11105/2017 - Zatrudnienie nauczyciela wspomagającego

Od 1 stycznia 2016 r. przepisy rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym 1 wprowadziły obowiązek dodatkowego zatrudniania w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęte dzieci i uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera lub niepełnosprawności sprzężone:- nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych, lub specjalistów, lub - w przypadku klas I-III szkoły podstawowej - asystenta, o którym mowa w art. 7 ust. 1e ustawy lub pomoc nauczyciela - z uwzględnieniem realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego.

Intencją wprowadzonych zmian było zapewnienie każdemu dziecku lub uczniowi posiadającemu orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, w tym zespół Aspergera, lub niepełnosprawności sprzężone wsparcia dodatkowej osoby z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych danego dziecka lub ucznia.

Zakres wsparcia, jaki jest niezbędny dziecku lub uczniowi niepełnosprawnemu 2 posiadającemu orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wynika z zaleceń wskazanych w orzeczeniu dotyczącym m.in. rodzaju pomocy, jaka jest niezbędna dziecku lub uczniowi, co następnie jest wskazówką dla dyrektora przedszkola/szkoły - czy powinien powierzyć te zadania nauczycielowi, specjaliście czy pomocy nauczyciela.

Potrzeby dziecka lub ucznia wynikają również z wielospecjalistycznej oceny poziomu jego funkcjonowania dokonanej przez zespół nauczycieli i specjalistów prowadzących z nim zajęcia 3 ^. Zespół co najmniej dwa razy w roku szkolnym dokonuje okresowej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka lub ucznia, uwzględniając ocenę efektywności udzielanej mu pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz w miarę potrzeb dokonuje modyfikacji programu. Oceny poziomu funkcjonowania dziecka lub ucznia i modyfikacji programu dokonuje się, w zależności od potrzeb, we współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnią specjalistyczną oraz rodzicami dziecka lub ucznia.

Analiza indywidualnych potrzeb dziecka lub ucznia może wskazywać na zasadność zapewnienia wsparcia ze strony nauczyciela posiadającego kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej czy specjalisty, którego przygotowanie w danej dziedzinie będzie mieć kluczowe znaczenie w ułatwieniu funkcjonowania dziecka lub ucznia - odpowiednio w przedszkolu czy szkole. Decyzję w sprawie zatrudniania osób, które zapewnią to wsparcie podejmuje dyrektor - odpowiednio przedszkola lub szkoły zgodnie z kompetencjami wskazanymi w przepisach 4 ^.

Obowiązek zatrudnienia dodatkowych osób w przedszkolach czy szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym są objęte dzieci lub uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane z uwagi na autyzm, w tym zespół Aspergera lub niepełnosprawności sprzężone wynika z przepisów prawa 5 i nie jest uzależniony od decyzji organu prowadzącego.

Z danych statystycznych zebranych w Systemie Informacji Oświatowej wynika, że liczba nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej dodatkowo zatrudnianych w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych systematycznie wzrasta. Szczegółowe dane zostały przedstawione w tabeli.

Tabela. Liczba nauczycieli posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej dodatkowo zatrudnianych w celu współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych.

Uczelnie prowadzą kształcenie przyszłych nauczycieli w ramach studiów wyższych oraz studiów podyplomowych na podstawie standardów kształcenia nauczycieli 12 ^.

Zgodnie z ogólnymi założeniami ww. standardu po zakończeniu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela absolwent powinien posiadać umiejętności diagnostyczne pozwalające na rozpoznanie sytuacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz powinien mieć świadomość konieczności prowadzenia zindywidualizowanych działań pedagogicznych (dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych) w stosunku do tej grupy uczniów. Przyszły nauczyciel poza wiedzą merytoryczną z danego zakresu (danego przedmiotu) powinien posiadać także odpowiednie przygotowanie pedagogiczne, na które składa się przygotowanie w zakresie psychologiczno-pedagogicznym (moduł 2 standardu) oraz przygotowanie w zakresie dydaktycznym (moduł 3 standardu).

W ramach ogólnego przygotowania psychologiczno-pedagogicznego, które zawiera elementy pedagogiki specjalnej (moduł 2 standardu), przyszli nauczyciele uczą się "poznawania uczniów", docierania do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Także kształcenie w zakresie przygotowania dydaktycznego zakłada nabycie umiejętności projektowania działań edukacyjnych w kontekście specjalnych potrzeb edukacyjnych (oraz szczególnych uzdolnień uczniów). Studenci (słuchacze) w czasie kształcenia zapoznają się z kategoriami uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i charakterystyką ich funkcjonowania, a także z formami kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w przedszkolu i szkole ogólnodostępnej, integracyjnej oraz specjalnej (w tym klasy terapeutyczne, indywidualne nauczanie).

Przepisy rozporządzenia w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela wskazują na praktyczne przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela. Kształcenie przyszłych nauczycieli w zakresie nabycia wiedzy teoretycznej i praktycznej stanowi integralną całość zaprojektowaną tak, aby wiedza teoretyczna stanowiła podstawę do nabycia praktycznych umiejętności potrzebnych do wykonywania tego zawodu. Praktyki są organizowane w różnych typach szkół i rodzajach placówek, a obowiązkowo w tych, do pracy, w których absolwent studiów uzyskuje przygotowanie. Celem praktyki jest gromadzenie doświadczeń związanych z pracą opiekuńczo-wychowawczą z uczniami oraz z pracą dydaktyczno-wychowawczą nauczyciela (w tym z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb uczniów) oraz konfrontowanie nabywanej wiedzy psychologiczno-pedagogicznej z rzeczywistością pedagogiczną w działaniu praktycznym.

Ponadto, wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu społecznemu stworzono odrębny blok kształcenia - moduł 5 ww. rozporządzenia w całości poświęcony kształceniu nauczycieli w zakresie pedagogiki specjalnej, które obejmuje: przygotowanie psychologiczno-pedagogiczne specjalne, dydaktykę specjalną oraz praktykę. Realizacja modułu 5 umożliwia uzyskanie przygotowania do pracy w przedszkolach, szkołach i placówkach specjalnych lub integracyjnych (oddziałach specjalnych lub integracyjnych) w zakresie odpowiednim do rodzaju niepełnosprawności lub niedostosowania społecznego uczniów. W trakcie praktyki zgodnie z założeniami standardu następuje kształtowanie kompetencji opiekuńczo-wychowawczych oraz dydaktycznych przez: zapoznanie się ze specyfiką szkoły lub placówki, w której praktyka jest odbywana, w szczególności poznanie realizowanych przez nią zadań opiekuńczo-wychowawczych, terapeutyczno-rehabilitacyjnych i dydaktycznych, poznanie sposobu funkcjonowania szkoły lub placówki, organizacji pracy, pracowników, uczestników procesów pedagogicznych oraz prowadzonej dokumentacji.

Przedstawiając zasady kształcenia nauczycieli, ujęte w standardach, należy zaznaczyć, że uczelnie organizując kształcenie nauczycieli, są zobowiązane do bieżącego korygowania programu studiów zgodnie z wymaganiami współczesnej szkoły, w tym również w zakresie organizacji kształcenia dzieci niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie, a także podstawą programową na danym etapie edukacyjnym. Ww. rozporządzenie wprost odnosi się do podstawy programowej wychowania przedszkolnego i podstawy programowej kształcenia ogólnego, także podstawy programowej kształcenia w zawodzie.