6867/2016 - Zapowiedziana zmiana systemu edukacji

1. Kwestie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli uregulowano przepisami ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014 r. poz. 191, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. z 2015 r. poz. 1264).

Zgodnie z ww. przepisami stanowisko nauczyciela w przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej może zajmować osoba, która ukończyła (w zależności od typu szkoły, w której pracuje) odpowiednio:

- studia wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

- studia wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

- studia wyższe (licencjackie lub magisterskie) na kierunku (specjalności) innym, a ponadto ukończyła studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub

- zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom.

Pragnę zauważyć, że nauczyciele zatrudnieni w gimnazjach posiadają kwalifikacje do nauczania również w szkołach podstawowych i większość z nich - ponieważ są to osoby legitymujące się wykształceniem magisterskim (ponad 97% nauczycieli gimnazjów) - ma kwalifikacje do nauczania w liceach.

2. Ważnym elementem dobrego funkcjonowania szkoły i placówki jest szybkie reagowanie na problemy i zmiany zachodzące w oświacie, w tym zmiany prawne. Placówki doskonalenia nauczycieli powinny udzielać szkołom niezbędnej informacji i pomocy w rozwiązywaniu problemów i we wdrażaniu zmian.

Uprzejmie informuję, że do obowiązkowych zadań publicznych placówek doskonalenia nauczycieli zostało włączone organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego nauczycieli w zakresie wynikającym z kierunków polityki oświatowej państwa, ustalanych przez Ministra Edukacji Narodowej na dany rok szkolny na podstawie przepisów art. 35 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie oświaty. Przepisami rozporządzenia w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli w planowanie działań systemu doskonalenia nauczycieli został wbudowany stały mechanizm zobowiązujący je do działań w zakresie, który z punktu widzenia polityki państwa uznawany jest za najistotniejszy. Projektowane przez placówkę formy doskonalenia muszą obejmować zagadnienia w zakresie wynikającym z kierunków polityki oświatowej państwa.

Publiczne placówki doskonalenia nauczycieli mają obowiązek udostępniania nauczycielom oferty form doskonalenia obejmującej zagadnienia związane z problematyką, która jest najistotniejsza z punktu widzenia polityki oświatowej państwa.

Dodatkowo w 2016 r. w celu wzmocnienia skuteczności oddziaływań organu nadzoru pedagogicznego nad pracą publicznych placówek doskonalenia nauczycieli wprowadzono w ustawie o systemie oświaty 1 wymóg opiniowania przez kuratora oświaty planów pracy publicznych placówek doskonalenia nauczycieli. Powyższa regulacja została utrzymana w projektowanej ustawie - Prawo oświatowe.

3. i 5. Zasady przygotowania i przeprowadzania egzaminów zewnętrznych zostały określone w ustawie o systemie oświaty oraz w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 czerwca 2015 r. 2 Natomiast ustawa z dnia 23 czerwca 2016 r. 3 wprowadziła rezygnację, od roku szkolnego 2016/2017, z przeprowadzania w klasie VI szkoły podstawowej sprawdzianu, jako obowiązkowego egzaminu zewnętrznego przygotowywanego i przeprowadzanego przez Centralną Komisję Egzaminacyjną i okręgowe komisje egzaminacyjne.

Przystąpienie do sprawdzianu było warunkiem ukończenia szkoły ?podstawowej. Natomiast wyniki sprawdzianu nie stanowiły kryterium naboru do gimnazjum, ponieważ szkoły te są obowiązane przyjąć każde dziecko mieszkające w ich obwodzie. Sprawdzian w ostatniej klasie sześcioletniej szkoły podstawowej pełnił więc funkcję diagnostyczną, wskazywał w jakim stopniu uczniowie spełnili wymagania określone w podstawie programowej dla II etapu kształcenia.

Zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej 4 projekty ustaw: Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe oraz Prawo oświatowe zakładają wprowadzenie egzaminu ósmoklasisty. Egzamin ten będzie przeprowadzany począwszy od roku szkolnego 2018/2019 w ósmej klasie szkoły podstawowej jako obowiązkowy egzamin zewnętrzny, na podstawie wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego.

Egzamin ten będzie przeprowadzany z następujących przedmiotów obowiązkowych: język polski, język obcy nowożytny i matematyka oraz jeden z przedmiotów do wyboru spośród: biologii, chemii, fizyki, geografii, historii. Wyniki uzyskane na egzaminie ósmoklasisty ze wskazanych przedmiotów pozwolą określić poziom kompetencji uczniów kończących szkołę podstawową w kluczowych dziedzinach wiedzy, będących podstawą do podejmowania nauki na kolejnym etapie kształcenia. Przystąpienie do egzaminu ósmoklasisty będzie obowiązkowe, wyniki uzyskane na tym egzaminie nie będą miały wpływu na ukończenie szkoły, będą natomiast stanowić jedno z kryteriów rekrutacji do szkół ponadpodstawowych. Egzamin ósmoklasisty będzie więc pełnił rolę diagnostyczną i selekcyjną.

Jednocześnie informuję, że egzamin maturalny na nowych zasadach, określonych w przepisach projektowanej ustawy Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe, będzie przeprowadzany dla:

- absolwentów 4-letniego liceum ogólnokształcącego - począwszy od roku szkolnego 2022/2023;

- absolwentów 5-letniego technikum - począwszy od roku szkolnego 2023/2024;

- absolwentów branżowej szkoły II stopnia - począwszy od roku szkolnego 2023/2024.

Natomiast egzamin maturalny na zasadach określonych w rozdziale 3b obowiązującej ustawy o systemie oświaty będzie przeprowadzany:

- do roku szkolnego 2026-2027 włącznie - dla absolwentów 3-letniego liceum ogólnokształcącego;

- do roku szkolnego 2027-2028 włącznie - dla absolwentów 4-letniego technikum.

Egzamin maturalny na zasadach określonych w rozdziale 3b obowiązującej ustawy o systemie oświaty będzie przeprowadzany w ciągu kolejnych sześciu lat (do 2027/2028), od momentu przeprowadzenia pierwszego egzaminu maturalnego na zmienionych zasadach (2022/2023). Zgodnie z obowiązującymi przepisami Centralna Komisja Egzaminacyjna wraz okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi będzie przygotowywała arkusze egzaminacyjne uwzględniając wymagania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego 5 .

Natomiast w przypadku egzaminu maturalnego przeprowadzanego na zasadach określonych w projekcie ustawy Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe, Centralna Komisja Egzaminacyjna przygotuje i ogłosi do dnia 1 września 2021 informatory zawierające w szczególności przykładowe zadania, jakie mogą wystąpić na tym egzaminie wraz z rozwiązaniami.

Centralna Komisja Egzaminacyjna i okręgowe komisje egzaminacyjne są przygotowane i zobowiązane do opracowywania arkuszy egzaminacyjnych w taki sposób, aby zakres wiadomości i umiejętności sprawdzanych w zadaniach egzaminacyjnych odpowiadał zakresowi, jakie zdający nabywali w trakcie nauki, określonemu w danej podstawie programowej.

4. Odnosząc się do kwestii subwencjonowania szkół uprzejmie informuję, że zgodnie z wyliczeniami przedstawionymi w ocenie skutków regulacji do projektów ustaw poziom finansowania (w tym subwencji oświatowej) przewidziany dla roku 2017 jest wystarczający aby pokryć wydatki bieżące systemu oświaty w nowym jej ustroju oraz wystarczające aby pokryć wydatki bieżące w trakcie transformacji ustroju. Uwzględnia on między innymi finansowanie wyższymi kwotami ucznia w szkole podstawowej niż ucznia gimnazjum (klasa VII i VIII). Uwzględnia również finansowanie branżowej szkoły II stopnia. W zakresie koniecznych dostosowań do nowego systemu, należy stwierdzić, że pozostają możliwe do wykorzystania środki zarówno w części oświatowej subwencji ogólnej (przy założeniu jej podobnego udziału w wydatkach bieżących jednostek samorządu terytorialnego objętych subwencją) jak i wynikające ze zmniejszonego finansowania dowożenia uczniów oraz zmniejszonych wydatków w przeliczeniu na ucznia w liceach ogólnokształcących. W roku 2017 jest to 313 mln zł, w roku 2018 - 148 mln zł, w roku 2019 - 243 mln zł. Środki te mogą zostać wykorzystane na dokonanie niezbędnych zmian w zakresie dostosowania budynków i ich wyposażenia do potrzeb nowej struktury szkół.

Ponadto informuję że ministerstwo planuje przygotowanie projektu ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Projekt ustawy o finansowaniu zadań oświatowych wraz z oceną skutków regulacji został wpisany do Wykazu Prac Rady Ministrów. W przepisach nowej ustawy o finansowaniu zadań oświatowych planuje się określenie ogólnych zasad podziału części oświatowej subwencji ogólnej. Projektowane przepisy będą konsultowane z jednostkami samorządu terytorialnego oraz innymi zainteresowanymi partnerami.

6. W związku ze zmianą struktury szkolnej w Polsce w skierowanym na Radę Ministrów projekcie ustawy wprowadzającej ustawę - Prawo oświatowe, zaproponowano możliwość przekształcenia gimnazjum w szkołę innego typu (szkołę podstawową, liceum ogólnokształcące, technikum lub branżową szkołę I stopnia) albo włączenie gimnazjum do szkoły innego typu. Ponadto, zgodnie z projektem ustawy zespół w skład którego wchodzi jedynie publiczna sześcioletnia szkoła podstawowa i publiczne gimnazjum z dniem 1 września 2017 r. stanie się ośmioletnią szkołą podstawową. We wszystkich wyżej opisanych przypadkach w szkole powstałej w wyniku przekształcenia, do 31 sierpnia 2019, będą funkcjonowały klasy gimnazjalne. Jeśli samorządowe gimnazjum nie zostanie przekształcone lub włączone do szkoły innego typu zakończy swą działalność. Decyzja dotycząca siedziby szkoły powstałej wskutek przekształcenia będzie leżała w gestii jej organu prowadzącego.

7. Analiza funkcjonowania systemu oświaty w naszym kraju prowadzona jest na podstawie badań powszechnych i reprezentatywnych. Badania powszechne dotyczą wszystkich uczestników systemu oświaty (System Informacji Oświatowej, powszechne badania GUS prowadzone z zakresie oświaty przed utworzeniem SIO) lub wszystkich wybranych kategorii badawczych (np. bazy egzaminów zewnętrznych, sprawozdania budżetowe samorządów terytorialnych, bazy danych dotyczące organizacji samorządów terytorialnych, administracji rządowej w województwach). Coraz większa część danych branych pod uwagę w tworzeniu polityki edukacyjnej pochodzi z badań opieranych na próbach reprezentatywnych. Jednym z najważniejszych tego typu badań są badania kompetencji (wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych). Oprócz tego prowadzone są badania opinii oraz zjawisk dotyczących uczestników systemu oświaty (np. aktywności ekonomicznej ludności według poziomu wykształcenia, w tym aktywności absolwentów) oraz badania opinii publicznej. W związku ze stosunkowo krótką tradycją badań kompetencyjnych w naszym kraju i ich znacznymi kosztami istotną rolę odgrywają kompetencyjne badania międzynarodowe, w tym jedno z najbardziej znanych wśród nich - Program Międzynarodowej Oceny Uczniów - skrót z jęz. angielskiego PISA).

Z powyższych badań wiemy np. że mimo sukcesów odnotowywanych w badaniu PISA dotyczących 15-latków, czyli głównie uczniów gimnazjum, od wielu lat stwierdza się niepokojący stan i efekty kształcenia uczniów starszych w szkołach ponadgimnazjalnych. Dotyczy to zarówno uczniów liceów ogólnokształcących, co do których zgłaszane są uwagi ze strony przedstawicieli szkolnictwa wyższego oraz szkół zawodowych. Szkoły zawodowe, zwłaszcza zasadnicze zawodowe, wciąż nie są atrakcyjne dla młodzieży. Pochodzi z nich najwięcej bezrobotnych absolwentów. Stopa bezrobocia absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, stwierdzana w regularnych badaniach GUS, wynosi w ostatnich latach stale około 40 proc. i więcej, a wśród absolwentów techników i szkół policealnych wynosi stale ponad 30 proc. Ten niepokojący stan potwierdza też samo badanie PISA, a dokładniej, jego dodatkowa opcja, realizowana jedynie w Polsce i mało znana poza granicami kraju (także dotychczas mało debatowana w Polsce). W cyklach programu PISA 2006, 2009 i 2012 przeprowadzono w Polsce dodatkowe badanie uczniów starszych z początkowych klas szkół ponadgimnazjalnych. Badanie to stwierdziło, że w latach 2006-2012 nie nastąpił widoczny postęp w umiejętnościach uczniów tych szkół. Co więcej, w roku 2012 poziom osiągnieć uczniów starszych zrównał się z osiągnięciami 15-latków. Ponadto, w roku 2102 nadal stwierdzano znaczne różnice w osiągnięciach uczniów poszczególnych typów szkół ponadgimnazjalnych. Pomimo pewnego ich zmniejszenia w porównaniu do różnic w osiągnięciach uczniów między szkołami ponadpodstawowymi stwierdzonymi w badaniach PISA w roku 2000, pozostały nadal bardzo widoczne (na niekorzyść umiejętności uczniów szkół zawodowych, zwłaszcza zasadniczych).

Odnośnie gimnazjum, z ww. badań wiemy, że rozwija się ono niezgodnie z założeniami reformy z 1999 r. Jego utworzenie miało być wstępem do reformowania kształcenia średniego II stopnia, z którym gimnazjum, jako kształcenie średnie I stopnia, miało być ścisłe połączone. Oddzielone od szkoły podstawowej gimnazja miały kumulować potencjał infrastrukturalny (m.in. miały być dobrze wyposażone) i potencjał kadry nauczycielskiej. Ponieważ nie dokończono reformy szkół ponadgimnazjalnych, gimnazjum pozostało w silnych związkach ze szkołą podstawową i zaczęło się do niej upodabniać. Obecnie około 60 proc. gimnazjów nie osiąga pierwotnie zakładanej liczby uczniów, tj. 150. Średnia liczba uczniów gimnazjów dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) obniżyła się z 271 uczniów w roku 2001/2002 do 158 w roku 2015/2016. W dotychczasowym systemie, co drugie publiczne gimnazjum funkcjonuje w zespole ze szkołą podstawową. W efekcie w jednym budynku uczą się dzieci od siódmego (szóstego) do szesnastego roku życia. Łączenie gimnazjum ze szkołą podstawową szczególnie często występuje na obszarach wiejskich.

Oprócz tego, znaczna liczba gimnazjów w dużych miastach prowadzi selektywny nabór, czego efektem jest duże zróżnicowanie wyników egzaminu gimnazjalnego pomiędzy szkołami. Jest to sprzeczne z założeniami reformy z 1999 r., która zakładała, że obwodowe gimnazja będą służyć wyrównywaniu szans edukacyjnych (z badań wynika, że selekcjonowanie uczniów nie sprzyja ani podnoszeniu wyników, ani wyrównywaniu szans).

Należy przy tym zauważyć, że z badań opinii publicznej wiemy, że wdrożenie od 1999 r. gimnazjum, jako nowego typu szkoły, spotkało się z negatywną oceną znacznej części społeczeństwa.