Rakoczy Bartosz (red.), Wybrane problemy prawa geologicznego i górniczego

Pojęcie własności górniczej nie zostało zdefiniowane w ustawie – Prawo geologiczne i górnicze. Pojęcie to pojawiło się już wcześniej w przepisach rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. – Prawo górnicze , gdzie art. 1 stanowił, że wskazane minerały, znajdujące się w swoich naturalnych złożach, nie są związane z prawem własności gruntu i podlegają woli górniczej, tj. mogą być przedmiotem własności górniczej, nadawanej każdemu pod określonymi warunkami. Jak wskazuje się w uzasadnieniu do projektu ustawy – Prawo geologiczne i górnicze, istotą nawiązania do instytucji „własności górniczej” „jest rozerwanie więzi prawnej pomiędzy nieruchomością gruntową a złożem kopaliny” . Należy tu wskazać, że zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze uprawnienia do wykonywania działalności regulowanej przepisami tej ustawy wywodziły się z prawa własności nieruchomości gruntowej, w granicach której mogły być wykonywane. Z tym z kolei łączyły się wątpliwości co do kryteriów pozwalających na ustalenie granic przestrzennych nieruchomości gruntowej . Stąd też powrót do koncepcji, zgodnie z którą niektóre ze złóż nie są częściami składowymi nieruchomości, i „rozerwania więzi prawnej” gruntu ze złożem kopaliny.

Ponadto zauważyć należy, że zgodnie z art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju do strategicznych zasobów kraju zalicza się kopaliny niestanowiące części składowych nieruchomości gruntowej w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze. Zgodnie z art. 7 ust. 1 p.g.g. z 1994 r. za złoża kopalin stanowiących własność Skarbu Państwa uznawano złoża niestanowiące części składowych nieruchomości gruntowej. Zgodnie z art. 225 p.g.g., ilekroć w obowiązujących przepisach jest przywoływana ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze, należy przez to rozumieć niniejszą ustawę. Mimo że sposób ustalania zakresu złóż kopalin objętych własnością Skarbu Państwa uległ zmianie, to nie ma wątpliwości, iż do strategicznych zasobów kraju na gruncie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze zaliczymy złoża kopalin objętych własnością górniczą i stanowiących własność Skarbu Państwa.

Zagadnienie odpowiedzialności za szkody związane z ruchem zakładu górniczego jest obecnie przedmiotem regulacji w art. 144–152 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa ta zastąpiła poprzednio obowiązującą ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. pod tym samym tytułem.

Problematyka odpowiedzialności za szkody związane z ruchem zakładu górniczego w dotychczasowej literaturze przedmiotu była już szeroko rozważana przez R. Mikosza w jego monografii pod tytułem Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego . Publikacja ta została wydana na gruncie poprzedniego stanu prawnego, lecz z uwagi na to, że obecnie obowiązująca ustawa wprowadziła niezbyt gruntowną zmianę tego stanu w tym zakresie, poglądy zawarte w tej publikacji pozostają w pełni aktualne. Publikacja ta także w sposób możliwie wyczerpujący oraz kompleksowy podejmuje omawiany w tym rozdziale problem prawny, a tym samym odniesienie do niej in extenso stanowić musi nieodłączny element pracy.

W związku z postawionym zadaniem wyrażonym w tytule rozdziału przedstawię wybrane problemy dotyczące regulacji odpowiedzialności za szkody związane z ruchem zakładu górniczego. W mojej ocenie problemy te nasuwają się przy interpretacji obecnie obowiązującego stanu prawnego, czego potwierdzeniem jest ich podejmowanie w orzecznictwie sądowym.

Na wstępie niniejszego opracowania wyjaśnienia wymaga sam jego tytuł. Regulacje prawne dotyczące podmiotów wykonujących zadania publiczne z zakresu prawa geologicznego i górniczego zawarte zostały w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze, a przede wszystkim w jej dziale IX. Z nazwy tego działu wynika, że sam ustawodawca miał problem w jej sformułowaniu. Tytuł działu brzmi bowiem: „Administracja, państwowa służba geologiczna, Krajowy Administrator Podziemnych Składowisk Dwutlenku Węgla i nadzór”. Stwierdzić należy, że nazwa ta jest bardzo nieuporządkowana. Nieuporządkowanie związane jest z kilkoma kwestiami. Po pierwsze, w tytule działu ustawodawca używa terminu „administracja”, podczas gdy w treści przepisów posługuje się określeniem „organy administracji geologicznej”. Po drugie, używa sformułowania „nadzór”, a w rozdziale 4 działu IX stanowi o „organach nadzoru górniczego”. I po trzecie, Krajowy Administrator Podziemnych Składowisk Dwutlenku Węgla wymieniony jest w tytule działu jako odrębny podmiot, podczas gdy jego zadania powierzone zostały państwowej służbie geologicznej. Dlatego dla zbiorczego określenia wszystkich organów, służb, a także innych podmiotów najlepsze wydaje się użycie sformułowania „administracja geologiczna i górnicza”.

Należałoby jednak wyjaśnić, co należy rozumieć przez ogólne pojęcia administracji, organu administracyjnego oraz służb. Administrację rozumieć należy jako „wszelką zorganizowaną działalność zmierzającą do osiągania pewnych celów” . W doktrynie prawa administracyjnego wskazuje się, że pojęcie to może być używane dla określenia pewnej funkcji państwowej bądź też pewnego systemu organów grupujących określone zespoły pracownicze . Na podstawie zadań, jakie wynikają z ustawy – Prawo geologiczne i górnicze, doprecyzować należy, że chodzi o administrację publiczną, a więc sprawowaną przez państwo poprzez jego organy. Chodzi tutaj zatem o administrację publiczną w ujęciu organizacyjnym (podmiotowym) .

Przez organ administracyjny natomiast rozumieć należy wyodrębnioną jednostkę w organizacji państwowej, posiadającą ustalony prawem zakres działania, które może być zaliczone na rzecz państwa w dziedzinie organizowania stosunków społecznych oraz podejmującą to działanie za pośrednictwem określonych prawem osób i w swoistych dla niej formach prawnych .

Najwięcej trudności sprawia definicja pojęcia służby. Zgodnie ze Słownikiem języka polskiego pojęcie to oznacza między innymi działalność instytucji użyteczności publicznej oraz pracowników tej instytucji . Chodzi zatem przede wszystkim o wykonywanie czynności służących wypełnianiu określonych zadań publicznych na rzecz państwa, ale i społeczeństwa. Są to co do zasady działania niemające charakteru władczego.

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie oraz ocena obecnego kształtu regulacji dotyczących administracji geologicznej i górniczej w systemie prawa polskiego, a także analiza zmian wprowadzonych ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw , a także ustawą z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw .

Należy wspomnieć, że ustawodawca zdecydował się wprowadzić do ustawy – Prawo geologiczne i górnicze grupę przepisów wspólnych dla administracji geologicznej i górniczej, które mają znaleźć zastosowanie w trakcie wykonywania nadzoru i kontroli. Mowa o art. 153–155 p.g.g. Regulacje w nich zawarte są jednak dość oczywiste, w związku z czym nie będą poddane bliższej analizie.