Godlewski Mariusz (red.), Łazarska Aneta (red.), Rzetelne postępowanie sądowe. Standardy strasburskie

W 2021 r. z okazji 30-lecia członkostwa Polski w Radzie Europy na Wydziale Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego odbyła się konferencja poświęcona temu jubileuszowi. Nie da się jednak nie zauważyć, że w kraju nie były to obchody zbyt spektakularne, nie było zbyt wielu wydarzeń poświęconych tej jakże symbolicznej rocznicy W ciągu ostatnich 2 lat większość uwagi poświęca się przecież zwalczaniu COVID-19, a sytuacja w zakresie przestrzegania praw człowieka w wielu częściach świata pogarsza się na naszych oczach, nierzadko schodząc na plan dalszy. Okazuje się, że jest jeszcze wiele do zrobienia.

Debata wokół praw człowieka pokazuje ogromne znaczenie zarówno Rady Europy, która od 1949 r. zajmuje się przede wszystkim promocją i ochroną praw człowieka, demokracji i praworządności, jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który od 1959 r. stoi na straży przestrzegania praw zawartych w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Fundamentem dla każdego prawnika jest orzecznictwo ETPC, zwłaszcza w zakresie prawa do rzetelnego procesu sądowego i w ogóle prawa dostępu do sądu oraz praworządności.

W ten nurt wpisuje się prezentowana monografia, składająca się z dwóch części: pierwszej wprowadzającej w jubileusz 30-lecia Polski w Radzie Europy oraz drugiej dotyczącej strasburskiego standardu gwarancji rzetelnego procesu cywilnego i karnego. W pierwszej części znajdują się opracowania na temat roli i znaczenia Polski w Radzie Europy: z perspektywy 30 lat członkostwa autorstwa Pani Rzecznik Praw Obywatelskich dr Hanny Machińskiej; z kolei Szymon Janczarek z Rady Europy opisuje praktyczne aspekty wykonywania wyroków ETPC jako sposób ulepszania krajowych standardów ochrony praw człowieka; zaś sędzia Zbigniew Miczek porusza zagadnienia dostępności orzecznictwa ETPC wobec realizacji zasad: prawa do sądu i równości stron procesowych, w szczególności równości broni.

W drugiej części publikacji odnaleźć możemy opracowania dotyczące współczesnego standardu rzetelnego postępowania sądowego na gruncie procesu cywilnego i karnego w aspekcie orzecznictwa strasburskiego. Poruszane są problemy barier fiskalnych w dostępie do sądu (dr hab. Aneta Łazarska, prof. UŁa) czy kwestie hiperformalizacji jako naruszenia praw podstawowych, omówione na przykładzie prawa do sądu (dr hab. Marcin Górski, prof. UŁ), rzetelność postępowania dowodowego w sprawach karnych w świetle wymogów art. 6 EKPC (dr hab. Małgorzata Wąsek-Wiaderek, prof. KUL) czy standardy prawa do pomocy prawnej – means and merits test i doktryna Salduz (adw. Mariusz Godlewski, Uczelnia Łazarskiego). Istotnym elementem rzetelnego procesu jest również prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki i tej problematyce poświęcone są opracowania prof. dr. hab. Ryszarda A. Stefańskiego (Uczelnia Łazarskiego) o czasie trwania tymczasowego aresztowania w orzecznictwie ETPC oraz sędzi Urszuli Szafrańskiej – wymóg rozpoznania sprawy karnej i cywilnej w rozsądnym terminie jako element prawa do rzetelnego procesu sądowego. Monografię zamyka wnikliwa analiza prof. dr. hab. Pawła Wilińskiego poświęcona skutecznemu środkowi naprawczemu w rozumieniu art. 13 EKPC a nadużyciu uprawnień przez organy postępowania karnego.

Monografia ta ma doniosłe znaczenie dla upowszechniania w codziennej praktyce sądowej standardów rzetelnego procesu. Pokazuje, że szczególnie dziś w praktycznej aplikacji standardów strasburskich nieoceniona rola przypada jednak pojedynczemu sędziemu czy pełnomocnikowi. To od ich decyzji zależy standard gwarancji rzetelnego postępowania przed sądami polskimi. Bowiem, jak wskazała niegdyś Eleanor Roosevelt, która jako przewodnicząca Komisji Praw Człowieka ONZ była siłą napędową w tworzeniu Deklaracji Praw Człowieka: „Gdzie ostatecznie zaczynają się powszechne prawa człowieka? W małych miejscach, blisko domu – tak blisko i tak małych, że nie widać ich na żadnej mapie świata. (...) Jeśli te prawa nie mają tam znaczenia, nigdzie nie mają znaczenia. Bez skoordynowanych działań obywatelskich blisko domu, na próżno będziemy szukać postępu w większym świecie”.

Anna Konert

Anna Konert – doktor habilitowany nauk prawnych, profesor Uczelni Łazarskiego; dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego; ORCID: 0000-0002-1188-7087.