Laskowska Agnieszka, Zawieszenie sądowego postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych

Zawieszenie sądowego postępowania rozpoznawczego w sprawach cywilnych jest jedną z instytucji wstrzymujących tymczasowo tok postępowania w sprawie. Stosowanie tej instytucji może mieć miejsce tylko w wypadkach określonych przepisami prawa. Mówiąc o przepisach prawa regulujących zawieszenie postępowania, należy mieć na uwadze nie tylko art. 173-183 k.p.c., dotyczące zawieszenia postępowania w procesie cywilnym w postępowaniu zwykłym przed sądem I instancji, ale także szereg przepisów szczególnych zawartych w tym kodeksie oraz w innych aktach prawnych.

Wielość oraz różnorodność podstaw prawnych zawieszenia postępowania z jednej strony rodzi pewne trudności w zakresie ich klasyfikacji, z drugiej zaś wychodzi naprzeciw potrzebom wynikającym z powstania w toku postępowania określonych przeszkód i konieczności ich usuwania. Tak obszerna regulacja prawna zawieszenia postępowania nie jest przy tym pozbawiona luk i niejasności. To właśnie na ich tle wyłania się wiele poważnych problemów interpretacyjnych o istotnym znaczeniu nie tylko dla praktyki. Przedstawienie tych problemów oraz podjęcie próby ich rozwiązania ma eliminować wątpliwości powstające w ramach stosowania przepisów prawa o zawieszeniu postępowania. Właściwa regulacja prawna zawieszenia postępowania oraz prawidłowe stosowanie przez sądy obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa służy bowiem z jednej strony ochronie praw stron i uczestników postępowania, z drugiej zaś ma na celu zapewnienie jego sprawnego przebiegu. Oznacza to, że każdorazowe zawieszenie postępowania winno być oceniane z punktu widzenia jego wpływu na prowadzenie postępowania bez nieuzasadnionej zwłoki. Zawieszenie postępowania wydłuża bowiem czas rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy. W rezultacie powstaje pytanie o zasadność nie tylko samego stanu zawieszenia, ale i czasu jego trwania.

Zawieszenie postępowania jest instytucją stricte procesową, ale ze względu na cele, których realizacji służy, nie może być postrzegane w oderwaniu od innych przepisów prawa. Prawidłowa wykładnia niektórych przepisów o zawieszeniu postępowania nie byłaby zatem możliwa bez uwzględnienia w niezbędnym zakresie innych przepisów, m.in. prawa cywilnego, karnego czy administracyjnego, oraz sformułowanych na ich tle tez.

Z tych względów celowe oraz pożądane było kompleksowe, interdyscyplinarne opracowanie tytułowego zagadnienia, z podjęciem próby rozwiązania problemów, jakie wyłaniają się na tle stosowania instytucji zawieszenia postępowania. Takie opracowanie tej problematyki wydawało się tym bardziej uzasadnione, że mimo iż zawieszenie postępowania jest ważną i często stosowaną przez sądy instytucją postępowania cywilnego , głęboko zakorzenioną w prawie polskim, brak było do tej pory szczegółowego opracowania na ten temat, obejmującego nie tylko art. 173-183 k.p.c., ale także przepisy szczególne o zawieszeniu postępowania umieszczone w kodeksie postępowania cywilnego oraz innych aktach prawnych, a w szczególności w aktach prawnych Unii Europejskiej.

Ponadto w literaturze przedmiotu nie przeanalizowano całościowo wypadków zawieszenia postępowania w procesie cywilnym oraz w postępowaniu nieprocesowym. Jedyną do tej pory monografią poświęconą zawieszeniu postępowania cywilnego jest opublikowana w 1998 r. praca J. Karaim . Praca ta zawiera krótkie omówienie podstawowych kwestii związanych z instytucją zawieszenia postępowania w procesie cywilnym, w związku z czym daleka jest od wyczerpującego oraz wnikliwego przedstawienia problematyki zawieszenia postępowania. Pozostałe liczne wypowiedzi doktryny oraz judykatury na temat zawieszenia postępowania mają charakter fragmentaryczny oraz przyczynkarski, część zaś z nich ma obecnie wartość jedynie historyczną. W naszej literaturze istnieją natomiast wnikliwe monografie poświęcone problematyce zawieszenia postępowania karnego oraz ogólnego postępowania administracyjnego . Jednocześnie warto podkreślić, że instytucja zawieszenia postępowania w procesie cywilnym doczekała się gruntownych opracowań w nauce niemieckiej , austriackiej oraz włoskiej . W literaturze niemieckiej powstało kilka opracowań monograficznych dotyczących tej instytucji.

Przy analizie instytucji zawieszenia sądowego postępowania rozpoznawczego posłużono się przede wszystkim metodą dogmatycznoprawną . Dla prawidłowego korzystania z tej metody konieczne było przeanalizowanie nie tylko obowiązujących przepisów prawa dotyczących zawieszenia postępowania, ale także sformułowanych na ich tle poglądów przedstawicieli nauki oraz judykatury.

W celu wszechstronnego przedstawienia oraz przeanalizowania tytułowego zagadnienia w niezbędnym zakresie poczyniono ustalenia historycznoprawne, odwołując się do regulacji omawianej instytucji w kodeksie postępowania cywilnego z 1930 r. Ustalenia te mają szczególne znaczenie przy analizie tych przepisów o zawieszeniu postępowania, dla wykładni których nie bez znaczenia jest ewolucja regulacji prawnej danego wypadku zawieszenia postępowania. Ustawodawca unormował instytucję zawieszenia postępowania w kodeksie postępowania cywilnego podobnie jak na gruncie kodeksu z 1930 r., co uzasadniało korzystanie z dorobku judykatury oraz doktryny powstałym w okresie jego obowiązywania. Ze względu na obszerność materii dotyczącej zawieszenia postępowania pominięto rozważania na temat ewolucji tej instytucji we wcześniejszych okresach.

Instytucja zawieszenia postępowania nie jest specyficzna wyłącznie dla prawa polskiego. Jej funkcjonalne odpowiedniki znane są nie tylko innym europejskim, ale i pozaeuropejskim systemom prawnym. Z tego względu tytułowe zagadnienie przeanalizowano na szerokim tle prawnoporównawczym, obejmującym wybrane krajowe systemy prawne prawa kontynentalnego (m.in. Austria, Belgia, Francja, Hiszpania, Niemcy, Włochy) oraz common law (Wielka Brytania). Wartościujące ustalenie tożsamości, podobieństw oraz różnic w regulacji funkcjonalnych odpowiedników znanego prawu polskiemu zawieszenia postępowania w innych systemach prawnych powinno służyć z jednej strony ocenie tej instytucji, z drugiej zaś poszukiwaniu nowych rozwiązań zmierzających do doskonalenia krajowej regulacji prawnej zawieszenia postępowania. Celem tych badań było również zgromadzenie wiedzy o odpowiednikach tej instytucji w wybranych systemach prawnych . Szczególne znaczenie praktyczne mogą mieć te ustalenia prawnoporównawcze, które zostały poczynione na tle przepisów obowiązujących w wybranych państwach członkowskich Unii Europejskiej, europejskie prawo postępowania cywilnego odsyła bowiem często do unormowań obowiązujących w państwach członkowskich UE .

W sumie ustalenia historycznoprawne oraz prawnoporównawcze poczyniono wszędzie tam, gdzie okazało się to niezbędne dla bardziej wnikliwego przeanalizowania instytucji zawieszenia postępowania na gruncie prawa polskiego.

Praca ta stanowi poprawioną wersję rozprawy doktorskiej obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w roku akademickim 2007/2008.

Pragnę w tym miejscu serdecznie podziękować mojemu promotorowi Panu prof. dr. hab. Kazimierzowi Lubińskiemu za życzliwą opiekę naukową oraz okazaną pomoc, jak również recenzentom - Panu prof. dr. hab. Feliksowi Zedlerowi oraz Panu prof. dr. hab. Andrzejowi Marciniakowi za zawarte w recenzjach cenne uwagi, które wzbogaciły niniejszą wersję pracy.