Księżak Paweł, Zapis windykacyjny

Przedmiotem opracowania jest analiza dogmatyczna przepisów o zapisie windykacyjnym. Wprowadzenie tej nowej instytucji do Kodeksu cywilnego stanowi prawdziwą rewolucję w polskim prawie spadkowym. Znaczenie zmiany nie jest jeszcze w pełni dostrzegane. Nie sposób dziś przewidzieć, jak praktyka zinterpretuje lakoniczne przepisy ustawy. Jest zupełnie naturalne, że dopiero po latach będzie można ocenić, jakie miejsce zajmuje zapis windykacyjny w prawie spadkowym i jakie jest rzeczywiste znaczenie tej instytucji. Już teraz można jednak powiedzieć, że od strony teoretycznej nowelizacja dokonuje swoistego „przeorania” fundamentów prawa spadkowego. Można zaryzykować twierdzenie, że system polskiego prawa spadkowego wymaga opisania na nowo.

Zapis windykacyjny z oczywistych powodów nie doczekał się jeszcze opracowania monograficznego. Szereg obszerniejszych wypowiedzi zawiera już jednak pogłębione rozważania na ten temat. Poszukując odpowiedzi na najprostsze nawet pytania, stąpamy jednak po omacku: rzeczywistość prawną stworzy przecież dopiero praktyka notarialna i orzecznicza. Prezentowana analiza przepisów o zapisie windykacyjnym jest w istocie zaledwie propozycją interpretacyjną, punktem wyjścia do dalszych rozważań. Trzeba liczyć się z tym, że mozolnie budowany dziś gmach argumentacji w wielu kwestiach może w przyszłości runąć, przygnieciony przez orzecznictwo i usus.

W pracy zajmuję się ujęciem zapisu windykacyjnego jedynie od strony prawa cywilnego materialnego. Wzmianki odnoszące się do zapisu windykacyjnego w prawie publicznym mają charakter marginalny. Również zagadnienia procedury cywilnej zostały nakreślone jedynie skrótowo i z pewnością nie wyczerpują tematu.

Tematem książki jest zapis windykacyjny we współczesnym prawie polskim. Prezentacja rozwiązań znanych w przekroju historycznym oraz w innych systemach prawnych została znacząco ograniczona. Złożyło się na to kilka przyczyn. Mimo przejęcia pewnych elementów konstrukcyjnych z prawa rzymskiego, polski zapis windykacyjny niewiele ma wspólnego z rzymskim legatum per vindicationem. Tradycja terminologiczna nie przekłada się na kontynuację normatywną. Rozwiązania obce są w tym zakresie bardzo zróżnicowane i zakorzenione w całym systemie prawa spadkowego każdego z porządków prawnych. Polski ustawodawca nie wzorował się na żadnym ze znanych rozwiązań i analiza obcych regulacji jest dla zrozumienia przepisów szczegółowych polskiego prawa właściwie bezużyteczna. Zapis windykacyjny w ujęciu Kodeksu cywilnego jest ukształtowany w sposób nowatorski i jego interpretacja musi być dokonywana bez oglądania się na poglądy prezentowane na tle innych ustawodawstw. Rewolucyjność polskiego rozwiązania i jego niecodzienność na tle prawnoporównawczym polega na tym, że przedmiot zapisu windykacyjnego nie wchodzi w skład spadku, a zarazem zapisobierca windykacyjny odpowiada za długi spadkowe. W takim ujęciu polski zapis windykacyjny nie ma wiele wspólnego z konstrukcjami istniejącymi w innych krajach pod tą samą nazwą. Z tego powodu w pracy ograniczam się do krótkiej prezentacji podstawowych elementów wspólnych dla zapisów windykacyjnych w rozwoju historycznym i w prawie porównawczym.