Sadowska Monika, Zapobieganie błędom medycznym w praktyce

Oddaję w Państwa ręce opracowanie będące praktycznym poradnikiem, głównie dla osób wykonujących zawód medyczny, ale także dla pacjentów i ich rodzin współuczestniczących w procesie terapeutycznym. Publikacja zawiera wskazówki dotyczące współpracy z pacjentem, aby odbywała się ona z poszanowaniem jego praw i zapewniała mu bezpieczeństwo.

Bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów powinno być kwestią o nadrzędnym znaczeniu dla przedstawicieli zawodów medycznych. Opieka nad pacjentem sprawowana jest przez cały zespół terapeutyczny, a nie tylko przez lekarza, pielęgniarkę, ratownika medycznego czy fizjoterapeutę. Stąd obowiązkiem całego zespołu terapeutycznego jest działanie w taki sposób, który nie wyrządzi pacjentowi szkody. Nie bez znaczenia jest fakt, że opieka zdrowotna w dobie dzisiejszych czasów jest coraz bardziej skomplikowana i wyspecjalizowana. Dlatego tym większe znaczenie ma właściwy przydział zadań poszczególnym członkom zespołu terapeutycznego, efektywne relacje interpersonalne w zespole i komunikacja z pacjentem.

Od osób wykonujących zawody medyczne wymaga się coraz większej wiedzy, staranności w działaniu i odpowiedzialności. Nie można się temu dziwić, gdyż osoby te jako jedyne otrzymują prawo do działania na osobie człowieka, przy czym skutki ich działań mogą być często nieodwracalne dla jego życia lub zdrowia. W przypadku zaistnienia błędu to pacjent jest podmiotem poszkodowanym, a jego krzywda, mimo rekompensaty finansowej, w rzeczywistości nigdy nie zostanie w pełni naprawiona.

Pacjenci są przeważnie biernymi obserwatorami zmian zachodzących w ochronie zdrowia. Wielu z nich nie uczestniczy w pełni w procesie podejmowania decyzji dotyczących leczenia. Natomiast będąc aktywnymi uczestnikami w procesie terapeutycznym, niejednokrotnie mogliby zapobiec występowaniu negatywnych skutków błędnie podejmowanych interwencji medycznych, gdyby tylko poziom ich świadomości zdrowotnej i prawnej był większy.

Wszak nie ma ludzi nieomylnych, w tym nieomylnych lekarzy, pielęgniarek, położnych i innych osób zaangażowanych w sprawowanie opieki nad pacjentem. Jednakże osoby te powinny być świadome powinności, jakie ciążą na nich wobec pacjenta, tj. świadczenia opieki medycznej z należytą starannością, w oparciu o obowiązującą wiedzę medyczną, zgodnie z kodeksem etyki zawodowej i w dążeniu do poprawy stanu zdrowia pacjenta, bowiem ratowanie życia i poprawa zdrowia populacji jest podstawą funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej.

Z analizy praktyki orzeczniczej wynika, że błędy medyczne są często wynikiem ignorancji, lekceważenia reguł prawnych i zasad kodeksu etyki zawodowej. Nie bez znaczenia jest nieprawidłowa organizacja pracy, ujawniająca się m.in. niedoborem pracowników medycznych o konkretnych kwalifikacjach, brakiem sprzętu diagnostycznego lub brakiem osób kompetentnych do jego obsługi, brakiem podstawowych lub specjalistycznych narzędzi i materiałów niezbędnych do realizowania prawidłowego, zgodnego z obowiązującą wiedzą medyczną procesu terapeutycznego. Oczywiście zgubne są rutyna, pośpiech, brak cierpliwości i dociekliwości, tzw. pójście na skróty, co w rzeczywistości nie powinno mieć miejsca w profesji medycznej, a istnieje i powoduje, że to, co najważniejsze, czyli dobro pacjenta, schodzi na dalszy plan. Dlatego tak ważne jest zgłaszanie i monitorowanie występowania błędów medycznych, analiza przyczyn ich występowania i podejmowanie działań zapobiegających ich występowaniu w przyszłości.

Realne poznanie zagrożeń stanowiących nieodłączny element współczesnej medycyny wiąże się koniecznością rzetelnej współpracy zespołu terapeutycznego z pacjentem jako stroną, która powinna stanowić centrum uwagi w opiece zdrowotnej. Wymaga to jednak ze strony pracowników medycznych aktywnego podejścia do kwestii bezpieczeństwa zdrowotnego i odpowiedzialności zawodowej za swoje działanie. Dotyczy to przede wszystkim otwarcia się na dialog z pacjentem oraz poszanowania jego praw, a jednocześnie potrzeb, oczekiwań, lęków i nadziei. Konsekwencje błędów medycznych godzą bowiem w największą wartość – zdrowie ludzkie.

Głównym celem książki było zwarte i rzeczowe przedstawienie wskazówek dotyczących tego, jak postępować podczas realizowania procedur medycznych, jakich zasad przestrzegać, by nie naruszać autonomii pacjenta, jak komunikować się z pacjentem i z członkami zespołu terapeutycznego, by zapewnić bezpieczną z perspektywy prawa opiekę zdrowotną. Jej powstanie wymagało przeprowadzenia wnikliwej analizy orzecznictwa sądowego i literatury odnoszącej się do zagadnień prawa medycznego. Powstanie książki byłoby niemożliwe bez osobistego doświadczenia pracy z pacjentem oraz bez doświadczenia zdobytego w pracy w kancelarii adwokackiej, co niewątpliwie nadało opracowaniu walor praktyczny. Wykonywanie zawodu medycznego pozwoliło mi zwrócić uwagę na zagadnienia problematyczne w praktyce medycznej, w szczególności realizację obowiązku informacji względem pacjenta, rzetelnego przeprowadzania badania podmiotowego, informowania o alternatywnych metodach diagnostyki i leczenia, uzyskiwania zgody na czynność medyczną, postępowania w sytuacji wystąpienia u pacjenta negatywnych skutków interwencji medycznej czy też naruszenia praw pacjenta. Z kolei praca w kancelarii adwokackiej ukazała mi zawiłość problematyki dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu błędu medycznego zarówno w postepowaniu przedsądowym, jak też przed sądami powszechnymi. Zdobyte doświadczenie pozwoliło mi zwrócić uwagę na trudności, na jakie napotyka pacjent - poszkodowany dochodząc swoich praw na każdym etapie postępowania odszkodowawczego. Niemniej jednak zagadnienie to wykracza już poza ramy niniejszej książki, ale jawi się jako interesujące zagadnienie praktyczne, które może stać się przedmiotem kolejnego opracowania.

Żywię nadzieję, że wdrożenie do praktyki medycznej zawartych w poradniku zaleceń przyniesie wymierne korzyści w postaci lepszego przygotowania pracowników medycznych do bezpiecznej pracy z pacjentem ukierunkowanej na minimalizowanie czynników implikujących ryzyko występowania błędów medycznych. Pacjentom pozwoli na aktywny i bezpieczny udział w procesie terapeutycznym ze względu na podniesienie świadomości prawnej pozwalającej na reagowanie w sytuacji udzielania świadczeń zdrowotnych z naruszeniem prawa. Nie ulega bowiem wątpliwości, że bezpieczeństwo realizacji procesu terapeutycznego jest uwarunkowane świadomością podmiotów uczestniczących w procesie leczenia, zarówno co do podstawy, jak i granic ich działania.

Korzystając z prawa autora, nie mogę nie wspomnieć osób, które przyczyniły się do powstania tej książki. Oczywiście nie sposób wymienić ich wszystkich z imienia i nazwiska, ponieważ grono tych osób jest naprawdę duże. Należą do nich przede wszystkim pacjenci, którzy z powodu negatywnych doświadczeń związanych z opieką zdrowotną zwrócili się z prośbą o pomoc prawną. Wszystkim im dziękuję za odwagę mówienia o nieprawidłowościach w opiece zdrowotnej i krzywdzie jaka ich spotkała w wyniku błędnych działań profesjonalistów medycznych oraz za wytrwałość w dążeniu do obrony swoich praw mimo trudności, jakie napotykają na drodze dochodzenia swoich słusznych roszczeń. Ich osobiste doświadczenie i autentyczność przeżyć dostarczyły mi praktycznych informacji, których nie mogłabym pozyskać żadnym innym sposobem.

Dziękuję zespołowi Kancelarii Adwokackiej adw. Wiktora Pieleckiego w Lublinie, w której moje doświadczenie z dochodzeniem roszczeń z tytułu błędów medycznych nabrało praktycznego wymiaru. Dziękuje za inspirację, wsparcie i możliwość doskonalenia.

Szczególne podziękowania kieruję do recenzentów: Pani Profesor Doroty Karkowskiej z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Pana Profesora Wojciecha Lisa z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, którzy ocenili efekt mojej pracy z wielką precyzją. Dziękuję im za skrupulatność, cenne uwagi i sugestie, które pozwoliły usunąć niedostrzeżone przeze mnie mankamenty pracy i uczynić ją lepszą. Dziękuję za słowa wsparcia, które potwierdziły trafność podjętej w książce tematyki, która jest ważna dla każdego człowieka – potencjalnego pacjenta. Dziękuję za uznanie dla odwagi mówienia w sposób otwarty o przyczynach błędów występujących w opiece zdrowotnej. Chciałoby się powiedzieć za Izaakiem Newtonem „Jeśli widzę dalej, to tylko dlatego, że stoję na ramionach olbrzymów”. Niech te słowa będą wyrazem mojego podziękowania za trud włożony w przygotowanie recenzji.

Dziękuję także zespołowi Wydawnictwa Wolters Kluwer Polska sp. z o.o. za pomoc w opracowaniu książki i przygotowaniu jej do oddania Tobie Czytelniku.

Monika Sadowska