Hrynicki Wojciech Mateusz, Skargi, wnioski, petycje i inne interwencje obywatelskie

Zagadnienie skarg, wniosków, petycji i innych interwencji obywatelskich należy do tematów szczególnie ważnych z punktu wiedzenia demokratycznego państwa prawa, w którym aktywnie i efektywnie działa społeczeństwo obywatelskie. Suwerenność państwa, rozumiana nie tylko jako niezależność polityczna i ekonomiczna, lecz także jako możność i potrzeba tworzenia rozwiązań prawnych przyjaznych samorealizacji i umacnianiu poczucia bezpieczeństwa, wymaga budowania szczególnego zaufania pomiędzy aparatem państwa a człowiekiem i jego prawnymi tworami. Interweniowanie obywatelskie, bez względu na to, czy dotyczy sprawy obiektywnie istotnej z punktu widzenia dobra określonej społeczności, czy też sprawy ważnej z punktu widzenia interesu prywatnego, powinno należeć do podstawowych gwarancji porozumienia między suwerenem a podmiotami sprawującymi w jego imieniu władzę. Możliwość jak najszerszego wypowiadania się przez adresatów norm powszechnie obowiązujących w sprawach publicznych istotna jest również z punktu widzenia sprawności politycznej państwa, zarówno w aspekcie wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Instrumenty takie jak prawa wyborcze, stymulując w różny sposób obsadzanie głównych stanowisk kierowniczych w państwie, nie rozwiązują wszystkich problemów w nim występujących, bowiem nie wszystko może być dostrzeżone z góry i odgórnie uregulowane. Stąd też inicjatywa oddolna, realizowana przez silne i sprawne społeczeństwo obywatelskie, ma niezwykle pozytywny wpływ na demokratyczne państwo prawa, wskazując mu kierunki działań istotnych z punktu widzenia interesów tego społeczeństwa. W prawie polskim realizowane jest to dzięki instytucjom skarg, wniosków i petycji, a czasem także za pośrednictwem innych interwencji obywatelskich, choć formalnie nieuregulowanych.

Skargi, wnioski i petycje od wielu lat stanowią na gruncie prawa polskiego skuteczne środki wywierania wpływu przez społeczeństwo obywatelskie na działanie organów władzy publicznej. Już Konstytucja Marcowa wskazywała na prawo wnoszenia pojedynczo lub zbiorowo petycji do wszelkich ciał reprezentacyjnych i władz publicznych, państwowych i samorządowych, co dzisiaj rozumieć należy jako prawo do społecznej kontroli organów i podmiotów władzy publicznej. Konstytucja PRL wzmiankowała, że obywatele mieli prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami, które powinny były być załatwiane i rozpatrywane szybko i sprawiedliwie, a winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do skarg i zażaleń obywateli powinni byli być pociągani do odpowiedzialności. Niemniej prawo to w poprzednim ustroju społeczno-gospodarczym miało charakter wyłącznie fasadowy. Obecnie prawo skarg, wniosków i petycji należy do praw o charakterze konstytucyjnym, wzmiankowanym art. 63 Konstytucji RP i regulowanym szczegółowo na gruncie ustawowym. Obowiązujące regulacje prawne odróżniają skargi od wniosków i petycji, ale należy zauważyć, że środki te nie wyczerpują możliwości dyscyplinowania organów władzy publicznej i innych podmiotów wykonujących zadania publiczne. Mimo uproszczonego charakteru i powszechnej dostępności tych środków pozostaje na gruncie prawa polskiego płaszczyzna do doregulowania możliwości realizacji praw społeczeństwa obywatelskiego w inny sposób, choćby w postaci interwencji obywatelskich, niemieszczących się dotychczas w obszarze normowanym skargami, wnioskami i petycjami.

Niniejsze opracowanie ma charakter komentarza tematycznego. Poszczególne wątki tematyczne skarg, wniosków i petycji omówione zostały z punktu widzenia praktycznego, to jest od chwili złożenia danego środka w organie władzy publicznej do chwili jego załatwienia. Publikacja porusza wiele zagadnień, które nie zostały uregulowane przepisami prawa, a z którymi muszą się mierzyć pracownicy rozpatrujący i załatwiający skargi, wnioski i petycje w swej codziennej praktyce. Omówienie zagadnienia wzbogacone zostało o rozważania teoretyczne, szczególnie ważne w obszarze rozumienia miejsca, znaczenia i celu skarg, wniosków i petycji pośród innych środków prawnych chroniących interesy jednostki i ogółu w demokratycznym państwie prawa. Publikacja zawiera także rozważania w temacie innych interwencji obywatelskich, które nie spełniają warunków formalnych skarg, wniosków lub petycji, wskazując na potrzebę ich formalnego doregulowania.

Prezentowane poglądy są prywatnymi poglądami autora.