Lipiński Konrad, Wzorce osobowe w prawie karnym

W rozważaniach prawnokarnych trudno doszukiwać się poważnych luk, które można by – dokonując jakiegoś przełomowego „odkrycia” – szczelnie uzupełnić. Część jednak z frapujących dogmatyków zagadnień podejmowana jest relatywnie często, stając się podstawą do sformułowania wielu konkurencyjnych, a zarazem rozbudowanych koncepcji rozwiązania problemu. Niektóre zaś – jako analizowane nieco rzadziej – w znacznej mierze rozstrzygane są poprzez odwołanie do pewnej, niejednokrotnie zresztą dość dobrze podbudowanej, intuicji. W tym drugim zakresie poszukiwać można jednak ewentualnego pola dla próby doprecyzowania kształtu i obrazu używanych przez nas – nierzadko bez pogłębionej refleksji – konstrukcji dogmatycznych. Nie obawiając się popełnienia większego błędu, do kategorii tej zaliczyć można – nadzwyczaj rzadko poddawane uogólnionej refleksji – spersonifikowane postaci porównawcze. Dlatego założeniem niniejszego opracowania jest przedstawienie zagadnienia wzorców osobowych z perspektywy problemów o charakterze węzłowym – nie tylko dających się odnieść do poszczególnych, drobiazgowo wyselekcjonowanych zagadnień teoretycznych czy praktycznych, ale także pozwalających na sformułowanie nieco ogólniejszych wniosków i ewentualnych zastrzeżeń.

Podstawowe zagadnienia poruszone w niniejszej rozprawie dałoby się zatem sprowadzić do pytań:

Pierwsze z zagadnień opracowane zostało w drugim rozdziale pracy, obejmującym również próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie o „budulec” wzorców osobowych – określony sposób rozumowania lub ideę, której doszukiwać można się u podstaw konstruowania i aplikowania osobowych postaci porównawczych do konkretnych przypadków. Zagadnienie drugie, obejmujące próby poszukiwania kryteriów wyznaczających treść powinnego zachowania za pomocą wzorców osobowych, opracowane zostało w rozdziale piątym – poprzedzonym analizą argumentów przemawiających przeciwko posługiwaniu się figurami, o których mowa, oraz propozycją spojrzenia na nie z perspektywy uwzględniającej podlegający nieustannym modyfikacjom kontekst społeczno-polityczny. Problem trzeci, odnoszący się do kryteriów przypisania odpowiedzialności karnej sprawcy czynu zabronionego, który charakteryzuje się szczególną wiedzą lub umiejętnościami, znajduje odzwierciedlenie w rozważaniach zawartych w rozdziale szóstym.

Ostatnie z zagadnień – z uwagi na jego kluczowy charakter – poruszane jest w wielu miejscach pracy, ze szczególnym jednak uwzględnieniem rozdziału siódmego. Głębsze zastanowienie się nad problematyką zasadniczych funkcji wzorców osobowych pomóc ma również w udzieleniu możliwie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o celowość posługiwania się w prawie karnym osobowymi postaciami porównawczymi.

***

Podstawą niniejszej pracy jest rozprawa doktorska obroniona w czerwcu 2018 r. na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Chciałbym wyrazić wielką wdzięczność Promotorowi pracy doktorskiej – Panu Profesorowi Jackowi Giezkowi, który podczas przygotowywania rozprawy służył mi radą i inspiracją, a przede wszystkim kierował mnie ku problemom, których bez wielogodzinnych z Nim rozmów na temat wzorców osobowych z pewnością nie dostrzegłbym. Pragnę również podziękować recenzentom rozprawy – Panu prof. dr. hab. Piotrowi Kardasowi oraz Panu prof. dr. hab. Jarosławowi Majewskiemu, których celne uwagi oraz wypowiedzi w trakcie publicznej obrony pozwoliły mi na ponowne przemyślenie niektórych z postawionych przeze mnie tez. Dziękuję dr Dagmarze Gruszeckiej, która pełniła rolę promotora pomocniczego w przewodzie doktorskim. Za trafne spostrzeżenia i merytoryczną polemikę dziękuję dr. Grzegorzowi Łabudzie oraz dr. Szymonowi Tarapacie. Wyrazy wdzięczności za motywację i wsparcie pragnę również skierować ku mgr Alicji Limburskiej.

Wrocław, marzec 2020 r.

Konrad Lipiński