygnięcia i sposobu ustosunkowania się pozwanego do zasadności wytoczonego powództwa.

Postanowienia sądów cywilnych to tematyka rozdziału III. Poczynając od zasady ograniczonej dewolutywności zażaleń, w tej części pracy skoncentrowano się na analizie postanowień wydawanych przez sądy obu instancji. Nie pominięto również ważkich z praktycznego punktu widzenia, a budzących niemałe wątpliwości praktyków, kwestii składu sądu rozpoznającego określone zażalenia oraz zaskarżalności poszczególnych postanowień.

Kolejne trzy rozdziały (IV, V i VI) zostały poświęcone problematyce podstawowych zasad dotyczących wydawania nakazów zapłaty, zarządzeń i uchwał. W badaniach uwzględniono nie tylko ogólne kwestie związane z istotą i charakterem konkretnych rozstrzygnięć, ale też problemy szczegółowe, dotyczące na przykład zwrotu pisma procesowego wniesionego „metodą tradycyjną”, na urzędowym formularzu, z naruszeniem przymusu adwokacko-radcowskiego, przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego czy w końcu zwrotu alimine i zwrotu pisma niebędącego pozwem.

W opracowaniu nie zabrakło również miejsca na analizę rozstrzygnięć sądów rejestrowych i wieczystoksięgowych (rozdział VII). Mimo że ranga i praktyczne znaczenie tego rodzaju rozstrzygnięć, przybierających z reguły formę wpisu lub wykreślenia, stale wzrasta, materia ta wciąż pozostaje słabo opracowana w literaturze przedmiotu.

Analizie rozstrzygnięć sądu odwoławczego i Sądu Najwyższego poświęcono osobne części monografii. W rozdziale VIII uwagę skoncentrowano na poszczególnych rodzajach orzeczeń sądu odwoławczego, adekwatnych do zaistniałej in concreto sytuacji faktyczno-procesowej. Natomiast w rozdziale IX dokonano analizy rozstrzygnięć Sądu Najwyższego wydawanych na skutek wniesionych: skargi kasacyjnej, zażalenia, skargi o wznowienie postępowania, skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, skargi na przewlekłość postępowania i skargi nadzwyczajnej.

Uwzględniając fakt, że instytucja pytań prejudycjalnych zyskała w Polsce na znaczeniu w dobie przeprowadzanej reformy sądownictwa, rozdział X poświęcono rozstrzygnięciom Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Oprócz wyroków wydawanych w przedmiocie pytań prejudycjalnych analizą objęto również: postanowienia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w przedmiocie środków tymczasowych, rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach ze skarg przeciwko państwom członkowskim oraz rozstrzygnięcia w niektórych sprawach ze skarg innych niż wniesione na podstawie art. 258 i 259 TFUE.

Kolejne pięć rozdziałów dotyczy kwestii proceduralnych, a nierzadko technicznych, związanych z uzasadnianiem orzeczeń (rozdział XI), transkrypcją uzasadnień (rozdział XII), doręczaniem orzeczeń (rozdział XIII), ich rektyfikacją (rozdział XIV), a także wykonalnością i prawomocnością orzeczeń (rozdział XV). Wiele uwagi poświęcono kwestii uzasadniania orzeczeń, co wydaje się zabiegiem szczególnie istotnym ze względu na poważną modyfikację dotychczas obowiązujących w tej materii zasad, a obowiązującą od 7.11.2019 r. Nie pominięto także problematycznego zagadnienia doręczania orzeczeń sądowych w dobie ograniczenia kontaktu fizycznego osób z zasygnalizowaniem rozwiązań ustawy z 18.11.2020 r. o doręczeniach elektronicznych, która wchodzi w życie 1.07.2021 r.

Rozdziały XVI i XVII dotyczą kolejno rozstrzygnięć w postępowaniu zabezpieczającym i rozstrzygnięć w postępowaniu egzekucyjnym. Roli tych postępowań w rzeczywistości sądowego dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych nie sposób przecenić. Dlatego zdecydowano się przeanalizować poszczególne zarządzenia, zaświadczenia i postanowienia wydawane w ramach rzeczonych fakultatywnych etapów postępowania cywilnego.

Na zakończenie, w celu wyczerpania istoty tytułowej problematyki, w rozdziale XVIII zaprezentowano wybrane kwestie dotyczące rozstrzygnięć związanych z postępowaniem przed sądem polubownym.

Przedstawiając niniejszą publikację, mam wraz z Autorami poszczególnych rozdziałów nadzieję, że dostarczy ona przydatnej wiedzy na temat istoty cywilnych orzeczeń sądowych, pomocnej zarówno praktykom zajmującym się problematyką orzeczniczą sądów cywilnych, jak i teoretykom szeroko pojmowanego prawa postępowania cywilnego. W opracowaniu wykorzystano dorobek powojennej literatury i orzecznictwa krajowego oraz europejskiego. Na odnotowanie zasługuje fakt, że zaprezentowano w nim nie tylko ugruntowane stanowiska przedstawicieli nauki prawa, ale też najnowsze trendy interpretacyjne pojawiające się w doktrynie i judykaturze.

Monografia stanowi kompendium wiedzy na temat wskazany w tytule. Została przygotowana przez dydaktyków związanych z różnymi ośrodkami naukowymi w Polsce, a także praktyków wykonujących zawody prawnicze, w tym sędziego, adwokata czy mediatora. Opracowując poszczególne zagadnienia, Autorzy starali się przedstawić najistotniejsze problemy i wątpliwości wynikające z praktyki orzeczniczej, nie poprzestając jednak tylko na samym zasygnalizowaniu problemu.

Wieloaspektowy wymiar dokonanych analiz i ich odniesienie do realiów szeroko pojmowanego wymiaru sprawiedliwości oraz obrotu prawnego pozwala mieć nadzieję, że monografia ta stanowi udaną i społecznie pożądaną próbę połączenia teorii prawa postępowania cywilnego z praktyką.

dr hab. Maciej Rzewuski, prof. UWM