Włodarska Karolina, Umowa drogowego przewozu towarów

Potrzeba przekazywania towarów na znaczne odległości jest widoczna zarówno w stosunkach profesjonalnych, jak i w obrocie konsumenckim. Źródłem tego zjawiska jest rozwijająca się współpraca gospodarcza między podmiotami mającymi siedziby i zakłady produkcyjne w różnych miejscach, coraz bardziej powszechna sprzedaż na odległość, jak również szeroko zakrojone kontakty między konsumentami zamieszkującymi w różnych regionach kraju, a nawet poza jego granicami. Jednocześnie możliwość uzyskania szybkiego, sprawnego i bezpiecznego transportu, nawet na duże odległości, sprawia, że ludzie coraz chętniej korzystają z tego rodzaju usług, a rynek usług przewozowych rozwija się zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej, działalność transportowa natomiast stanowi jeden z najważniejszych elementów, umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie gospodarki (M. Stec: Umowa przewozu w transporcie towarowym, Kraków 2005, s. 27). Przewóz towarów odbywa się w komunikacji naziemnej, morskiej oraz powietrznej. Trudno byłoby oceniać, który z nich ma dziś większe znaczenie. Bez wątpienia jednak najczęściej zawierane są umowy przewozu drogowego (zarówno przez profesjonalistów, jak i konsumentów), dlatego właśnie kształtowaniu treści tych umów jest poświęcone niniejsze opracowanie.

Problematyka umów przewozu stanowiła dość popularny przedmiot opracowań w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. W późniejszym okresie pojawiało się ich znacznie mniej i zaczęło brakować na rynku aktualnych komentarzy, artykułów i monografii. Odpowiedzią na zapotrzebowanie ze strony doktryny, ale przede wszystkim praktyki przewozowej, stał się komentarz A. Kolarskiego, który ukazał się w 2002 r. oraz monografia M. Steca z 2005 r. Niniejsze opracowanie ma odmienny charakter - nie stanowi bowiem kompleksowego omówienia problematyki umów przewozu. Jego celem jest przedstawienie możliwości w zakresie kształtowania treści umowy przewozu, wpływu wywieranego przez strony na powstały stosunek prawny oraz skutków wprowadzania do umowy poszczególnych klauzul. Dla zapewnienia przejrzystości i przystępności zawartych w nim uwag pewne kwestie teoretyczne zostaną omówione nieco szerzej, co nie zmienia faktu, iż szczególna uwaga zostanie zwrócona na kształtowanie treści umów przewozu, dopuszczalność modyfikacji w drodze postanowień stron umowy zasad ustawowych oraz jej zakres, a także treść listu przewozowego. Pominięte natomiast zostanie zagadnienie postępowania reklamacyjnego uregulowanego w ustawie - prawo przewozowe, ponieważ swoboda stron jest w tym zakresie w zasadniczy sposób ograniczona (zob. rozdział VIII).

W praktyce umów przewozu bardzo istotną rolę odgrywa kwestia sposobu i terminu wykonania usługi przewozowej oraz określenia wysokości i sposobu zapłaty przewoźnego, a także treść listu przewozowego. Najwięcej wątpliwości natomiast powstaje w związku z problematyką odpowiedzialności stron i możliwości modyfikowania w tym zakresie zasad ustawowych. Należy również zwrócić uwagę na rolę, jaką odgrywają w praktyce przewozowej wzorce umowne, co również zostanie uwzględnione przy omawianiu problematyki kształtowania treści stosunku prawnego przewozu.

Ze względu na to, że prawo przewozowe stanowi dziedzinę bardzo rozległą, w której ramach występują poszczególne gałęzie i rodzaje przewozu, cechujące się dużą różnorodnością i odmiennością dotyczących ich regulacji prawnych, omówienie należy ograniczyć do umowy najpowszechniej występującej w praktyce i mającej doniosłe znaczenie w dzisiejszych stosunkach gospodarczych, a mianowicie do umowy drogowego przewozu towarów. Aby poniższa analiza była kompleksowa, zostały w niej uwzględnione regulacje dotyczące zarówno krajowego, jak i międzynarodowego przewozu towarów.

Ogólne regulacje dotyczące umowy przewozu znajdują się w tytule XXV ustawy z dnia 17 kwietnia 1964 r. - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93). Dotyczą one zarówno przewozu osób (dział II), jak i rzeczy (dział III) - bez wyróżniania poszczególnych gałęzi. Istotne ograniczenie w zakresie ich stosowania zawiera art. 775 k.c., zgodnie z którym przepisy te stosuje się do przewozu w ramach poszczególnych rodzajów transportu o tyle, o ile przewóz ten nie jest uregulowany odrębnymi przepisami. W odniesieniu do przewozu drogowego do tych ostatnich zalicza się przede wszystkim ustawę z dnia 15 listopada 1984 r. - prawo przewozowe (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601), która powstała w wyniku wieloletnich dyskusji w doktrynie oraz postulatów ze strony praktyki (M. Stec: Umowa przewozu w transporcie towarowym, Kraków 2005, s. 39 i n. oraz podana tam literatura). Art. 90 pr.prz. stanowi jednak, iż w sprawach nieunormowanych w ustawie oraz w przepisach wydanych w jej wykonaniu i w przepisach szczególnych stosuje się regulacje kodeksu cywilnego, czyli zawiera odesłanie do regulacji kodeksowych - zarówno do części ogólnej i prawa zobowiązań, jak i tytułu XXV, bezpośrednio odnoszącego się do umowy przewozu.

W zakresie przewozu międzynarodowego, mającego dziś istotne znaczenie i stanowiącego znaczną część usług przewozowych, zasadniczą rolę odgrywa konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CRM), podpisana w Genewie dnia 19 maja 1956 r. (Dz. U. z 1962 r. Nr 49, poz. 238); (por. szerzej rozdział II pkt 1).

Wymienione akty prawne będą stanowić podstawę rozważań dotyczących treści oraz dopuszczalności zamieszczenia w umowie i skutków klauzul proponowanych i analizowanych w niniejszym opracowaniu. Zostaną w nim przedstawione klauzule dotyczące podstawowych świadczeń stron, odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, pozycji prawnej nadawcy i odbiorcy przesyłki, listu przewozowego itd.